Zagłada i odrodzenie w twórczości ocalonej – łódzkiej malarki Sary Gliksman-Fajtlowicz (1909–2005)

Magdalena  Tarnowska

Zagłada i odrodzenie w twórczości ocalonej – łódzkiej malarki Sary Gliksman-Fajtlowicz (1909–2005)

Data publikacji: 23.12.2021

Studia Judaica, 2021, Nr 2 (48), s. 437 - 471

https://doi.org/10.4467/24500100STJ.21.018.15073

Autorzy

Pobierz pełny tekst

PDF

drukuj

Tytuły

Zagłada i odrodzenie w twórczości ocalonej – łódzkiej malarki Sary Gliksman-Fajtlowicz (1909–2005)

Abstrakt

The Holocaust and Rebirth in the Works of Sara Gliksman-Fajtlowicz, a Painter From Łódź, 1909–2005

Sara Gliksman-Fajtlowicz, a painter, came from a well-off family of Majerowiczs, the owners of opticians’ shops in Łódź. She studied at private painting and drawing schools in Łódźand Warsaw. Before the outbreak of World War II, she was active in the Polish art milieu. In 1933, she became a member of the Trade Union of Polish Artists (Związek Zawodowy Polskich Artystów Plastyków, ZZPAP) and participated in its exhibitions in Łódź, Warsaw, Kraków,and Lviv. She painted mainly landscapes, still lifes, and—less frequently—portraits. She published her works in the union magazine Forma. In 1940, she was displaced to the Łódźghetto where she worked as a graphic artist at the Statistics Department. Thanks to this she could obtain art materials. Her clandestine activity was documenting life in the ghetto in paintings and drawings. She survived the liquidation of the ghetto and then was forced to work on cleaning that area. Liberated on 19 January 1945, she returned to her house where some of her prewar works had survived. After 1945 she continued her artistic career and exhibited with the ZZPAP, as well as with the Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts. In 1957, she emigrated to Israel. Gliksman died in Tel Aviv in 2005. The aim of this article is to verify and describe Sara Gliksman’s biography, to present her activities in the Polish-Jewish artistic community of postwar Poland, as well as to place her works in the context of issues concerning survivors’ memory and artistic attitudes toward the Holocaust, and art as a manifestation of hope for the rebirth of Jewish life and culture in postwar Poland in the second half of the 1940s and the beginning of the 1950s.

Słowa kluczowe

Sara Gliksman-Fajtlowicz, sztuka Holokaustu, polsko-żydowska sztuka w Polsce, sztuka lat 1945–1960 w Polsce, odrodzenie w sztuce żydowskiej; Sara Gliksman-Fajtlowicz, Holocaust art, Polish-Jewish art in Poland, postwar art of the years 1945–1960, rebirth in the Jewish art

Sara Gliksman-Fajtlowicz, Holocaust art, Polish-Jewish art in Poland, postwar art of the years 1945–1960, rebirth in the Jewish art

Bibliografia

Pobierz bibliografię

1. Źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Łodzi

Akta miasta Łodzi, Spis ludności Łodzi 1916–1921, sygn. 39/221/0/4.12/24854, Personenblatt – Karta meldunkowa do spisu ludności, Majerowicz Wolf.

Akta miasta Łodzi, Wykaz przedsiębiorstw, sygn. 39/221/0/4.19/146392.

Akta Stanu Cywilnego Gminy Żydowskiej w Łodzi 1826–1939, sygn. 39/1568/0/0/108/u1910/501, 39/1568/0/0/u1910/501, 39/1568/0/0/277/m1935/496.

Zespół: Przełożony Starszeństwa Żydów w Getcie Łódzkim, 1 lipca 1942, sygn. 39/278/0/13.1/896.

Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie

Plakat wystawy trwającej od 20 do 29 września 1946, nr PP 297.

Yad Vashem Archives

Testimony of Sara (Gliksmann) Fajtlowicz, born in Lodz, Poland, 1915, regarding her experiences as a painter in the statistics department of the Lodz Ghetto, ID: 355743.

2. Źródła opublikowane

Czasopisma

„Bluszcz” 1939.

„Chwila” 1934.

„Dziennik Literacki” 1949.

„Forma: Czasopismo ZZPAP w Łodzi” 1934–1936.

„Mosty” 1948–1949.

„Nasze Słowo” 1948.

„Opinia” 1946, 1948.

„Przegląd Artystyczny” 1948.

„Trybuna Robotnicza” 1950.

Inne źródła drukowane

Księga adresowa miasta Łodzi i województwa łódzkiego z informatorami 1937–1939, Dział II, Łódź 1939.

Katalogi wystaw po 1945 roku

[I] Doroczny Salon ZZPAP w Łodzi, listopad–grudzień1946, katalog, Łódź 1946.

I Wystawa Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków, sierpień–wrzesień 1945, katalog, Łódź 1945.

IV Doroczna wystawa prac członków ZZPAP w Łodzi, 1948, katalog, Łódź 1948.

V Doroczna wystawa prac członków ZZPAP w Łodzi, 1949, katalog, Łódź 1949.

VI Doroczna wystawa prac członków ZZPAP w Łodzi, 1950, katalog, Łódź 1950.

VII Doroczna wystawa prac członków ZZPAP w Łodzi, marzec 1952, katalog, Łódź 1952.

VIII Doroczna wystawa prac członków ZPAP w Łodzi, maj–czerwiec 1953, katalog, Łódź 1953.

IX Doroczna wystawa prac członków ZPAP w Łodzi, październik–listopad 1954, katalog, Łódź 1954.

X Doroczna wystawa prac członków ZPAP w Łodzi, październik–listopad 1955, katalog, Łódź 1955.

XI Doroczna wystawa prac członków ZPAP w Łodzi, listopad 1956, katalog, Łódź 1956.

Doroczny Salon Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków w Łodzi, 7 grudnia 1947, katalog, Łódź 1947.

Katalog wystawy okolicznościowej zorganizowanej ku uczczeniu trzydziestej czwartej rocznicy Wielkiej Rewolucji Październikowej, Spółdzielnia Pracy ZPAP w Łodzi, 1951.

Katalog wystawy prac członków ZPAP zorganizowanej dla uczczenia święta 1 Maja, maj 1952, Łódź 1952.

Katalog Wystawy Prac Plastyków Żydowskich, Łódź 1948.

Katalog wystawy „Świat Kobiety”, 15–25 czerwca 1939, Warszawa 1939.

Wystawa malarstwa członków ZPAP w Łodzi, lipiec 1958, Słupsk, katalog, 1958.

Wystawa okolicznościowa zorganizowana dla uczczenia XXXV rocznicy Wielkiej Rewolucji Październikowej, CBWA i ZZPAP w Łodzi, listopad 1952, katalog, Łódź 1952.

Wystawa prac członków ZPAP w Łodzi dla uczczenia II Zjazdu PZPR, marzec 1954, katalog, Łódź 1954.

Wystawa prac plenerowych członków ZPAP Okręgu łódzkiego, grudzień1953, katalog, Łódź 1953.

Wystawa Wiosenna Prac Plastyków Łódzkich, maj 1955, katalog, Łódź 1955.

Wystawa zbiorowa prac członków ZPAP w Łodzi, 7–30 października 1956, katalog, Łódź 1956.

3. Opracowania

Allgemeines Künstlerlexikon: Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 56, München–Leipzig 2007.

Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego, red. Krystyna Radziszewska, Ewa Wiatr i in., Łódź 2014.

Gadowska Irmina, Interwar Works by Izrael Lejzerowicz in the Context of the “New Art” Milieu’s Accomplishments in Łódź, „Art Inquiry” 19 (2017).

Gadowska Irmina, Warunki działalności artystycznej plastyków w getcie łódzkim 1940–1944 w świetle źródeł: dokumentacji administracyjnej, wspomnień i relacji świadków, „Zagłada Żydów” (2020), nr 16.

Malinowski Jerzy, Malarstwo i rzeźba Żydów polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2000.

Polskie życie artystyczne w latach 1944–1960, t. 1: Lata 1944–1947, red. Barbara Wojciechowska i in., Warszawa 2012.

Polskie życie artystyczne w latach 1944–1960, t. 2: Rok 1948, red. Barbara Wojciechowska i in., Warszawa 2012.

Polskie życie artystyczne w latach 1944–1960, t. 3: Rok 1949, red. Anna Straszewska, współpr. Anna Agnieszka Szablowska, Warszawa 2012.

Polskie życie artystyczne w latach 1944–1960, t. 4: Rok 1950, red. Przemysław Strożek, Warszawa 2012.

Polskie życie artystyczne w latach 1944–1960, t. 5: Rok 1951, red. Katarzyna Anna Kesling, Joanna Stacewicz-Podlipska, Warszawa 2014.

Saciuk-Gąsowska Anna, Sara Majerowiczówna 1915–2005, „Słowo Żydowskie” (2015), nr 9.

Spodenkiewicz Paweł, Zaginiona dzielnica – Łódź żydowska – ludzie i miejsca, Łódź 1998.

Tarnowska Magdalena, Aleksander Bogen (1916–2010). Przemiany postawy w świetle twórczości i krytyki artystycznej z lat 1945–1951, [w:] Oblicza utopii, obłudy i zakłamania, red. Wojciech Łysiak, Poznań 2014.

Tarnowska Magdalena, Holokaust i odrodzenie. Metamorfozy koloru w malarstwie artysty żydowskiego – Ocalonego Aleksandra Bogena (1916–2010). Wybrane przykłady, „Saeculum Christianum” 28 (2021).

Tarnowska Magdalena, Jewish Artistic Revival in Lower Silesia (Poland) 1945–1949: Art and Activity in the Light of Source Materials and Art Criticism, „Kwartalnik Historii Żydów” (2020), nr 2.

Tarnowska Magdalena, Żydowskie środowisko artystyczne w Warszawie w latach 1945–1949, „Pamiętnik Sztuk Pięknych” 9 (2015).

Wiatr Ewa, Życie kulturalne Żydów w Łodzi w latach 1945–1950, [w:] Nowe życie? Antologia literatury jidysz w powojennej Łodzi (1945–1949), red. Magdalena Ruta, Łódź 2018.

Wiatr Ewa, Życie kulturalne Żydów w Łodzi w latach 1945–1950, [w:] Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku, red. Andrzej Lech, Krystyna Radziszewska, Andrzej Rykała, Łódź 2010.

Wojna to męska rzecz? Losy kobiet w okupowanym Krakowie w dwunastu odsłonach, aut. katalogu: Anna Czocher, Dobrochna Kałwa, Barbara Klich-Kluczewska, Beata Łabno, Kraków 2011.

4. Źródła internetowe

Gilcher William, Izrael Lejzerowicz: Visionary Artist and Poet of Łódź, www.lejzerowicz.org [dostęp: 19 kwietnia 2021].

Maria Hochberg, [w:] Archiwum ofiar terroru nazistowskiego i komunistycznego w Krakowie 1939–1956, http://krakowianie1939-56.mhk.pl/pl/archiwum,1,hochberg,5266.chtm [dostęp: 14 kwietnia 2021].

Miejska Galeria Sztuki w Łodzi, http://www.mgslodz.pl/o-nas/historia [dostęp: 22 kwietnia 2021].

Moshe Bromberg (Bar Am) – Brief Biography, https://moshebromberg.com/ [dostęp: 28 września 2021].

Sadlowski Krzysztof, Sara Majerowicz wł. Sara Majerowicz-Gliksmanowa (malarka), [w:] Łódzki Almanach, https://lodzki-almanach.eu/spolecznosc/sara-majerowicz-wl-sara-majerowicz-gliksmanowa-malarka [dostęp: 10 kwietnia 2021].

Sara Majerowicz-Gliksmanowa-Fajtlowicz (1910–1942/1943?), Portret mężczyzny w kapeluszu, 281 Aukcja Sztuki Dawnej 21 kwietnia 2021, poz. kat. 94, [w:] Dom Aukcyjny Rempex, https://onebid.pl/pl/malarstwo-dawne-sara-majerowicz-gliksmanowa-fajtlowicz-1910-1942-1943-portret-mezczyzny-w-kapeluszu/838031 [dostęp: 15 kwietnia 2021].

Informacje

Informacje: Studia Judaica, 2021, Nr 2 (48), s. 437 - 471

DOI: https://doi.org/10.4467/24500100STJ.21.018.15073

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Zagłada i odrodzenie w twórczości ocalonej – łódzkiej malarki Sary Gliksman-Fajtlowicz (1909–2005)

Angielski:

The Holocaust and Rebirth in the Works of Sara Gliksman-Fajtlowicz, a Painter From Łódź, 1909–2005

Autorzy

Magdalena Tarnowska

https://orcid.org/0000-0001-7229-2645

Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Dewajtis 5, Warszawa

Publikacja: 23.12.2021

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY-NC-ND

Udział procentowy autorów:

Magdalena Tarnowska (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 1157

Liczba pobrań: 1118

<p> Zagłada i odrodzenie w twórczości ocalonej – łódzkiej malarki Sary Gliksman-Fajtlowicz (1909–2005)</p>

Pobierz xml