FAQ

Wolność i Solidarność

Wojna na znużenie. NOW-a a aparat przemocy 1982–1989

Data publikacji: 2017

Wolność i Solidarność, 2017, nr 10, s. 62 - 81

https://doi.org/10.4467/25434942WS.17.004.13117

Autorzy

Paweł Sowiński
Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk
https://orcid.org/0000-0003-3853-895X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Wojna na znużenie. NOW-a a aparat przemocy 1982–1989

Abstrakt

NOW-a Publishers versus Polish Secret Service, 1982–1989

This article contributes to the history of the biggest Polish underground publishing project during the communist period. Sowinski argues that NOW-a publishers, though attacked by the police, was not destroyed. One of the main reason for this was the resilience of the grassroot activists energised by external support from Polish émigré circles in the West. Author also seeks causes of NOW-a success as underground book producer in the strategy of limited police harassment of the late stage of communist dictatorship. After martial law had been lifted in 1983 the Polish authority avoided to take major operations against opposition, i.e. massive crackdowns and imprisonments. Instead, the regime developed more subtle methods of policing the illicit book circulation. However, what constantly hampered the police effort to penetrate the NOW-a network was a lack of solid intelligence. The article offers a deep insight into the police investigation, agents reports as well as provides with fresh statistic on independent publishing and the police counterattacks.

Bibliografia

M. Biełaszko i in., SB na tropach NOW-ej [w:] N jak NOWA. Od wolnego słowa do wolności 1977–1989, Warszawa 2012

J. Błażejowska, Papierowa rewolucja. Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Polsce 1976–1989/1990, Warszawa 2010

S. Cenckiewicz, Oczami bez pieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bez pieczeństwa PRL, Łomianki 2014

W. Charłamp [T. Jastrun], Dziennik zewnętrzny, „Kultura” (Paryż) 1987, nr 7/8

E. Chenoweth, M.J. Stephan, Why Civil Resistance Works: The Strategic Logic of Nonviolent Conflict, New York 2011

A. Chwalba, Imperium korupcji w Rosji i w Królestwie Polskim w latach 1861–1917, Kraków 2006

A. Friszke, Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza „Solidarności”, Kraków 2011

T. Garton Ash, Stulecie obywatelskiego nieposłuszeństwa, „Wolność i Solidarność” 2013, nr 6

O.P. Grell, Brethren in Christ. A Calvinist Network in Reformation Europe, Cambridge 2011

P. Jaworski, Most przez Bałtyk. Szwecja wobec „Solidarności” 1980–1982, Warszawa 2017

M. Kaleta, Emigrancka spółka „Szmugiel”. Wspomnienia dostawcy sprzętu poligraficznego przemycanego do Polski dla opozycji antykomunistycznej w latach 1978–1989, Warszawa 2015

Książki podziemne 1976–1989, bibliografia komputerowa Biblioteki Narodowej, www.bn.org.pl. [listopad 2008 r.]

C. Kuta, Działania Służby Bez pieczeństwa wobec drugiego obiegu w okresie stanu wojennego na przykładzie Wydawnictwa im. gen. Nila Fieldorfa [w:] Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń i in., Warszawa 2016

C. Kuta, Niezależny ruch wydawniczy 1980–1989 [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 2, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010

L.L. [T. Wypych], Uwagi o niezależnym obiegu wydawniczym, „Kultura” (Paryż) 1987, nr 10

Ludzie NOW-ej, Warszawa 2007

Magnetofon jest antyrządowy. Rozmowa z wydawnictwem kasetowym NOW-ej, „Tygodnik Mazowsze”, 6 III 1986

Obieg NOW-ej, oprac. Ł. Bertram, Warszawa 2013

J. Olaszek, Rewolucja powielaczy. Niezależny ruchu wydawniczy w Polsce 1976–1989, Warszawa 2015

A. Paczkowski, Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981–22 VII 1983, Warszawa 2006

J.P. Ramotowski, Sto razy głową w mur. Historia tych, co chcieli robić coś innego niż druk bibuły, Warszawa 2013

Rozmowy na Zawracie. Taktyka walki z opozycją demokratyczną, październik 1976 – grudzień 1979, oprac. A. Friszke, Warszawa 2008

Smutne, ale prawdziwie (z rozmowy z kolporterką), „Tygodnik Mazowsze” 1987, nr 203

P. Sowiński, Między policją a opozycją. Historia braci Górskich, „Wolność i Solidarność” 2013, nr 6

L.F. Stöcker, The Baltic Connection. Transnational Samizdat Networks between Émigrés in Sweden and the Democratic Opposition in Poland [w:] Samizdat, Tamizdat and Beyond. Transnational Media during and after Socialism, red. F. Kind-Kovács, J. Labov, New York 2012

P. Sztompka, Socjologia, Kraków 2006

G. Waligóra, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela 1977–1981, Warszawa 2006

G. Wołk, Służba Bez pieczeństwa wobec pism i wydawnictw drugiego obiegu w latach 1980–1990 [w:] Drugi obieg w PRL na tle samizdatu w państwach bloku sowieckiego po 1956 roku, red. P. Gasztold-Seń i in., Warszawa 2016

„Zawężona represja”. Co robić z Komitetem Obrony Robotników? Narada u Stanisława Kani 22 października 1976, oprac. A. Paczkowski, M. Zaremba, „Więź” 2001, nr 8

Zniechęcony, Jak działa kolportaż NOW-ej, „Kultura” (Paryż) 1986, nr 10

 

Źródła archiwalne

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (AIPN)

001052/1493 (nieudana próba werbunku kolportera wydawnictw podziemnych Tomasza Niewęgłowskiego)

001052/1534, Akta Mariusza Szczygielskiego ps. „Grunwald”

00200/588, t. 1–4, Teczka pracy tajnego współpracownika SB ps. „Joanna” [Macieja Kuncewicza]

002086/1621, Akta Jana Kempskiego ps. „Sokrates”

003090/109, t. 2, Konspiracyjny list szefów NOW-ej do Mariana Kalety w Szwecji, lipiec 1983, k. 41

003090/109, t. 5, List „Rudego” [Mariana Kalety] do „Wysokiego” [Marka Borowika], kwiecień 1983, k. 30

003189/97/J, Sprawa krypt. „Fala” (1982–1986) przeciwko dostawcom sprzętu ze Szwecji dla solidarnościowego podziemia 00328/684, t. 1–2, Teczka pracy Romana Witkowskiego

00334/848, t. 1–3, Teczka pracy tajnego współpracownika SB ps. „Kaktus” [Janusza Górskiego], 1982–1987

01228/387, Sprawa krypt. „Trupa” przeciw redakcji podziemnego „Biuletynu Teatralnego”

01914/36/1-3/CD/2, Teczka pracy tajnego współpracownika SB ps. „Jote” [Jarosława Dziuby]

0204/1794, Sprawa krypt. „Obiekt” przeciwko Markowi Ładzie i jego kolegom 0222/599, t. 1–2, Sprawa krypt. „Kaseta” przeciwko fonograficznej części NOW-ej

0296/39, t. 2, Protokół z przeprowadzonej przez ppłk. W. Długosza kontroli w SUSW w sprawach ewidencji operacyjnej prowadzonych na współpracowników NOW-ej, 3 III 1987 r., k. 32–36

0644/588, Praca dyplomowa Andrzeja Pełczyńskiego „Antypaństwowa działalność niezależnej oficyny wydawniczej NOW-a”, maj 1984 r.

1585/20041, Informacja dotycząca próby legalizacji NOW-ej, 14 I 1987 r.

Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego (IPMS)

Fundusz Pomocy Krajowi, A.70/27:

– List Mariana Kalety do Edwarda Szczepanika, sekretarza Funduszu Pomocy Krajowi, 7 XI 1982 r.

– Marian Kaleta, rozliczenia finansowe za styczeń – sierpień 1984 r.

– List Mariana Kalety do Edwarda Szczepanika, sekretarza Funduszu Pomocy Krajowi, 2 VI 1985 r.

Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego (FCDCN)

Kolekcja Mariana Kalety, akc. 1520, teczka 2: 

Wojna na znużenie. NOW-a a aparat przemocy 1982–1989

– Niedatowane listy Mariana Kalety do NOW-ej [ok. 1983–1984]

– List Mariana Kalety do „Danuty” [Marka Borowika?], 17 X 1984 r.

– List Mariana Kalety do „Evy”, 7 IV 1985 r.

– List Mariana Kalety do „Krasnala” [Grzegorza Boguty], [ok. 1984 r.]

– List „Rudego” [Mariana Kalety] do „Wysokiego” [Marka Borowika], kwiecień 1983 r.

Archiwum Instytutu Literackiego (AIL)

List „Danuty Pyki” [Grzegorza Boguty?] do Jerzego Giedroycia, 15 VII 1984 r.

List Marka Borowika do Jerzego Giedroycia, Malmö, 19 I 1985 r.

Archiwum autora

Listy od Grzegorza Boguty, 20 i 23 I 2017 r.

List od Jerzego Herbicha, 26 I 2017 r.

Notatki z rozmowy z Markiem Borowikiem, 17 I 2017 r.

Relacja Romana Witkowskiego, 6 VI 2013 r.

Archiwum prywatne Ireny Lasoty

Sprawozdanie zbiorcze za okres do 31 XII 1989 r.

Informacje

Informacje: Wolność i Solidarność, 2017, s. 62 - 81

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Wojna na znużenie. NOW-a a aparat przemocy 1982–1989

Angielski:

NOW-a Publishers versus Polish Secret Service, 1982–1989

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-3853-895X

Paweł Sowiński
Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk
https://orcid.org/0000-0003-3853-895X Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk

Publikacja: 2017

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Paweł Sowiński (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 360

Liczba pobrań: 616