FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Mowa Aderat nuper Eneasza Sylwiusza Piccolominiego z 1445 roku

Data publikacji: 2022

Terminus, 2022, Tom 24, zeszyt 1 (62) 2022, s. 93 - 122

https://doi.org/10.4467/20843844TE.22.005.15234

Autorzy

Michał Czerenkiewicz
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0003-2219-6262 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Mowa Aderat nuper Eneasza Sylwiusza Piccolominiego z 1445 roku

Abstrakt

The Oration Aderat nuper (1445) by Enea Silvio Piccolomini

The article consists of two parts: the introduction and a collective translation of an address delivered by Enea Silvio Piccolomini on 25 November 1445 in Vienna, and published subsequently. Currently referred to as Quodlibet Viennense, Aderat nuper oration or Piccolomini’s letter 104, the speech follows the convention of a free dispute (de quolibet). Its content and circumstances of the oration have been dealt with by Alphons Lhotsky, Guido Kisch, Michael Cotta-Schonberg and Juliusz Domański in their texts devoted to Piccolomini. The author refers to these works, focusing especially on the latest edition of Cotta-Schonberg (made public on the Internet) and Domański’s findings, as well as makes references to the 15th century incunabula items.

The introduction presents the circumstances of Piccolomini’s stay at the Vienna court of Frederick III in the 1440s. It also discusses texts in which Piccolomini shared his views on poetry, and goes on to characterise the structure of the de quolibet dispute in comparison to the speech under scrutiny, which reveals several differences between a typical quodlibet and Piccolomini’s text. Additionally, the question is raised about the presence and role of a third person involved in the process of writing down a spoken text, which is today known from print mainly.

The topics touched upon by Piccolomini’s address are also discussed. The orator replies to three questions that he has been asked, the most important of which is the second one, as evidenced by the space devoted to it. The three questions oscillate around i) ethical issues, i.e. alleged equipollence of knowledge on ethics (scientia moralis) with prudence (prudentia), ii) insufficient, but according to Piccolomini necessary presence of poets in social life and defence of poetry against accusations of immorality, and iii) high prices of such writing materials as paper and parchment. The translated text was created collectively during a Neo-Latin studies seminar carried out by Professor Juliusz Domański in the Institute of Classical Studies at the University of Warsaw in the academic cycles 2008/2009 and 2009/2010. Professor Domański has made a handwritten transcription of one of the manuscript versions of this oration, which was then read by the courses’ attendees.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła
Alberto Magno, Tratado sobre a prudȇncia (De prudentia), trad. M. Raschietti, Sao Paulo 2017, https://bit.ly/3j2uz77 (dostęp: 4.04.2022).
Cotta-Schonberg M. von, Oration “Aderat nuper” of Enea Silvio Piccolomini (25 November 1445, Vienna), ed. and transl. by M. von Cotta-Schonberg, 6th version (Orations of Enea Silvio Piccolomini/Pope Pius II; 7), 2019, https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01348450/document (dostęp: 23.09.2021).
Digesta Iustiniani Augusti, recognovit adsumpto in operis societatem P. Kruegero Th. Mommsen, vol. II. Accedunt tabulae decem, Berlin 1870. https://bit.ly/36WJP2V (dostęp: 4.04.2022).
Iustiniani Digesta, recognovit Theodorus Mommsen, retractavit Paulus Krueger (Corpus Iuris Civilis, vol. I), https://droitromain.univ-grenoble-alpes.fr/Corpus/digest.htm (dostęp: 4.04.2022).
Izydor z Sewilli, Divi Isidori Hispalensis Etymologiae, w: S[ancti] Isidori Hispalensis episcopi […] Opera omnia […] recensente Faustino Arevalo […], Roma: Antonio Fulgoni, 1798.
Piccolomini E.S., Eiusdem Enee Silvii poete de differencia inter scientiam et prudentiam et de poetis, w: Enee Silvii Picolominei Senens[is] poete laureati ep[isto]la laudans poeticam eamq[ue] scie[n]cie iuris preferens, [Koln: Arnold Ther Hoernen, ca 1470–1471].
Piccolomini E.S., Epistolae familiares, Nurnberg: Anton Koburger, 1481.
Piccolomini E.S., Epistolae familiares. Descriptio urbis Viennensis, [ed. N. von Wyle], [Reutlingen: Michael Greyff, ca 1478], https://daten.digitale-sammlungen.de/0004/bsb00043817/images/index.html?id=00043817&groesser=&fip=qrsewqxdsydyztsqrseayaxsewq&no=&-seite=178 (dostęp: 9.11.2021).
Piccolomini E.S., Epistolae familiares, [ed. N. von Wyle], Nurnberg: Anton Koburger, 1486, https://daten.digitale-sammlungen.de/0004/bsb00043818/images/index.html?id=00043818&groesser=&fip=qrsewqxdsydxdsydewqfsdrxdsydeayaen&no=10&seite=102 (dostęp: 9.11.2021).
Piccolomini E.S., Der Briefwechsel des Eneas Silvius Piccolomini, Abt. 1, Briefe aus der Laienzeit (1431–1445), Bd. 1, Privatbriefe, hrsg. von R. Wolkan, Wien 1909 (Fontes Rerum Austriacarum. Osterreichische Geschichtsquellen. Zweite Abteilung. Diplomataria et Acta, 61).
Piccolomini E.S., Die Disputation des Aeneas Silvius in Wien 1445 (clm. n. 5311, fol. 157 r. – 165 v.), w: A. Lhotsky, Die Wiener Artistenfakultät 1365–1497, Wien 1965 (Osterreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Klasse. Sitzungsberichte, 247. Band, 2. Abhandlung), s. 263–273.
Piccolomini E.S., Enea Silvio Piccolomini broni poezji. Fragment listu do Zbigniewa Oleśnickiego z 27 października 1453 roku, z rękopisu BJ 173, wyd. na nowo, przeł., uwagami wstępnymi i przyp. opatrz. J. Domański, Warszawa 2018 (Minuscula Humaniora, 1, red. W. Olszaniec).
Piccolomini E.S., The Education of Boys, w: Humanist Educational Treatises, ed. and transl. by C.W. Kallendorf, Cambridge 2002 (The I Tatti Renaissance Library).
Piccolomini E.S., Enea Silvio Piccolomini Papst Pius II. Ausgewählte Texte aus seinen Schriften, hrsg., ubers. und biographisch eingel. von B. Widmer, Festgabe der Historischen und Antiquarischen Gesellschaft zu Basel an die Universitat bei Anlass ihres funfhundertjahrigen Bestehens zum Gedachtnis ihres Stifters, Basel–Stuttgart 1960.
Piccolomini E.S., Oration “Prius sanctissime praesul” of Enea Silvio Piccolomini (February 1445, Rome), ed. and transl. by M. von Cotta-Schonberg, 5th version (Orations of Enea Silvio Piccolomini/Pope Pius II; 7), 2019, https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01301015/document (dostęp: 23.09.2021).
Suetonius, C. Suetonii Tranquilii praeter Caesarum libros Reliquiae, edidit A. Reifferscheid, inest Vita Terenti a F. Ritschelio emendata atque enarrata, Leipzig 1860.
Przekłady na język polski bez tekstu łacińskiego
Piccolomini E.S., Chrysis, przeł. i oprac. E. Skwara, Warszawa 2017 (Biblioteka Renesansowa, 5).
Piccolomini E.S., Opowieść o miłości Euriala i Lukrecji, przeł. W. Steffen, T. Batog, biografią autora i przyp. opatrz. T. Batog, Poznań 2002.
Opracowania
Baldi B., Un umanista alla corte di Federico III. Il Pentalogus di Enea Silvio Piccolomini, „Cahiers d’etudes italiennes” 13 (2011), s. 161–171.
Bodemann U., Niklas von Wyle, w: Neue Deutsche Biographie 19 (1999), https://www.deutschebiographie.de/pnd118635735.html#ndbcontent (dostęp: 21.10.2021).
Carrai S., Enea Silvio Piccolomini e la poesia a Siena nel Quattrocento, w: Enea Silvio Piccolomini. Uomo di lettere e mediatore di culture. Gelehrter und Vermittler der Kulturen. Atti del Convegno Internazionale di Studi, Basilea, 21–23 Aprile 2005. Imternationaler Studienkongress, Basel, 21.–23. April 2005, a cura di / hrsg. von M.A. Terzoli, Basel 2006, s. 253–268.
Clough C.H., The Chancery letter-files of Aeneas Silvius Piccolomini, w: Enea Silvio Piccolomini. Papa Pio II, Atti del Convegno per il quinto centenario della morte e altri scritti raccolti da D. Maffei, Siena 1968, s. 117–132.
Deansly M., A History of the Medieval Church 590–1500, London–New York 1994.
Domański J., Dlaczego poezja jest bardziej filozoficzna od historii? Glosa do dziewiątego rozdziału Poetyki Arystotelesa, „Przegląd Filozoficzny”–Nowa Seria 2 (1992), s. 5–15.
Domański J., Philosophica, litteraria, humaniora. Studia i szkice z dziejów recepcji dziedzictwa antycznego, Warszawa 2009.
Domański J., „Scholastyczne” i „humanistyczne” pojęcie filozofii, wyd. 2, Kęty 2005 (Daimonion).
Domański J., Scholastyka i początki humanizmu w myśli polskiej XV wieku, Warszawa 2011 (Biblioteka Instytutu Tomistycznego. Teksty i Studia, 3).
Drzewiecka E., „Sen o różnoistotności Fortuny i Cnoty” Jana Dantyszka w świetle listu „Somnium de fortuna” Eneasza Sylwiusza Piccolominiego, „Pamiętnik Literacki” 4 (2018), s. 7–21.
Kisch G., Enea Silvio Piccolomini und die Jurisprudenz, Basel 1967.
Koryl J., Bazylea – kolebka erazmianizmu niemieckiego, w: Ars bene vivendi. Studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. E. Buszewicz, L. Grzybowska, Kraków 2017, s. 407–438.
Modlińska A., Piętnastowieczny kodeks rękopiśmienny z listami i mowami Eneasza Sylwiusza Piccolominiego w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 81 (2004), s. 169–197.
Naville Ch.E., Enea Silvio Piccolomini. L’uomo, l’umanista, il pontefice (1405–1464), Locarno 1984.
Noone T.B., Scholasticism, w: A Companion to Philosophy in the Middle Ages, ed. by J.J.E. Gracia, T.B. Noone, Malden (MA) 2002 (Blackwell Companions to Philosophy), s. 55–64.
Ojrzyński R., Obraz Polski i Polaków w pismach Eneasza Sylwiusza Piccolominiego (papieża Piusa II), Warszawa 2014 (Fasciculi Historici Novi, 14).
Paparelli G., Enea Silvio Piccolomini. Pio II, Bari 1950.
Ryszka-Kurczab M., „Aby każdy miłośnik prawdy onej szukając, z czytania jej dojść mógł”. Sposoby uwiarygodniania przekazu w szesnastowiecznych relacjach z polskich dysput wyznaniowych, „Terminus” 20 (2018), z. 2 (47), s. 165–193.
Schingnitz Ch., Einleitung, w: E.S. Piccolomini, Pentalogus, hrsg. von Ch. Schingnitz, Hannover 2009 (Monumenta Germaniae Historica. Staatsschriften des Spatern Mittelalters, 8), s. 1–42. 
Seńko W., Jak rozumieć filozofię średniowieczną, Warszawa 1993.
Swieżawski S., Między średniowieczem a czasami nowymi. Sylwetki myślicieli XV wieku, Warszawa 2002 (Biblioteka Więzi, 48).
Tateo F., Modelli stilistici nell’opera di Enea Silvio Piccolomini, w: Enea Silvio Piccolomini. Uomo di lettere e mediatore di culture. Gelehrter und Vermittler der Kulturen. Atti del Convegno Internazionale di Studi, Basilea, 21–23 Aprile 2005. Imternationaler Studienkongress, Basel, 21.–23. April 2005, a cura di/hrsg. von M.A. Terzoli, Basel 2006, s. 131–148.
Wippel J.W., Quodlibetal Questions Chiefly in Theology Faculties, w: B.C. Bazan, J.W. Wippel, G. Fransen, D. Jacquart, Les questions disputées et les questions quodlibétiques dans les facultés de théologie, de droit et de médicine, Turnhout 1985 (Typologie des Sources de Moyen Age Occidental, 44–45).
Zarębski I., Stosunki Eneasza Sylwiusza z Polską i Polakami, Kraków 1939 (Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego, nr 4, seria II, t. 45).
Źródła internetowe
Classical Latin Texts. A Resource Prepared by The Packard Humanities Institute, https://latin.packhum.org/ (dostęp: 4.04.2022).
Elektroniczny Słownik Łaciny Średniowiecznej eLexicon Mediae et Infimae Latinitatis, https://elexicon.scriptores.pl/ (dostęp: 23.10.2021).
Gesamtkatalog der Wiegendrucke, https://www.gesamtkatalogderwiegendrucke.de/ (dostęp: 23.10.2021).
Hermann Edlerawer (1395?–1460?), Bibliotheque nationale de France, https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb15605260h (dostęp: 23.10.2021).
Katalog elektroniczny Biblioteki Jagiellońskiej, https://katalogi.uj.edu.pl/ (dostęp: 21.10.2021).
Katalog elektroniczny Biblioteki Uniwersyteckiej w Cambridge, https://idiscover.lib.cam.ac.uk/primo-explore/search?vid=44CAM_PROD&lang=en_US (dostęp: 23.09.2021).
Katalog Worldcat, https://www.worldcat.org/title/moretum-bucolica-georgica-en-aeneis-76-e-21/oclc/801390399 (dostęp: 18.09.2021).
Latin Vulgate Bible, http://www.drbo.org/lvb/ (dostęp: 4.04.2022).
Letters of St. Jerome. Letter 70, https://www.newadvent.org/fathers/3001070.htm (dostęp: 18.10.2021).

Informacje

Informacje: Terminus, 2022, Tom 24, zeszyt 1 (62) 2022, s. 93 - 122

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Mowa Aderat nuper Eneasza Sylwiusza Piccolominiego z 1445 roku

Angielski:

The Oration Aderat nuper (1445) by Enea Silvio Piccolomini

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-2219-6262

Michał Czerenkiewicz
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0003-2219-6262 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków

Publikacja: 2022

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Michał Czerenkiewicz (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski