FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

De consolatione somni – figura Pocieszycielki w renesansowej poezji miłosnej. Jan Kochanowski w nurcie łacińskiej literatury europejskiej (Boecjusz, F. Petrarca, G. Pontano, J. Secundus)

Data publikacji: 09.09.2014

Terminus, 2014, Tom 16, Zeszyt 1 (30), s. 93 - 121

https://doi.org/10.4467/20843844TE.14.005.2373

Autorzy

Grażyna Urban-Godziek
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0003-4140-9403 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

De consolatione somni – figura Pocieszycielki w renesansowej poezji miłosnej. Jan Kochanowski w nurcie łacińskiej literatury europejskiej (Boecjusz, F. Petrarca, G. Pontano, J. Secundus)

Abstrakt

De consolatione somni – the figure of the comforter in renaissance love poetry. Jan Kochanowski and the current of Latin literature in Europe (Boecjusz, F. Petrarca, G. Pontano, J. Secundus)

This paper presents the history of a motif that the author calls De consolatione somni. It is based on the Boethian pattern of consolation brought about by a woman who appears in a dream. Lady Philosophy, who in De consolatione Philosophiae morally and philosophically comforts Boethius when under sentence of death, is later introduced by Dante and Petrarch into the Renaissance poetry. The motif was applied to two ends: to express love in amorous poetry and grief in poetry of mourning. In Dante’s Vita nova and Petrarch’s Canzoniere (the author analyses poems No. 282 and 359) the deceased beloved appears to the bereaved lover in a dream and brings him comfort. Boccaccio, the third jewel in the “Tuscan crown,” in his eclogue Olympia introduces this motif to literature of mourning, creating the patterns of poetry dedicated to deceased girls (his influence is visible, for instance, in the Middle English poem The Perl, in the Dialogue en forme de vision nocturne by Margaret of Navarre or in Lament XIX by Kochanowski). The 15th-century lyric bonds mourning and erotic elements together even more strongly, adding a sensual dimension. Giovanni Pontano, in his poems dedicated to the memory of his late wife (the author analyses works from Lyra 9, Eridanus II 1; II 32, Hendecasyllabi II 29), evokes dream visions in which her spirit visits him. This consolation, however, had a clear sensual and erotic character, for the dead wife would come to her husband’s bed. He also likewise envisioned the prospective unification of the spouses in Elysium. In the next two centuries, in anti-Petrarchan poetry such consolation experienced in erotic dreams appeared both in poems of mourning (when the beloved passed away) and in love poems (when fulfilment was impossible for other reasons). The latter option is here illustrated in elegy I 10 by Secundus. A dream that compensates for the deficiencies of reality is a frequent motif in baroque poetry (G.B. Marino, A. Morsztyn). Yet the target point of this study is determined by the works that constitute the compositional frame of book II of Jan Kochanowski’s Elegiarum libri IV. Here we come across a rather unusual idea. A betrayed lover wishing to free himself from his humiliating love has a dream in which the goddess Venus appears (elegy II 4). Like Lady Philosophy (the Boethian pattern is particularly visible in a previous version of the elegy that is preserved in a manuscript), Venus tries to convert her charge to her domain, that is, to renew love in him. (This character, and especially her way of reasoning, is reminiscent of the creation of the Mother in Lament XIX). The triumph of the comforter is not long – elegy 11 brings another concept: a suicide committed in a dream that symbolically puts an end to unhappy love.
Another significant aim of this paper is to draw attention to the influence that Boethius and his version of Platonism had on Renaissance poetry, and on Jan Kochanowski in particular. It seems especially important for recognising the sources of Lament XIX and elegies from book II of the printed volume. The first to have noticed Boethius’ impact on Kochanowski’s work was Izydor Richter (1912) but his discovery has not been exploited by later researchers.
To sum up, the paper presents the history of a non-obvious (singled out by the paper’s author) motif in modern poetry and its relation to both love poetry and poetry of mourning as well as the Neoplatonic basis of Renaissance erotic lyric. It also explains the origin and the meaning of the dream vision in Kochanowski’s book II of Elegies and (although it is not the chief aim of the paper) the genesis of the comforting Mother who appears with Orszulka, the departed daughter of the poet, in Lament XIX.

 

Bibliografia

Boecjusz, O pocieszeniu, jakie daje filozofia, przeł. i oprac. G. Kurylewicz i M. Antczak, Kęty 2006.

Boethius, The Theological Tractates, with an English transl. by H.F. Stewart, E.K. Rand, The Consolation of Philosphy, with the English transl. of I.T. revised by H.F. Stewart, London–Cambridge 1953.

Bouquet J., La nuit, le sommeil et le songe chez les élégiaques latins, „Revues des études latines” 74 (1996).

Carrai S., Ad Somnium. L’invocazione al Sonno nella lirica Italiana, Padova 1990.

Coulter C.C., Statius, Silvae, V, 4 and Fiametta’s Prayer to Sleep, „American Journal of Philology” 80 (1959.

Ellinger G., Goethe und Johannes Secundus, „Goethe-Jahrbuch” 13 (1892).

Forster L., The Icy Fire: Five Studies in European Petrarchism, London 1969.

Głombiowska Z., Elegie łacińskie Jana Kochanowskiego. Dwie wersje, Warszawa 1981.

Hartleb M., Nagrobek Urszulki. Studium o genezie i budowie Trenów Jana Kochanowskiego, Kraków 1927.

Holmes O., The Consolations of Beatrice and Dante’s Dream of Siren as Vilifications Cure, [w:] The Erotics of Consolations. Desire and Distance in the Late Middle Ages, red. C.E. Léglu, S.J. Milner, New York 2008.

Kallenbach J., Filozofia Jana Kochanowskiego, „Przegląd Polski” 87 (1888).

Kochanowski J., Carmina Latina. Poezja łacinska, pars prior: Imago phototypica-transcriptio/ część I: Fototypia-transkrypcja, Edidit, prefatione et aparatu critico instruxit/ Wydała i wstępem poprzedziła Z. Głombiowska, Gdańsk 2008.

Kochanowski J., Elegiarum libri IV. eiusdem Foricoenia sive Epigrammatum libellus, Cracoviae 1584.

Kotlińska-Toma A., Łukaszewicz-Chantry M., Motifs de représentation de la mort des fiancées ou jeunes épouses dans les épigrammes grecques et la poésie néo-latine, „Eos” XCVI (2009), fasc. 2.

La poétique de Jean Second et son influence au XVIe siècle, éds. J. Balsamo, P. Galand-Hallyn, Paris 2000.

Leroux V., Refuge ou rival? Sommeil élégiaque et écriture du „dormer-veille” chez Jean Second et ses modèles, „Camenae” 5 (2008).

Murgatroyd P., The amatory elegies of Johannes Secundus, Leiden 2000.

Nowicka-Jeżowa A., Sen życia w „Trenie XIX” Jana Kochanowskiego, „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza” 32 (1997).

Otwinowska B., Sen w poezji Jana Kochanowskiego, [w:] Jan Kochanowski 1584–1984. Epoka–twórczość–recepcja, red. J. Pelc, P. Buchwald-Pelcowa, B. Otwinowska, t. 1, Lublin 1989.

Petrarca F., Drobne wiersze włoskie. Rerum vulgarium fragmenta, wstęp P. Salwa, wybór przekładów J. Mikołajewski, komentarz M. Santagata w adaptacji i opracowaniu zespołu pod red. P. Salwy, Gdańsk 2005.

Petrarca F., Il Canzoniere, edizione commentata a cura di M. Santagata, Milano 1996.

Pietrkiewicz J., Średniowieczna formuła snu w „Trenach” Kochanowskiego, [w:] idem, Literatura polska w perspektywie europejskiej. Studia i rozprawy, przeł. A. Olszewska-Marcinkiewicz i I. Sieradzki, teksty wybrał, oprac. i przedmową opatrzył J. Starnawski, Warszawa 1986.

