Ksiądz Hitlera. Myślenie religijne na usługach nazizmu
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEStudia Religiologica, 2023, Tom 56, Numer 2, s. 167 - 182
https://doi.org/10.4467/20844077SR.23.015.20326Autorzy
Ksiądz Hitlera. Myślenie religijne na usługach nazizmu
In Nazi Germany a small proportion of influential catholic priests openly professed National Socialist ideology and identified themselves with the purposes of the Nazi movement, treating Adolf Hitler as the national Messiah. They were called ‘brown priests’ (braune Priester). Among them was Karl Adam, considered the most distinguished German Catholic theologist of the time. Adam argued in favour of the validity of racist ideas of the National Socialism and proposed a Nazi interpretation of the Jewish origin of Jesus, supporting it with an anti-Jewish interpretation of dogmas on the immaculate conception of Mary and the virgin birth of Jesus. After the Second World War, Adam never admitted his Nazi theological and pastoral activity and never apologised for it. His actions are presented by the authors of this article.
Even today, Adam is, not rarely, considered an eminent religious thinker, a precursor of the Second Vatican Council and the renewal of the Church. In the last two decades, Polish translation of Adam’s two prewar books were published: (Natura katolicyzmu) Das Wesen des Katolizismus and Jezus Chrystus (Jesus Christus). The authors of this paper put forward a thesis that Adam’s collaboration with the National Socialism can no longer be ignored in the assessment of him as a person and of his theological oeuvre.
Adam K., Deutsches Volkstum und katholisches Christentum, „Theologische Quartalschrift” 1933, nr 114, s. 40–63.
Adam K., Jesus, der Christus und wir Deutsche, „Wissenschaft und Weisheit” 1943, nr 10, s. 73–103; 1944, nr 11, s. 10–23.
Adam K., Jezus Chrystus, przeł. S. Grelewski, Poznań 1936.
Adam K., Jezus Chrystus, przeł. S. Grelewski, przedmowa S. Moszoro-Dąbrowski, Warszawa–Ząbki 2006.
Adam K., Natura katolicyzmu, przeł. P. Lisicki, Warszawa 1999.
Adam K., The Spirit of the Catholicism, przeł. J. McCann, New York 1954, https://www.ewtn.com/catholicism/library/spirit-of-catholicism-10177 [dostęp: 20.12.2023].
Adam Karl, [w:] Religia. Encyklopedia PWN, t. 1, T. Gadacz, B. Milerski (red.), Warszawa 2001 (wersja elektroniczna).
Beumer J., Gratia supponit naturam: Zur Geschichte eines theologischen Prinzips, „Gregorianum” 1939, t. 20, nr 3, s. 381–406; nr 4, s. 535–552.
Blaschke O., Stufen des Widerstandes – Stufen der Kollaboration, „theologie.geschichte. Beiheft” 2010, nr 2, s. 63–88.
Blüger Th., Following the Virgin Mary through Auschwitz: Marian Dogmatic Theology at the Time of the Shoah, „Holocaust Studies: A Journal of Culture and History” 2008, nr 3, s. 1–24.
Brodie Th., German Catholicism at War, 1939–1945, Oxford 2018.
Chamberlain H.S., Foundations of the Nineteenth Century, przeł. J. Lees, wstęp G.L. Mosse, t. 1–2, New York 1968.
Connelly J., Catholic Racism and Its Opponents, „The Journal of Modern History” 2007, nr 79, s. 813–847.
Connelly J., Od wrogości do braterstwa: rewolucja w katolickim nauczaniu o Żydach w latach 1933–1965, przeł. E. Tabakowska, przedmowa S. Krajewski, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2022.
Connelly J., Reformer and Racialist. Karl Adam’s Paradoxical Legacy, „Commonweal Magazine”, 14 stycznia 2008, https://www.commonwealmagazine.org/reformer-racialist [dostęp: 30.06.2021].
Denzler G., Antijudaismus und Antisemitismus in der Theologie unseres Jahrhunderts: Karl Adam, Michael Schmaus und Anton Stonner, „Facta Universitatis. Series Law and Politics” 1997, nr 1, s. 11–20.
Der Rheinische Reformkreis: Dokumente zu Modernismus und Reformkatholizismus, 1942–1955, H. Wolf, C. Arnold (red.), t. 2: Ferdinand Schöningh, Paderborn–München–Wien–Zürich 2001.
Di Cesare D., Heidegger and the Jews: The Black Notebooks, London–New York 2018.
Farias V., Heidegger i narodowy socjalizm, przeł. P. Lisicki, R. Marszałek, Warszawa 1997.
Forstner Th., Priester in Zeiten des Umbruchs. Identität und Lebenswelt des katholischen Pfarrklerus in Oberbayern 1918 bis 1945, Göttingen 2014.
Gregor A.J., Totalitarianism and Political Religion. An Intellectual History, Stanford 2012.
Haar Ch.Ph., Natural and Political Conceptions of Community, The Role of the Household Society in Early Modern Jesuit Thought, c.1590–1650, Leiden–Boston 2019, s. 30–40.
Heidegger’s Black Notebooks: Responses to anti-semitism, A.K. Mitchell, P. Trawny (red.), New York 2017.
Heschel S., For “Volk, Blood, and God”: The Theological Faculty at the University of Jena during the Third Reich, [w:] Nazi Germany and the Humanities How German Academics Embraced Nazism, W. Bialas, A. Rabinbach (red.), Oneworld Publications 2014 (on-line).
Holzem A., Tübinger Schule? Tübinger Theologie als Zeitgeschichte im 19. und 20. Jahrhundert, „Jahres-und Tagungsbericht der Görres-Gesellschaft” 2013, s. 13–33.
Kasper W., Karl Adam. Zu seinem 100. Geburtstag und 10. Todestag, „Theologische. Quartalschrift” 1976, nr 4, s. 251–258.
Kreidler H., Karl Adam und der Nationalsozialismus, „Rottenburger Jahrbuch für Kirchengeschichte” 1983, nr 2, s. 129–140.
Krieg R.A., Adam, Karl, [w:] Biographical Dictionary of Christian Theologians, P.W. Carey, J.T. Lienhard (red.), Westport–London 2000, s. 7–8.
Krieg R.A., Catholic Theologians in Nazi Germany, New York 2004.
Krieg R.A., Karl Adam, National Socialism, and Christian Tradition, „Theological Studies” 1999, nr 60, s. 432–456.
Krieg R.A., Karl Adam. Catholicism in German Culture, Notre Dame 1992.
Kritische Online-Edition der Tagebücher Michael Kardinal von Faulhabers (1911–1952), https://www.faulhaber-edition.de/index.html [dostęp: 16.12.2023].
Krzywiec G., [Recenzja książki K.P. Spicer, Hitler’s Priests. Catholic Clergy and National Socialism, Northern Illinois University Press, DeKalb 2008], „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, nr 5, s. 495–499.
Lisicki P., Od tłumacza, [w:] K. Adam, Natura katolicyzmu, przeł. P. Lisicki, Warszawa 1999, s. 5–9.
Maleszka M., „O aryjskie chrześcijaństwo” – próba syntezy chrześcijaństwa i rasistowskiego nacjonalizmu w polemikach dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych autorów niemieckich, „Textus et Studia” 2015, nr 2, s. 69–86.
Maleszka M., Rasa w mieście. Zakorzenione w niemieckim volkizmie rozważania Houstona Stewarta Chamberlaina i Theodora Fritscha, „Zapiski Historyczne” 2019, z. 3, s. 81–99.
Moszoro-Dąbrowski S., Przedmowa, [w:] Jezus Chrystus, przeł. S. Grelewski, Warszawa–Ząbki 2006, s. 5–10.
Müller H., Katholische Kirche und Nationalsozialismus: Dokumente 1930–1935, München 1963.
Piecuch J., Czarne zeszyty Heideggera, „Studia Teologiczno-Historyczne” 2015, nr 35, s. 7–17.
Piotrowski E., Początki wiary w zmartwychwstanie Jezusa. Od Reimarusa do Ratzingera/Benedykta XVI, Zielona Góra 2022.
Ratzinger J. (Benedykt XVI), Jezus z Nazaretu, cz. 1: Od chrztu w Jordanie do Przemienienia, przeł. W. Szymona, Kraków 2007.
Rose P.L., German Question / Jewish Question: Revolutionary Antisemitism from Kant to Wagner, Princton 1990.
Rosenberg A., The Myth of the 20th Century. An Evaluation of the Spiritual-Intellectual Confrontations of Our Age, Wentzville 2011.
Ryś G., Chrześcijanie wobec Żydów. Od Jezusa po inkwizycję. XV wieków trudnych relacji, Kraków 2023.
Scherzberg L., Adam, Karl, [w:] Handbuch des Antisemitismus. Judenfeindschaft in Geschichte und Gegenwart, t. 8: Nachträge und Register, W. Benz (red.), Berlin–Boston 2015, s. 41–42.
Scherzberg L., Catholic Systematic Theology and National Socialism, „theologie.geschichte. Zeitschrift für Theologie und Kulturgeschichte” 2007, nr 2, https://theologie-geschichte.de/ojs2/index.php/tg/article/view/480/519#22 [dostęp: 30.06.2021].
Scherzberg L., Karl Adam – vom Modernismus zum Nationalsozialismus, „Rottenburger Jahrbuch für Kirchengeschichte” 2013, nr 32, s. 113–130.
Scherzberg L., Karl Adam und der Nationalsozialismus, Saarbrücken 2011.
Sikorski D.K., Sofistyka, nihilizm, totalitaryzm – myśli na XXI wiek, „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska” 2004, nr 3, s. 223–234.
Sikorski D.K., W obronie Starego Testamentu. Recepcja kazań adwentowych kardynała Michaela von Faulhabera w międzywojennej prasie polsko-żydowskiej, „Gdański Rocznik Ewangelicki” 2021, nr 15, s. 50–70.
Spicer K.P., Gespaltene Loyalität: „Braune Priester“ im Dritten Reich am Beispiel der Diözese Berlin, przeł. I. Andrews, „Historisches Jahrbuch” 2002, nr 122, s. 287–300.
Spicer K.P., Hitler’s Priests. Catholic Clergy and National Socialism, Northern Illinois 2008.
Spicer K.P., Last Years of a Resister in the Diocese of Berlin: Bernhard Lichtenberg’s Conflict with Karl Adam and His Fateful Imprisonment, „Church History” 2001, nr 2, s. 248–270.
Spicer K.P., Resisting the Third Reich The Catholic Clergy in Hitler’s Berlin, Northen Illinois 2004.
Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, t. 1, cz. 1: 1,1–13, przeł. i objaśnieniami opatrzył P. Bełch, Londyn 1975.
Trawny P., Heidegger i mit spisku żydowskiego, przeł. W. Warkocki, Warszawa 2017.
Wolf-Powęska A., A bliźniego swego… Kościół w Niemczech wobec „problemu żydowskiego”, Poznań 2003.
Young J., Heidegger, filozofia, nazizm, przeł. H. Szłapka, Warszawa 2000.
Informacje: Studia Religiologica, 2023, Tom 56, Numer 2, s. 167 - 182
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Gdański
Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Gdański
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski