Socjotopografia osadnictwa żydowskiego w Warszawie w drugiej połowie XVIII wieku
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTESocjotopografia osadnictwa żydowskiego w Warszawie w drugiej połowie XVIII wieku
Data publikacji: 14.12.2023
Studia Judaica, 2023, Nr 2 (52), s. 435 - 457
https://doi.org/10.4467/24500100STJ.23.018.18944Autorzy
Socjotopografia osadnictwa żydowskiego w Warszawie w drugiej połowie XVIII wieku
Sociotopography of the Jewish Settlement in Warsaw in the Second Half of the Eighteenth Century
In the second half of the eighteenth century, there was a rapid influx of Jews to Warsaw, even though at that time the de non tolerandis Iudaeis law was still in force. In 1778, there were over 3,500 Jews in Warsaw, and by 1792 the number increased to 7,000. At that time, they constituted over seven percent of the entire population of the city. Jews lived in different parts of Warsaw, but they began to form enclaves that were centers of both economic and religious life. The activity of the Warsaw Jews was dominated by two fields: trade and crafts. In the 1790s, they accounted for thirty percent of commercial operations. Responding to the needs of the Warsaw market, Jews started producing clothes. About thirty percent of the tailors working in Warsaw were Jewish. Despite numerous restrictions and bans, Jewish self-government institutions began to emerge in Warsaw, and religious life developed. These changes were conducive, if not to legalization, then to the slow acceptance of the Jewish presence in Warsaw. In this way, at the end of the eighteenth century, not only the largest Jewish community in Europe began to emerge in Warsaw, but also an important center of Jewish social, cultural, and religious life.
1. Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych
Archiwum Królestwa Polskiego, sygn. 302, 311, 314.
Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 93.
Warszawa Ekonomiczne, sygn. 7, 15–17, 858.
Zbiór Dokumentów Pergaminowych, sygn. 1557, 1618, 1627.
2. Źródła drukowane
Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, t. 1, oprac. Janusz Woliński, Jerzy Michalski,
Emanuel Rostworowski, Wrocław 1955.
Ordynacya dla miasta Warszawy względem Żydów, [Warszawa] 1784.
Regestr osób żydowskich spisany w miesiącu styczniu roku 1778 w Warszawie, wyd.
Hanna Węgrzynek, Warszawa 2016.
Schulz Fryderyk, Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791–
1793, tłum. Józef Ignacy Kraszewski, wyd. Wacław Zawadzki, Warszawa 1956.
456 HANNA WĘGRZYNEK
Volumina Legum, t. 8, wyd. Jozafat Ohryzko, Petersburg 1860.
Wierzbowski Teodor, Przywileje królewskiego miasta stołecznego Starej Warszawy
1376–1772, Warszawa 1913.
3. Opracowania
Aust Cornelia, The Jewish Economics Elite: Making Modern Europe, B loomington 2018.
Berdecka Anna, Turnau I rena, Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia, Warszawa 1969.
Bergman Eleonora, „Nie masz bóżnicy powszechnej”. Synagogi i domy modlitwy w Warszawie od końca XVIII do początku XXI wieku, Warszawa 2007.
Borzymińska Zofia, Non tolerandis…? Meandry obecności Żydów w Warszawie u schyłku I Rzeczypospolitej, t. 1: 1764–1787, t. 2: 1788–1795, Warszawa 2019.
Eisenbach Artur, Status prawny ludności żydowskiej w Warszawie w końcu XVIII i na początku XIX wieku, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (1961), nr 3.
Eisenbach Artur, Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIX w. Studia i szkice, Warszawa 1983.
Eisenbach Artur, Żydzi warszawscy i sprawa żydowska w XVIII w., „Studia Warszawskie” 22 (1975), z. 3.
Eisenbach Artur, Kosim Jan, Akta masy spadkowej Judyty Jakubowiczowej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (1961), nr 3.
Emeliantseva Ekaterina, Der fremde Nachbar: Warschauer Frankisten in der Pamphletliteratur des Vierjährigen Sejms, 1788–1792, [w:] Vertraut und fremd zugleich: Jüdisch-christliche Nachbarschaften in Warschau, Lengnau, Lemberg, red. Alexandra Binnenkade, Ekaterina Emeliantseva, Svjatoslav Pacholkiv, Köln–Weimar–Wien 2009.
Fijałkowski Paweł, Warszawska społeczność żydowska w okresie stanisławowskim 1764–1795. Rozwój w dobie wielkich zmian, Warszawa 2016.
Gоldberg Jakub, Pierwszy ruch polityczny wśród Żydów polskich. Plenipotenci żydowscy w dobie Sejmu Czteroletniego, [w:] Lud żydowski w narodzie polskim, red. Jerzy Miсhalski, Warszawa 1994.
Grochulska Barbara, Problem wzrostu ludności Warszawy w drugiej połowie XVIII w., „Rocznik Warszawski” 7 (1966).
Grochulska Barbara, Statystyka ludnościowa Warszawy w drugiej połowie XVIII wieku, „Przegląd Historyczny” 45 (1954), nr 4.
Grochulska Barbara, Warszawa na mapie Polski stanisławowskiej. Podstawy gospodarcze rozwoju miasta, Warszawa 1980 .
Hundert Gershon David, Żydzi w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku. Genealogia nowoczesności, Warszawa 2007.
Mahler Rafael, Col un ceszprejtung fun di Jidn in Warsze, „Landkentnisz. Cajtszrift far Fragn fun Landkentnisz un Turistik, Geszichte fun Jidysze Jeszuwim, Folklor un Etnografie” 2 (1934).
Maludzińska Monika, „Próżnowanie stało się powszechnym nałogiem”. Żebracy i włóczędzy w stanisławowskiej Warszawie, Warszawa 2014.
Michałowska Anna, Szmul Jakubowicz Zbytkower, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (1992), nr 2–3.
Rakowski Jerzy, Wójcik Zbigniew Aleksander, Ludność nowej Warszawy u schyłku wieku Oświecenia, „Przegląd Historyczny” 49 (1958), nr 2.
Ringelblum Emanuel, A jidisze debate in Pojliszn sejm jor 1775, „JIWO Bleter. Hodesz-Szrift fun Jidiszn Wisnszaftlechn Institut”1 (1931).
Ringelblum Emanuel, Jidn in Warsze in 18tn jh, un zejer rechtlech-gezelszafleche lage, „Historisze Szriftn fun JIWO” 2 (1937).
Ringelblum Emanuel, Projekty i próby przewarstwienia Żydów w epoce stanisławowskiej, „Sprawy Narodowościowe” 1 (1934); 2/3 (1934).
Ringelblum Emanuel, Szmul Zbytkower. (Askan ciburi – kalkali be-Polin bi-jemej chalukat a), „Cijon/Zion” 3 (1938).
Ringelblum Emanuel, Żydzi w świetle prasy warszawskiej wieku XVIII-ego, „Miesięcznik Żydowski” 2 (1932), nr 6; nr 7/8.
Ringelblum Emanuel, Żydzi w Warszawie. Część druga: 1527–1795, oprac. Paweł Fijałkowski, Warszawa 2018 („Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy”, t. 35).
Schiper Ignacy, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937.
Szymkiewicz Samuel, Warszawa na przełomie XVIII i XIX w. w świetle pomiarów i spisów, Warszawa 1959.
Turnau Irena, Wytwórczość tekstylno-odzieżowa w manufakturach warszawskich w XVIII wieku, „Przegląd Historyczny” 48 (1957), nr 4.
Warszawa w wieku Oświecenia, red. Andrzej Zahorski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1986.
Wodziński Marcin, „Cywilni chrześcijanie”. Spory o reformę Żydów w Polsce 1789–1830, [w:] Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, red. Grażyna Borkowska, Magdalena Rudkowska, Warszawa 2004.
Wodziński Marcin, Reform and Exclusion: Conceptions of the Reform of the Jewish Community during the Declining Years of the Polish Enlightenment, „Polin”24 (2012).
Zahorski Andrzej, Warszawa w powstaniu kościuszkowskim, wyd. 2, Warszawa 1985.
Zarubin Przemysław, Żydzi w aglomeracji Krakowa w czasach stanisławowskich. Przemiany prawne, gospodarcze i społeczne, Kraków 2012.
Zienkowska Krystyna, “The Jews Have Killed a Tailor”: The Socio-Political Background of a Riot in Warsaw in 1790, „Polin”3 (1988).
Zienkowska Krystyna, Tumult w Warszawie w maju 1790 roku, „Kwartalnik Historyczny” 95 (1988), nr 2.
Informacje: Studia Judaica, 2023, Nr 2 (52), s. 435 - 457
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Socjotopografia osadnictwa żydowskiego w Warszawie w drugiej połowie XVIII wieku
Sociotopography of the Jewish Settlement in Warsaw in the Second Half of the Eighteenth Century
Badaczka niezależna
Publikacja: 14.12.2023
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 407
Liczba pobrań: 253