Arbor praedicandi. Kilka uwag o dispositio w kazaniach średniowiecznych (na przykładzie kazania Mikołaja z Błonia)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEArbor praedicandi. Kilka uwag o dispositio w kazaniach średniowiecznych (na przykładzie kazania Mikołaja z Błonia)
Data publikacji: 2015
Terminus, 2014, Tom 16, zeszyt 3 (32), s. 259 - 283
https://doi.org/10.4467/20843844TE.14.006.3083Autorzy
Arbor praedicandi. Kilka uwag o dispositio w kazaniach średniowiecznych (na przykładzie kazania Mikołaja z Błonia)
Arbor praedicandi. A few remarks on dispositio in medieval sermons (based on Nicholas of Błonie’s sermo 39 “Semen est verbum Dei”)
The main goal of the article is to present the motif of a compositional tree-shaped scheme called arbor picta (arbor praedicandi) and to show it against the field of rhetorical elements such as dispositio and memoria as found in medieval sermons. The basic sources for the analysis of this issue are two fourteenth-century theoretical treatises on the art of preaching (manuals: Libellus artis preadicatorie of Jacob of Fusignano and Tractatulus solennis de arte et vero modo praedicandi of Pseudo-Thomas Aquinas), and one of the sermons from the collection de tempore of fifteenth-century Polish preacher Nicholas of Błonie (Dominica sexagesime: sermo 39 “Semen est verbum Dei”). The problems of arbor praedicandi, which are a part of a broader field of study on the structure of sermons, editorial methods of texts and memorable techniques, were the subject of interest of many researchers such as H. Caplan, O.A. Dieter, S. Khan, S. Wenzel. In Poland, this issue has not yet become a subject of proper study.
In order to analyse the scheme in the treatises of Jacob of Fusignano and Pseudo- Thomas Aquinas, and in the sample sermon, the article briefly outlines the existence of topics and images of the tree in the writings of the Middle Ages (eg. lignum vitae, arbor sapientiae, arbor amoris). Then the essay presents fragments from the manuals of Jacob of Fusignano and Pseudo-Thomas Aquinas in which the authors discussed the scheme and explained its importance for the practice of preaching. Analysis of sample sermons – the article uses sermo 39 of Nicholas of Błonie’s collection de tempore – shows the creative use of the tree scheme in the sermon by the Polish preacher (with the specula- tive assumption that Nicholas of Błonie knew Jacob of Fusignano’s theory of preaching). The paper also pays particular attention to the circumstances of the development of the art of preaching in the late Middle Ages in Poland. Finally, the article focuses on the importance of the concept of the sermon as a tree for the elements of rhetoric such as dispositio /divisio /partito and memoria. It proves that the use of the tree scheme in presenting abstract concepts and structuring of text allowed preachers and audiences to visualise vague and often difficult ideas, as well as to describe their relationship within the sermons’ topics. Therefore the use of the schema in the Middle Ages had great significance for ars memorativa and the didactic dimensions.
Anderson F.D., Dispositio in the Preaching of Hugh Latimer, „Speech Monographs” 35 (1968).
Biblical Interpretation. History, Context, and Reality, ed. C. Helmer, T.G. Petrey, Symposium Series (Society of Biblical Literature), No. 26, 2005.
Бондарко Н.А., Трактат o пальме. Композиционная форма и богословский смысл, „Начало. Журнал института богословия и философии” 9, 2000.
Bonner P.A., The Art And Logic of Ramon Llull, Brill 2007.
Bracha K., Nauczanie kaznodziejskie w Polsce późnego średniowiecza. „Sermones dominicales et festivales” z tzw. kolekcji Piotra z Miłosławia, Kielce 2007.
Bracha K., „Semen est verbum Dei”. Postylla „Carcer animae” przypisywana Janowi Szczeknie, [w:] Amoenitates vel lepores philologiae, red. R. Laskowski, R. Mazurkiewicz, Kraków 2007.
Cały świat nie pomieściłby ksiąg. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne, wyd. W.R. Rzepka, W. Wydra, wstęp M. Adamczyk, wyd. 2, Warszawa 2008.
Caplan H., A Late Mediaeval Tractate on Preaching, [w:] idem, Of Eloquence. Studies in Ancient and Mediaeval Rhetoric, 1970.
Carruthers M., The Book of Memory. A Study of Memory in Medieval Culture, Cambridge 1990.
Catalogus codicum latinorum Bibliothecae Regiae Monacensis, zebr. C. Halm, G. Meyer, t. IV, cz. 4, Monachium 1881, http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/bsb00008255/images/index.html?fip=193.174.98.30&seite=109&pdfseitex= (dostęp: 7.06.2014).
Charland T.M., Artes Praedicandi. Contribution à l’histoire de la rhétorique au moyen âge, Paris 1936.
Chmielowska B., „Ars praedicandi” Stanisława ze Skarbimierza, [w:] Retoryka w XV stuleciu. Studia nad tradycjami, teorią i praktyką retoryki piętnastowiecznej, red. M. Frankowska-Terlecka, Wrocław 1988.
Dieter O.A., Arbor Picta: The Medieval Tree of Preaching, „Quarterly Journal of Speech” 51, (1965).
Ferguson D.S., Biblical Hermeneutics: An Intruduction, 1986.
Flor de la F.R., El diagrama: geometría y lógica en la literatura espiritual del Siglo de Oro, [w:] Estado actual de los estudios sobre el Siglo de Oro, red. M. García Martín.
Hallik S., Sententia und proverbium, Begriffsgeschichte und Texttheorie in Antike und Mittelalter, Köln 2007.
James E.O., The Tree of Life, Studies in the History of Religions, Supplements to „Numen”, 11, Leiden 1966.
Johnson M.D., The Natural Rhetoric of Ramon Llull, „Essays in Medieval Studies” 3, 1986.
Kaepelli T., Giacomo di Fusignano OP (†1333), „Archivum Fratrum Praedicatorum” 15, (1945).
Khan S., Diversa Diversis. Mittelalterliche Standespredigten Und Ihre Visualisierung, Köln 2007.
Klapish-Zuber C., The Tree, [w:] Finding Europe: Discourses on Margins, Communities, Images Ca. 13th–Ca. 18th Centuries, red. A. Molho, D. Ramada Curto, N. Koniordos, 2007.
Longenecker R.N., Biblical Exegesis in the Apostolic Period, wyd. 2, 1999.
Los Mundos de Ramón Llull, red. J. Butiñá Jiménez, Madrid 2012.
Lubac de H., Exégèse médiévale: les quatre sens de l’Écriture, Paryż 1959–1964.
Łotman J., Uniwersum umysłu. Semiotyczna teoria kultury, przeł. B. Żyłko, Gdańsk 2008.
Michałowska T., Średniowieczna teoria literatury w Polsce. Rekonesans, Wrocław 2007.
Mikołaj z Błonia, Sermones venerabilis magistri Nicolai de Blony […] de tempore et de sanctis, [Strasburg] 1498.
Minnis A., Medieval Imagination and Memory, [w:] The Cambridge History of Literary Criticism, vol. II: Middle Ages, red. A. Minnis, I. Johnson, 2005.
Morenzoni F., La littérature des artes praedicandi de la fin du XIIe au début du XVe siècle, [w:] Geschichte der Sprachtheorie, Hrsg. von P. Schmitter, Bd. 3, Sprachtheorien in Spätantike und Mittelalter, Hrsg. von S. Ebbesen, Tübingen 1995.
O’Connell P.F., The „Lignum Vitae” of Saint Bonaventure and the Medieval Devotional Tradition (Spirituality, Franciscans), ETD Collection for Fordham University, 1985.
