Dworstwo obyczajów Sebastiana Fabiana Klonowica. Przekład Civilitas morum Erazma z Rotterdamu w spuściźnie poety oraz wydawnicze losy książeczki w dawnej Rzeczypospolitej

Justyna Kiliańczyk-Zięba

Dworstwo obyczajów Sebastiana Fabiana Klonowica. Przekład Civilitas morum Erazma z Rotterdamu w spuściźnie poety oraz wydawnicze losy książeczki w dawnej Rzeczypospolitej

Data publikacji: 2021

Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 2 (59) 2021, s. 157 - 216

https://doi.org/10.4467/20843844TE.21.007.13441

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Dworstwo obyczajów Sebastiana Fabiana Klonowica. Przekład Civilitas morum Erazma z Rotterdamu w spuściźnie poety oraz wydawnicze losy książeczki w dawnej Rzeczypospolitej

Abstrakt

Sebastian Fabian Klonowic’s Translation of Civilitas morum by Erasmus of Rotterdam: Its Place in the Poet’s Legacy and Its Publishing History in Poland-Lithuania

The article focuses on the Polish rendition of De civilitate morum puerilium – that is, a translation from Reinhard Lorich’s (Hadamarius’) catechismal version of Erasmus’ of Rotterdam treatise. The main goals of the text are: first, to understand the presence of the text (the Polish title: Dworstwo obyczajów) among works of such a talented author as Sebastian Fabian Klonowic; second, to reconstruct the publishing history of the Polish De civilitate; third to argue that forgotten bestsellers, such as Dworstwo, can help to better understand both early modern literature and book market in the first centuries of printing. The article summarises current knowledge about Sebastian Fabian Klonowic (ca. 1545–1602), a prolific poet, but also an author of textbooks and handbooks used to teach Latin and morals, as De civilitate was used as well. It analyses Klonowic’s translation practices and discusses his enthusiasm for Erasmus’ output. It also suggests that the Polish text was written with school usage in mind, probably for students of the newly opened academy established by Polish Brethrens in Raków. Next, the text moves on to describe the publishing history of De civilitate – Erasmus’ manual, its adaptations and translations. The author concentrates on the Polish translation, but the scarce evidence available for this title and its editions in the Commonwealth of Poland-Lithuania is interpreted in the wider context of the Latin and vernacular editions of De civilitate printed in other European lands. The survey combines information offered by the unique copies preserved in the library collections and the evidence found in archival sources to reconstruct the reasons for the success of the handbook, and to explain why the majority of copies multiplying the text once enormously popular with printers and readers alike were bound to perish.
Edition of Dworstwo obyczajów presents the Polish text of Klonowic. It is based on a printed unique copy of about 1603 (held at Ossolineum Library in Wrocław).

Sebastian Fabian Klonowic’s Translation of Civilitas morum by Erasmus of Rotterdam: Its Place in the Poet’s Legacy and Its Publishing History in Poland-Lithuania

Słowa kluczowe

Erasmus of Rotterdam, Sebastian Fabian Klonowic, popular books, textbooks, Renaissance paedagogy, early printed book, book history

Bibliografia

Pobierz bibliografię

Źródła

Archiwum Narodowe w Krakowie, rkps 200: inwentarz Jeana Thenauda (Kraków, 1582).

Archiwum Narodowe w Krakowie, rkps 226: spis krakowskiej księgarni Zacheusza Kessnera (listopad 1602).

Erazm z Rotterdamu, Opus epistolarum, wyd. P.S. Allen et al., t. 1: 1484–1514, Oxford 1906.

Klonowic S.F., Gorais/Goraida, oprac. i przeł. G. Łabęcka-Jóźwiakowska, Warszawa 2019.

Klonowic S.F., Philtron/Filtron, przeł. i oprac. M. Mejor, wstęp T. Lawenda, Warszawa 2019.

Klonowic S.F., Roksolania, czyli Ziemie Czerwonej Rusi, wyd. M. Mejor, Warszawa 1996.

Klonowic S.F., Victoria Deorum, sive veri Herois educatio. Cap. XXXVI–XXXXVIII, wyd. i objaśnił M. Mejor, Warszawa 1995.

Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego i biografii pisarzów polskich, zebrał T. Wierzbowski, t. 2, Warszawa 1904.

Materiały do historii drukarstwa i księgarstwa w Polsce, I. Inwentarze księgarń krakowskich Macieja Scharffenberga i Floriana Unglera (1547–1551), wyd. A. Benis, „Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce” 7 (1892).

Statorius P., Gymnasii Pinczoviensis Institutio, wyd. A. Karbowiak, „Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty” 13 (1914).

Wojciech z Kalisza, Szkoła lewartowska, wyd. S. Kot, „Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty” 13 (1914).

Opracowania

Bartnicka K., Pijarskie podręczniki dobrego wychowania w XVIII w. w Polsce, w: Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII–XIX wieku, red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Warszawa 1993, s. 450–465.

Barycz H., Śladami Erazma z Rotterdamu w Polsce. W 500-lecie urodzin wielkiego humanisty, w: H. Barycz, Z epoki renesansu, reformacji i baroku. Prądy, idee, ludzie, książki, Warszawa 1971, s. 7–41.

Bentkowski F., Historyja literatury polskiej wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych, Wilno 1814.

Bezzel I., Erasmusdrucke des 16. Jahrhunderts in Bayerischen Bibliotheken. Ein Bibliographisches Verzeichnis, Stuttgart 1979.

Bierlaire F., Erasmus at School: The ‘De Civilitate Morum Puerilium Libellus’, w: Essays on the Works of Erasmus, ed. by R.L. DeMolen, New Haven 1978, s. 239–251.

Bragone M.C., De civilitate morum puerilium Erasma Rotterdamskowo w Rossii (konec XVII–perwaja polowina XVIII weka) (De civilitate morum puerilium di Erasmo da Rotterdan in Russia (fine XVII–prima metà del XVIII secolo), w: Eighteenth-Century Russia: Society, Culture, Economy: Papers from the VII International Conference of the Study Group on Eighteenth-Century Russia, ed. by R. Bartlett, G. Lehmann-Carli, Berlin 2007, s. 191–206.

Bragone M.C., Introduzione, w: Alfavitar radi učenija malych detej. Un abbecedario nella Russia del Seicento, a cura di M.C. Bragone, Firenze 2008.

Burbianka M., Produkcja typograficzna Scharffenbergów we Wrocławiu, Wrocław 1968.

Chudzikowska-Wołoszyn M., Klasyczna proweniencja zwierzęcych metafor w „De civilitate morum puerilium”, „Echa Przeszłości” 18 (2017), s. 129–146.

Čislenko N.D., „Graždanstvo obyčaev detskich” i ego pol’skij istočnik, w: Zarubežnye slavjane i russkaja kul’tura, Leningrad 1978, s. 5–17.

Cytowska M., „De civilitate morum puerilium libellus”. Erazmowy podręcznik zasad dobrego wychowania, „Meander” 28 (1973), z. 4, s. 146–155.

Cytowska M., Erazmianizm w literaturze polskiej XVI–XVII wieku, w: Studia porównawcze o literaturze staropolskiej, red. T. Michałowska, J. Ślaski, Wrocław 1980, s. 9–11.

Cytowska M., „Victoria deorum” Sebastiana Fabiana Klonowica, w: Łacińska poezja w dawnej Polsce, red. T. Michałowska, Warszawa 1995, s. 119–128.

Dąbkowska-Kujko J., Wprowadzenie do lektury, w: Erazm z Rotterdamu/Anonim, Księgi, które zową Język, wyd. J. Dąbkowska-Kujko, Warszawa 2019, s. 5–29.

Domański J., Erazm i filozofia. Studium o koncepcji filozofii Erazma z Rotterdamu, Warszawa 2001.

Dreikopel T., Ustawy gimnazjum toruńskiego z 1568, cz. 1 (wychowanie religijne i program nauczania). Przekład z języka łacińskiego, „Folia Toruniensia” 15 (2015), s. 59–67.

Dworzaczkowa J., Zbór i szkoła braci czeskich w Koźminku, w: J. Dworzaczkowa, Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce, Poznań 1995, s. 154–155.

Dziechcińska H., Parenetyka, jej tradycje i znaczenie w literaturze, w: Problemy literatury staropolskiej. Praca zbiorowa. Seria 1, red. J. Pelc, Wrocław 1972, s. 355–390.

Elias N., Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu, przeł. T. Zabłudowski, Warszawa 1980.

Fontaine Verwey H. de la, The First ‘Book of Etiquette’ for Children: Erasmus’ ‘De Civilitate Morum Puerilium’, „Quaerendo” 1 (1971), s. 19–30.

Głombiowski K., O poczytności Erazma z Rotterdamu na Śląsku w dobie Odrodzenia, „Roczniki Biblioteczne” 4 (1960), z. 1–2, s. 1–24.

Green J., Databases, Book Survival and Early Printing, „Wolfenbütteler Notizen zur Buchgeschichte” 40 (2015), H. 1/2, s. 35–47.

Green J., McIntyre F., Lost Incunable Editions: Closing in on an Estimate, w: Lost Books: Reconstructing the Print World of Pre-Industrial Europe, ed. by F. Bruni, A. Pettegree, Leiden 2016, s. 55–72.

Green J., McIntyre F., Needham P., The Shape of Incunable Survival and Statistical Estimation of Lost Editions, „The Papers of the Bibliographical Society of America” 105 (2011), no. 2, s. 141–175.

Hajdukiewicz L., Erazm z Rotterdamu w opinii polskiej XVI–XVII w., w: Erasmiana Cracoviensia. W 500-lecie urodzin Erazma z Rotterdamu (1469–1536), red. M. Karaś, Kraków 1971 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 250, Prace Historyczne, 33), s. 55–85.

Harris N., Marin Sanudo, Forerunner of Melzi, part 1, „La Bibliofilia” 1993, s. 12–29.

Karpiński A., [recenzja] Halina Wiśniewska, Renesansowe życie i dzieło Sebastiana Klonowicza. Lublin 1985. Wydawnictwo Lubelskie, ss. 340, „Pamiętnik Literacki” 78 (1987), z. 4, s. 321–329.

Karpiński A., Sebastian Fabian Klonowic – pisarz z przełomu epok, w: Przełom wieków XVI i XVII w literaturze i kulturze polskiej, red. B. Otwinowska, J. Pelc, Wrocław 1984, s. 127–143.

Kawecka-Gryczowa A., Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego. Dzieje i bibliografia, Wrocław 1974.

Kawecka-Gryczowa A., Wśród podręczników szkolnych. Przyczynek do bibliografii tłoczni ariańskich w Polsce, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 33 (1988), s. 53–62.

Knox D., Erasmus’ ‘De Civilitate’ and the Religious Origins of Civility in Protestant Europe, „Archiv für Reformationsgeschichte” 86 (1995), s. 7–55.

Krzyżanowski J., Romans polski wieku XVI, Warszawa 1962.

Lewicka-Kamińska A., Inwentarz księgarni Andrzeja Cichończyka w Jarosławiu z r. 1621, „Roczniki Biblioteczne” 5 (1961), s. 253–299.

Litwornia A., S.F. Klonowicza Dworstwo obyczajów dziecińskich dziatkom na polskie przełożone z Erazma i Lorichiusa, w: Per Jan Ślaski, magiaristi, polonisti, slavisti, italiani, festeggiano il Suo settantesimo compleanno con scritti, a cura di A. Ceccherelli et al., Padova 2005, s. 255–265.

Łabęcka-Jóźwiakowska G., Nieznany wiersz Sebastiana Fabiana Klonowica, „Sztuka Edycji” 14 (2019), nr 2, s. 107–111.

Łempicki S., Mecenat wielkiego kanclerza. Studia o Janie Zamoyskim, Warszawa 1980.

Needham P., The Late Use of Incunables and the Paths of Book Survival, „Wolfenbütteler Notizen zur Buchgeschichte” 29 (2004), H. 2, s. 39–41.

Mejor M., Poeta Sebastian Fabian Klonowic zapoznanym kompozytorem – zbiór pieśni Hebdomas (1581 r.), w: Lublin w kulturze, kultura w Lublinie. Dziedzictwo kulturowe miasta od średniowiecza do współczesności, red. P. Dymmel, R. Jop, Lublin 2018, s. 451‒463.

Mejor M., Supplementum Acernianum. Nowe szczegóły do życiorysu i twórczości Sebastiana Fabiana Klonowica, „Ruch Literacki” 45 (2004), z. 2, s. 141–154.

Mejor M., Wstęp historycznoliteracki, w: Hebdomas to jest siedm tegodniowych piosnek, wyd. i oprac. M. Mejor, E. Wojnowska, red. nauk. R. Mazurkiewicz, B. Przybyszewska-Jarmińska, Warszawa 2010, s. 9–38.

Mocarski Z., Książka w Toruniu do roku 1793. Zarys dziejów, Toruń 1934.

Pawlak M., Gimnazja Akademickie Elbląga, Gdańska i Torunia. Podobieństwa i różnice, w: Gdańskie Gimnazjum Akademickie, t. 5: Źródła i artykuły, red. L. Mokrzeński, M. Brodnicki, Gdańsk 2012, s. 179–196.

Piasecka M., „Lingua” Erazma z Rotterdamu w staropolskim przekładzie. Warsztat pracy tłumacza w XVI wieku, Warszawa 2017.

Piechnik L., Powstanie i rozwój jezuickiej Ratio studiorum (1548–1599), Kraków 2003.

Pišna J., Příspěvek k transferu Erasmova spisu De civilitate morum puerilium do českého písemnictví 16. století, „Bibliotheca Strahoviensis” 11 (2014), s. 39–47.

Podhajecka Z., Rozważania nad sytuacją przekładu artystycznego w pierwszej fazie ery druku. Na materiale XVI-wiecznego romansu polskiego, „Pamiętnik Literacki” 71 (1980), z. 1, s. 9–28.

Polska fraszka mieszczańska. Minucje sowiźrzalskie, oprac. K. Badecki, Kraków 1948 (Biblioteka Pisarzów Polskich, 88).

Proot G., Survival Factors of Seventeenth-Century Hand-Press Books Published in the Southern Netherlands: The Importance of Sheet Counts, Sammelbände and the Role of Institutional Collections, w: Lost Books: Reconstructing the Print World of Pre-Industrial Europe, ed. by F. Bruni, A. Pettegree, Leiden 2016, s. 160–201.

Ptakówna W., Nieznane XVII-wieczne wydanie „Dworstwa obyczajów dobrych” (Civilitas morum) Erazma z Rotterdamu w przekładzie Sebastiana Fabiana Klonowica, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 17 (1966), nr 1, s. 29–34.

Puchowski K., Edukacja elit w szkolnictwie katolickim i protestanckim w Prusach Królewskich, „Czasy Nowożytne” 24 (2011), s. 133–148.

Puchowski K., Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007.

Revel J., Poszanowanie obyczajów, w: Historia życia prywatnego, t. 3: Od Renesansu do Oświecenia, red. R. Chartier, oprac. Ph. Ariès et. al., przeł. M. Zięba, K. Osińska-Boska, M. Cebo-Foniok, red. nauk. przekładu J. Maroń, Wrocław 1999, s. 180–219.

Samocka M., Druki Scharffenbergów wrocławskich 1553–1590. Uzupełnienia do bibliografii Marty Burbianki „Produkcja typograficzna Scharffenbergów we Wrocławiu”, „Roczniki Biblioteczne” 33 (1989), s. 263–288.

Sebastiani V., Sales Channels for Bestsellers in Sixteenth-Century Europe, w: International Exchange in the Early Modern Book World, ed. by M. McLean, S. Barker, Leiden 2016, s. 3–14.

Sitkowa A., O pisarstwie Józefa Wereszczyńskiego, Katowice 2006.

Skoczek J., Lwowskie inwentarze biblioteczne w epoce renesansu, Lwów 1929.

Sobieszczański F.M., Klonowicz, w: Encyklopedia powszechna, t. 14, Warszawa: S. Orgelbrand, 1863, s. 840–849.

Sowards J.K., Introduction, w: Collected Works of Erasmus, vol. 25: Literary and Educational Writings, ed. by J.K. Sowards, Toronto 1985, s. ix–lix.

Sprawozdania z poszukiwań w Szwecji dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności przez Eugeniusza Barwińskiego, Ludwika Birkenmajera i Jana Łosia, Kraków 1914.

Szelińska W., Udział ośrodków wydawniczych w Polsce w edycji pism Erazma z Rotterdamu, „Roczniki Biblioteczne” 32 (1988), z. 2, s. 4–27.

Ślaski J., Spotkania literatury polskiej z europejską w przekładach doby Średniowiecza i Renesansu, w: Przekład literacki. Teoria – historia – współczesność, red. A. Nowicka-Jeżowa, D. Knysz-Tomaszewska, Warszawa 1997, s. 89–107.

Torój E., Inwentarze lubelskich introligatorów z pierwszej połowy XVII wieku, Lublin 2000.

Vanautgaerden A., Érasme typographe. Humanisme et imprimerie au début du XVIe siècle, Genève 2012.

Wiśniewska H., Renesansowe życie i dzieło Sebastiana Fabiana Klonowica, Lublin 2006 (pierwsze wydanie: Lublin 1985).

Wiśniewska H., Sebastian Fabian Klonowic. Urzędnik i poeta królewskiego miasta Lublina (materiały źródłowe: 1570–1603), Lublin 2010.

Wydra W., Nieznany druk toruński Melchiora Nehringa z 1581 roku, „Biblioteka” 5 (2001), s. 195–197.

Ziomek J., Gatunki i odmiany prozy renesansu, „Nurt” (1968), nr 11, s. 30–34.

Żurkowa R., Wosiński Antoni, w: Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 1: Małopolska, cz. 2: Wiek XVII–XVIII, vol. 2: L–Z i drukarnie żydowskie, red. J. Pirożyński, Kraków 2000, s. 656–671.

Informacje

Informacje: Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 2 (59) 2021, s. 157 - 216

DOI: https://doi.org/10.4467/20843844TE.21.007.13441

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Dworstwo obyczajów Sebastiana Fabiana Klonowica. Przekład Civilitas morum Erazma z Rotterdamu w spuściźnie poety oraz wydawnicze losy książeczki w dawnej Rzeczypospolitej

Angielski:

Sebastian Fabian Klonowic’s Translation of Civilitas morum by Erasmus of Rotterdam: Its Place in the Poet’s Legacy and Its Publishing History in Poland-Lithuania

Autorzy

Justyna Kiliańczyk-Zięba

https://orcid.org/0000-0001-6592-4747

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków

Publikacja: 2021

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY-NC-ND

Udział procentowy autorów:

Justyna Kiliańczyk-Zięba (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 1433

Liczba pobrań: 706

Dworstwo obyczajów Sebastiana Fabiana Klonowica. Przekład Civilitas morum Erazma z Rotterdamu w spuściźnie poety oraz wydawnicze losy książeczki w dawnej Rzeczypospolitej

Pobierz xml