Archival sources

Ideologia walki ciemiężonych przez Rosję narodów zjednoczonych w organizacji „Prometeusz”, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5782.

Instrukcja Charlesa Lorence’a [Stanisława Zaćwilichowskiego] dla Stanisława Hempla, posła RP w Teheranie, z dnia 21 października 1930 roku w sprawie współpracy z Komitetem Niepodległości Kaukazu, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5463.

List Dżafera Sejdameta do płk. Tadeusza Schaetzla z dnia 24 stycznia 1930 roku o wyniku rozmów z ministrem spraw zagranicznych Ukraińskiej Republiki Ludowej, Aleksandrem Szulkinem w sprawie stosunków ukraińsko-tatarskich i uznania niepodległości Krymu, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5389.

List prof. Romana Smal-Stockiego do kpt. Edmunda Charaszkiewicza w sprawie zorganizowania ukraińskich audycji propagandowych w Radiu Polskim z dnia 24 stycznia 1930 roku, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5389.

List szefa Placówki Wywiadowczej Konspol w Konstantynopolu, kpt. Mateusza Iżyckiego, do szefa Oddziału II Sztabu Generalnego, płk. Tadeusza Schaetzla, z dnia 13 września 1927 roku w sprawie paszportów polskich dla Kaukazczyków, AAN, Attachés wojskowi RP przy rządach państw kapitalistycznych 1919–1939, sygn. A-II/33.

Memoriał Zarządu Zrzeszenia Byłych Członków POW – Wschód KN 3 dla Marszałka Józefa Piłsudskiego z dnia 15 stycznia 1932 roku w sprawie współpracy polsko-gruzińskiej [wraz z 13 załącznikami], AAN, Akta Aleksandry i Józefa Piłsudskich, sygn. I/49.

Merytoryczne wyjaśnienia, uzupełniające memoriał Zarządu Zrzeszenia Byłych Członków POW – Wschód KN 3 w sprawie współpracy polsko-gruzińskiej adresowane do Marszałka Józefa Piłsudskiego [luty 1932], AAN, Akta Aleksandry i Józefa Piłsudskich, sygn. I/49.

Notatka kpt. Edmunda Charaszkiewicza dla płk. Tadeusza Schaetzla z zebrania polsko-ukraińskiego w sprawie organizacji audycji radiowych ukraińskich i uregulowania stosunków ukraińsko-kozackich z dnia 28 stycznia 1930 roku, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5389.

Notatka wewnętrzna Ekspozytury nr 2 z dnia 6 grudnia 1932 roku w sprawie stypendystów z emigracji prometeuszowskiej, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5497.

Notatka wewnętrzna Ekspozytury Nr 2 z konferencji kpt. Edmunda Charaszkiewicza i por. Stanisława Zaćwilichowskiego z Mustafą Czokajewem z dnia 20 lipca 1930 roku w sprawie działalności emigracji turkiestańskiej, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5710.

Pismo kierownika Placówki Wywiadowczej L3 w Konstantynopolu do kierownika Referatu B1. Oddziału II Sztabu Generalnego z dnia 26 kwietnia 1929 roku na temat informacji otrzymanych od Dżafera Sejdameta, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.1996.

Pismo ministra skarbu, Jerzego Zdziechowskiego, do szefa Sztabu Generalnego, gen. bryg. Edmunda Kesslera, z dnia 28 marca 1926 roku w sprawie oficerów gruzińskich, AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 6687.

Pismo ministra spraw zagranicznych, Aleksandra Skrzyńskiego do Ministra Spraw Wojskowych w sprawie oficerów gruzińskich w Wojsku Polskim z dnia 11 lutego 1926 roku, AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 6687.

Pismo pracownika konsulatu RP w Pradze, Tadeusza Lubaczewskiego, do szefa Oddziału II Sztabu Generalnego, płk. Tadeusza Schaetzla, z dnia 7 grudnia 1928 roku w sprawie sytuacji wśród emigracji kozackiej, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5430.

Pismo szefa Sztabu Generalnego, gen. bryg. Edmunda Kesslera, do Ministra Skarbu, Jerzego Zdziechowskiego, z dnia 22 marca 1926 roku w sprawie oficerów gruzińskich, AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 6687.

Porozumienie ukraińsko-tatarskie z dnia 17 grudnia 1929 roku, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5460.

Postulaty przedstawione przez stronę polską prezydentowi Ukraińskiej Republiki Ludowej, Andrijowi Liwickiemu i gen. Włodzimierzowi Salskiemu na konferencji dnia 28 VI 1927, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5404.

Projekt reformy podstaw współpracy polsko-gruzińskiej uzupełniający memoriał Zarządu Zrzeszenia Byłych Członków POW – Wschód KN 3 adresowany do Marszałka Józefa Piłsudskiego z dnia 16 lutego 1932 roku, AAN, Akta Aleksandry i Józefa Piłsudskich, sygn. I/49.

Protokół z dnia 27 maja 1930 roku z posiedzenia Komitetu Niepodległości Kaukazu w Warszawie z udziałem przedstawicieli strony polskiej, AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 6690.

Raport Z. Mostowskiego do MSZ z XI 1927, AAN, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sygn. 10218.

Sprawozdanie por. Stanisława Zaćwilichowskiego z dnia 13 sierpnia 1930 roku z podróży do Stambułu, CAW, Oddział II SG WP, sygn. I.303.4.5710.

Wykaz oficerów kontraktowych w Wojsku Polskim: Gruzinów, Azerów i Górali Kaukaskich z dnia 9 grudnia 1927 roku, AAN, Attachés wojskowi RP przy rządach państw kapitalistycznych 1919–1939, sygn. A-II/33.

Published documents

Bruski, J.J., Pisuliński, J., Polska dyplomacja wobec emigracji ukraińskiej. Nieznana instrukcja ministra Augusta Zalewskiego z 1926 roku, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 1998, vol. 33, s. 161.

Charaszkiewicz, E., Zagadnienie prometejskie (referat uzupełniający), 12 luty 1940 r., [in:] Zbiór dokumentów ppłk. Edmunda Charaszkiewicza, study by A. Grzywacz, M. Kwiecień, G. Mazur, Kraków 2000.

Kraj Zakaukaski w relacjach dyplomatów II Rzeczypospolitej, study by A. Furier, Warszawa 1999.

Kwiecień, M., Kilka dokumentów z dziejów ruchu prometejskiego lat drugiej wojny światowej, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2014, vol. 7, nr 2.

Libera, P., Depesze Dżafera Sejdameta do Ligi Narodów i do Marszałka Piłsudskiego w sprawie objęcia przez Polskę mandatu nad Krymem z komentarzem P. Libery, „Nowy Prometeusz” 2012, nr 2.

Libera, P., Zarys historii ruchu prometejskiego, [in:] II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, t. 4, ed. P. Libera, Warszawa 2013.

Mazur, G., Kwiecień M., Kilka dokumentów z dziejów ruchu prometejskiego w II Rzeczypospolitej, „Czasy Nowożytne” 2002, nr 12.

Pakt nieagresji między Rzeczpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, podpisany w Moskwie dnia 25 lipca 1932 roku (Dz.U. 1932, nr 115, poz. 951).

Sprawozdanie kpt. Stefana Nowaczka z wyszkolenia dywersyjnej grupy gruzińskiej [1930], [in:] II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, t. 4, ed. P. Libera, Warszawa 2013.

Wizyta gen. Aleksandra Zachariadze w Warszawie dnia 17 lipca 1929 roku. Wytyczne Gruzińskiej Organizacji Wojskowej, [in:] II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, t. 4, ed. P. Libera, Warszawa 2013.

Współdziałanie rządu polskiego z emigracyjnymi organizacjami antyradzieckimi w latach 1918–1938, study by S. Wroński, „Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały” 1968, vol. 3.

Scientific studies

Bruski, J.J., Między prometeizmem a Realpolitik. II Rzeczpospolita wobec Ukrainy Sowieckiej 1921–1926, Kraków 2010.

Bruski, J.J., Z dziejów akcji prometejskiej. Odnowienie współpracy Polski z emigracją ukraińską w 1926 roku, [in:] Naród – państwo – Europa Środkowa w XIX i XX wieku, eds. A. Patek, R. Wojek, Kraków 2006.

Furier, A., Kaukaz w dokumentach polskiej służby konsularnej z okresu międzywojennego, Szczecin 2019.

Gasimov, Z., Między Warszawą, Paryżem a Stambułem. Myśli o prometeizmie w ideowej przestrzeni międzywojennej Europy, [in:] Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), ed. M. Kornat, Warszawa 2012.

Grzywacz, A., Mazur G., Ruch prometejski w Polsce, „Zeszyty Historyczne” 1994, vol. 110.

Karabin, R., Gruzińscy podchorążowie i oficerowie kontraktowi w Wojsku Polskim 1921–1939, „Pro Georgia” 1994, nr 4.

Karpus, Z., Rezmer W., Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, Toruń 2001.

Komar, W., Emigracja kaukaska w ruchu prometejskim okresu międzywojennego, [in:] Kaukaz w stosunkach międzynarodowych. Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość, eds. K. Borkowski, P. Olszewski, Piotrków Trybunalski 2008.

Komar, V., Kontseptsiya prometeizmu v polititsi Pol’shchi (1921–1939 pp.), Ivano-Frankivs’k 2011.

Komar, W., Stosunki polityczne Ukraińcow i Tatarów krymskich w okresie międzywojennym, „Nowy Prometeusz” 2012, nr 2.

Kornat, M., Idea prometejska a polska polityka zagraniczna (1921–1939/1940), [in:] Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), ed. M. Kornat, Warszawa 2012.

Kornat, M., Ruch prometejski – ważne doświadczenie polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej, „Nowa Europa Wschodnia” 2008, nr 2.

Kornat, M., W kręgu ruchu prometejskiego. Związek Zbliżenia Narodów Odrodzonych (1921–1923) i Instytut Wschodni w Warszawie (1925–1939), „Politeja” 2004, nr 2.

Kowalski, Z., Najliczniejsza mniejszość. Gruzini, Azerowie i inni przedstawiciele narodów Kaukazu w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym, [in:] Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918–1939, ed. Z. Karpus, Toruń 2001.

Krawcewicz, A., Ideologiczne podstawy polskiej geopolityki na przykładzie koncepcji prometejskiej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Acta Politica” 2014, nr 28.

Krotofil, M., Oficerowie kontraktowi Wojska Polskiego w okresie międzywojennym, „Biuletyn Ukrainoznawczy” 1999, nr 5.

Kruszyński, M., Kaukaz w polityce MSZ – rola i znaczenie Konsulatu Generalnego RP w Tbilisi w okresie międzywojennym, „Nowy Prometeusz” 2012, nr 2.

Landmann, T., Prometeizm jako założenie polityczno-ideologiczne w korespondencji Polskiej Grupy Prometeusza w Londynie w pierwszych latach po II wojnie światowej, „Wschodnioznawstwo” 2018.

Libera, P., Ewolucja ruchu prometejskiego w okresie międzywojennym, [in:] Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), red. M. Kornat, Warszawa 2012.

Libera, P., Orientalistyczne Koło Młodych przy Instytucie Wschodnim w Warszawie (1929–1939), „Nowy Prometeusz” 2018, nr 12.

Libera, P., Polski prometeizm. Jak ewoluował i jak z nim walczono?, „Pressje” 2010, vol. 22-23.

Maj, I.P., Działalność Instytutu Wschodniego w Warszawie 1926–1939, Warszawa 2007.

Materski, W., Gruzini – oficerowie kontraktowi Wojska Polskiego, „Pro Georgia” 2008, nr 16.

Mądzik, M., Z historii politycznych stosunków polsko-gruzińskich w latach 1918–1921, [in:] Pro Georgia. Prace i materiału do dziejów stosunków gruzińsko-polskich, ed. D. Kolbaja, Warszawa 1991.

Mikulicz, S., Prometeizm w polityce II Rzeczypospolitej, Warszawa 1971.

Pepłoński, A., Wywiad a dyplomacja II Rzeczypospolitej, Toruń 2004.

Pisuliński, J., Centrum Państwowe Ukraińskiej Republiki Ludowej na wychodźstwie w polskiej polityce zagranicznej po 1926 r., „Istorychnyy arkhiv. Naukovi studiyi” 2010, в. 5.

Pisuliński, J., Prometeizm – problemy i pytania historiograficzne, [in:] Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), ed. M. Kornat, Warszawa 2012.

Pisuliński, J., Ukrainian diaspora in Polish foreign policy in the interwar period, „Nowa Ukraina” 2011, vol. 11.

Potocki, R., Idea restytucji Ukraińskiej Republiki Ludowej (1920–1939), Lublin 1999.

Rogozińska, A., Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego wobec kwestii położenia geopolitycznego i bezpieczeństwa granic II Rzeczpospolitej, „Niepodległość” 2014, vol. 63.

Światłowski, B., Prometejska racja stanu, „Poliarchia” 2014, nr 2.

Werschler, I., Federalizm i prometeizm w poglądach oraz działalności Tadeusza Hołówki, „Dzieje Najnowsze” 1982, vol. 1-4.

Wiszka, E., Emigracja ukraińska w Polsce 1920–1939, Toruń 2004.

Witak, R., Tajne wojny służb specjalnych II RP. Działalność Ekspozytury nr 2 Oddziału II Sztabu Głownego WP w latach 30. XX w., Łódź 2014.

Wszendyrówny, A., Ekspozytura Nr 2 Oddziału Sztabu Głównego Wojska Polskiego, [in:] Ruch prometejski i walka o przebudowę Europy Wschodniej (1918–1940), ed. M. Kornat, Warszawa 2012.

Wszendyrówny, A., Prometeizm jako narzędzie polskiej polityki zagranicznej wobec ZSRR, http://www.muzeum-niepodleglosci.home.pl/konferencja/referaty_/23.pdf.

Wyszczelski, L., Rozpruwanie Rosji. Prometeizm – idea i realizacja, Warszawa 2016.

Zackiewicz, G., Polska myśl polityczna wobec systemu radzieckiego 1918–1939, Kraków 2004.

Żebrowski, A., Oddział II Sztabu Generalnego/Głównego Wojska Polskiego uczestnikiem wojny informacyjnej na kierunkach Niemcy i Rosja, [in:] Wywiad wojskowy II Rzeczypospolitej, eds. P. Kołakowski, A. Pepłoński, Kraków 2011.