Panuś K., Zarys historii kaznodziejstwa w Kościele Katolickim, cz. 2: Kaznodziejstwo w Polsce od średniowiecza do baroku, Kraków 2001.
Pastor J.P., La mística Luliana: pretensión de síntesis, „Taula: quaderns de pensament” 37, 2002.
Poel van der D., Memorabele bomen: De minneboom als allegorische constructie in de Middelnederlandse wereldlijke letterkunde, [w:] Aan de vruchten kent men de boom: De boom in tekst en beeld in de middeleeuwse Nederlanden, red. B. Baert, V. Fraeters, Symbolae Falcultatis Litterarum Lovaniensis Series B, Leuwen 2001.
Robinson C., Trees of Love, Trees of Knowledge: Toward the Definition of a Cross-Confessional Current in Late Medieval Iberian Spirituality, „Medieval Encounters” 3 (12), 2006.
Roth D., Die mittelalterliche Predigttheorie und das Manuale Curatorum des Johann Urlich Surgant, Basle 1956.
Ruiz Simón M., L’Art de Raimundo Lulio i la teoría escolàstica de la ciència, Barcelona 1999.
Smith N., Smith P.L.R., Luckett H., The Tree in World Mythologies, [w:] The Tree of Life: New Images of an Ancient Symbol, London 1989.
Stenck N.H., A Late Medieval Arbor Scientiarum, „Speculum” 2 (50), 1975.
Szostek T., Exempla i autorytety w kazaniach Jakuba z Paradyża i Mikołaja z Błonia, [w:] Kultura elitarna i kultura masowa, red. B. Geremek, Wrocław 1978.
Szostek T., Exemplum w polskim średniowieczu, Warszawa 1997.
Ulanowski B., Mikołaj z Błonia, kanonista polski pierwszej połowy XV w., „Rozprawy AU. Wydział Historyczno-Filozoficzny” t. 23, Kraków 1888.
Verboon A.R., Lines of Thoughts: Diagrammatic Representation and the Scientific Texts of the Arts Faculty 1200–1500, Univeristeit Leiden 2010 (rozprawa doktorska).
Wenzel G.S., The Art of Preaching. Five Medieval Texts and Translations, 2013.
Widengren G., The King and the Tree of Life in Ancient Near Eastern Religion, Uppsala Universitets Årsskrift 4,Uppsala 1951.
Wolny J., Recenzja rozprawy doktorskiej dr Teresy Szostek, rkps, s. 3.
Wolny J., Recenzja rozprawy doktorskiej dr Teresy Szostek, s. 3. (T. Szostek, Egzempla w kazaniach de tempore Jakuba z Paradyża i Mikołaja z Błonia, 25/01/1984, Instytut Badań Literackich PAN), www.ramonllull.net (dostęp: 16.02.2014). www.quiestllullus.narpan.net (dostęp: 18.02.2014).
Yates F.A., Sztuka pamięci, przeł. W. Radwański, posł. L. Szczucki, Warszawa 1977.
Zahajkiewicz M., „Tractatus sacerdotalis” Mikołaja z Błonia na tle teologii przełomu XIV i XV wieku, Lublin 1979.
Zawadzki R.M., Spuścizna pisarska Stanisława ze Skarbimierza. Studium źródłoznawcze, Kraków 1979.
Zwiercan M., Mikołaj z Błonia, [w:] Polski słownik biograficzny, Wrocław 1976, t. XXI.
Informacje: Terminus, 2014, Tom 16, zeszyt 3 (32), s. 259 - 283
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Arbor praedicandi. Kilka uwag o dispositio w kazaniach średniowiecznych (na przykładzie kazania Mikołaja z Błonia)
Arbor praedicandi. A few remarks on dispositio in medieval sermons (based on Nicholas of Błonie’s sermo 39 “Semen est verbum Dei”)
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
Publikacja: 2015
Status artykułu: Otwarte
Licencja: Żadna
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 2035
Liczba pobrań: 1387