Plenkiewicz R., Jan Kochanowski, jego ród, żywot i dzieła, [w:] J. Kochanowski, Dzieła wszystkie. Wydanie pomnikowe, t. 4, cz. 1, Warszawa 1984.

Poeti d’Italia in lingua latina: http://www.mqdq.it/mqdq/poetiditalia/home.jsp

Pontano J.J., Carmina, eclogae, elegie, liriche, ed. J. Oeschger, Bari 1948.

Richter I., Boecjusz a Kochanowski, „Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek miesięczny do Gazety Lwowskiej”, red. A. Krechowiecki, r. 40, z. 12, grudzień 1912.

Rzymska elegia miłosna (wybór), przeł. A. Świderkówna, opr. G. Przychocki, W. Strzelecki, Wrocław 1955.

Second J., Œuvres complètes, tome II: Elegiarum libri tres, edition critique établie et annotée par R. Guillot, Paris 2005.

Urban-Godziek G., Bukoliczna przestrzeń Elizjum poetów miłości, czyli o bliskich związkach erotyki bukolicznej i epicedium, [w:] Staropolskie Arkadie, red. J. Dąbkowska-Kujko, J. Krauze-Karpińska, Warszawa 2010.

Urban-Godziek G., De consolatione somni. Three Ways of Conquering Love’s Torments Inspired by Boethius and Petrarch: Giovanni Pontano, Janus Secundus, Jan Kochanowski, [w:] Acta Conventus Neo-Latini Upsaliensis. Proceedings of the Fourteenth International Congress of Neo-Latin Studies (Uppsala 2009), ed. A. Steiner-Weber, vol. 2, Leiden–Boston 2012.

Urban-Godziek G., Elysium of Love Poets: the Beginnings of the Motif in the Classical Literature, „Episteme. Czasopismo naukowo-kulturalne” 17 (2012).

Urban-Godziek G., Jana Kochanowskiego elizejski krąg poetów-samobójców i jego źródła literackie, czyli od eschatologii epickiej do elegijnej, [w:] Olimp, ideał, doskonałość, red. M. Korytowska, I. Puchalska, Kraków 2014.

Urban-Godziek G., Petrarkistowskie źródła sennej erotyki Jana Andrzeja Morsztyna, [w:] Amor vincit omnia. Erotyzm w literaturze staropolskiej, red. R. Krzywy, Warszawa 2008.

Urban-Godziek G., „Treny” Jana Kochanowskiego wobec włoskiej tradycji funeraliów poświęconych dziewczętom (Giovanni Boccaccio, Giovanni Pontano i inni), „Terminus” X (2008), z. 2 (19).

Urban-Godziek G., Wpływ petrarkizmu na kształt i rozumienie elegii nowołacińskiej (na przykładzie „Julia monobyblos” Joannesa Secundusa Hagiensisa), [w:] Petrarca a jedność tradycji europejskiej, red. M. Febbo, P. Salwa, Warszawa 2005.

Windau B., Somnus. Neulateinische Dichtung an und über den Schlaf. Studien zur Motivik. Texte, Übersetzung, Kommentar, Trier 1998.

Zabłocki S., Antyczne epicedium i elegia żałobna. Geneza i rozwój, Wrocław 1965.

Informacje

Informacje: Terminus, 2014, Tom 16, Zeszyt 1 (30), s. 93 - 121

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

De consolatione somni – figura Pocieszycielki w renesansowej poezji miłosnej. Jan Kochanowski w nurcie łacińskiej literatury europejskiej (Boecjusz, F. Petrarca, G. Pontano, J. Secundus)

Angielski:

De consolatione somni – the figure of the comforter in renaissance love poetry. Jan Kochanowski and the current of Latin literature in Europe (Boecjusz, F. Petrarca, G. Pontano, J. Secundus)

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-4140-9403

Grażyna Urban-Godziek
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
https://orcid.org/0000-0003-4140-9403 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków

Publikacja: 09.09.2014

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Grażyna Urban-Godziek (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski