O chorobie zwanej kordiaka (bądź Herzgespann, Riebkuchen) w kontekście żydowskim
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 31.07.2024
Studia Judaica, 2024, Nr 1 (53), s. 185 - 211
https://doi.org/10.4467/24500100STJ.24.008.19901Autorzy
The concept of kordiakos appears in the pages of the Talmud and later in rabbinic commentaries, where it is explained as the name of a demon capable of confusing someone who drinks young wine. A disease with a similar sounding name—cordiaca—was known to early modern European medicine. Its occurrence is also recorded in nineteenth-century ethnographic collections, where it is often labelled by auxiliary German terms Herzgespann or Riebkuchen. It can also be found in this form in relatively numerous documents of Jewish provenance. Is it possible to prove a connection between the two afflictions, if this is how one of the most important Jewish medical manuals of the Haskalah era—Marpe la-am (1834–1842)—interprets them?
Rękopisy
Halbersberg Chaim Jeszaja ha-Kohen, Refuot u-segulot, The National Library of Israel, sygn. 8.4204.
Pinkas refuot u-segulot, The National Library of Israel, sygn. 8.872.
Segulot, kameot, refuot u-mazalot, Bar-Ilan University Library, sygn. 1225.
Segulot, refuot u-kameot, Bar-Ilan University Library, sygn. 1226.
Segulot u-refuot, The Gross Family Collection Tel-Aviv, sygn. EE.011.002.
Segulot u-refuot, London 1913, The Library of the Jewish Theological Seminary, sygn. MS, 9862.
Segulot u-refuot, The National Library of Israel, sygn. 8.1070.
Segulot u-refuot, The National Library of Israel, sygn. 8.5709.
Toldot Adam, Yeshiva University Library, sygn. MS. 730.
Słowniki
Bächtold-Stäubli Hanns, Hoffmann-Krayer Eduard, Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, Bd. 3, Berlin–New York 1987.
Even-Odem Joseph, Jalkut kacar szel sefer ha-jesod le-munachej refua u-madaei ha-tewa „Leszon limudim”, Herzliya 1951.
Even-Shoshan Abraham, Ha-Milon ha-iwri ha-merukaz, Jeruszalajim 1972.
Giedroyć Franciszek, Polski słownik lekarski, t. 1, Warszawa 1931.
Grimm Jacob, Grimm Wilhelm, Deutsches Wörterbuch, Bd. 4, T. 2, Leipzig 1877.
Grimm Jacob, Grimm Wilhelm, Deutsches Wörterbuch, Bd. 8, Leipzig 1893.
Hoefler Max, Deutsches Krankheitsnamen-Buch, München 1899.
Janikowski Stanisław i in., Słownik terminologii lekarskiej polskiej, Kraków 1881.
Jastrow Markus, A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi, and the Midrashic Literature, vol. 2, London–New York 1903.
Linde Samuel Bogumił, Słownik języka polskiego, t. 1, Warszawa 1807.
Mrongowiusz Krzysztof Celestyn, Dokładny Niemiecko-Polski Słownik, Königsberg 1837.
Nowy słownik kieszonkowy niemiecko-polsko-francuski, Wrocław 1820.
Ryczewski Erazm, Słownik języka polskiego, Berlin 1866.
Schaechter Mordche, Di gewiksn-welt in jidisz, New York 2005.
Skobel Fryderyk Kazimierz, Kremer Aleksander, Słownik łacińsko-polski wyrazów lekarskich, Kraków 1868.
Trojański Józef Kajetan, Ausführliches deutsch-polnisches Handwörterbuch, t. 3, Posen–Berlin–Bromberg 1844.
Poradniki medyczne i zielniki
Berger Meir, Imrei Israel, Kézdiszászfalu 1911/1912.
Börner Nicolaus, Kinder-Arzt d.i. Unterricht von Kinder Krankheiten, Frankfurt–Leipzig 1752.
Crato Johannes, Johannis Cratonis […] ausserlesene Artzney-Künste vor alle des menschlichen Leibes Zufälle, Gebrechen und Kranckheiten, Frankfurt am Main 1690.
Culpeper Nicholas, The Complete Herbal, London 1835.
Eliasberg Jehuda Becalel, Marpe la-am, Zitomir 1868.
Goldberg Izrael Judl, Eisenberg Abraham Aba, Sefer lachaszim u-segulot we-goralot u-mazalot, Jeruszalajim 1880/1881.
Gründliches und sicheres Arzneh-Kunst-Wunder- und Gesundheit-Buch, Frankfurt–Leipzig 1751.
Kluk Jan Krzysztof, Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie krajowych albo które w kraju użyteczne być mogą, utrzymanie, rozmnożenie i zażycie, t. 2, Warszawa 1788.
Lonicer Adam, Vollständiges Kräuter-Buch, Ulm 1737.
Lutheritz Carl Friedrich, Die Krankheiten der Kinder, Meissen 1835.
Mif’alot Elokim, Żółkiew 1863.
Relationes curiosae medicae von dem bishero sehr verachteten Signo phisico dem Urin, Gotha 1703.
Rozenberg Jehuda Judl, Refael ha-mal’ach, Piotrkow 1911.
Rozenberg Jehuda Judl, Segulot u-refuot […] ibergezect ojf żargon fun hejligen sejfer Refoel hamalech, Łódź ok. 1920.
Rozowski Mordche, Geklibene szriftn, Buenos Aires 1947.
Segulot u-refuot, b.m.w., ok. 1800.
Siennik Marcin, Lekarstwa doświadczone, Kraków 1564.
Syreński Szymon (Syreniusz), Zielnik, Kraków 1613.
Toldot Adam, Żółkiew 1720.
Valentini Kräutermanns aufrichtig getreuer, sorgfältiger und geschwinder Kinder-Artzt, Frankfurt–Leipzig 1722`
Woyt Johann Jacob, Gazophylacium medico-physicum, oder Schatz-Kammer Medicinisch-und Natürlicher Dinge, Leipzig 1740.
Pozostałe źródła wydane
Alfabet F., Materialn cu idiomatik fun sztetl Piosk (Piaski), lubliner krajz, „Jidisze Filologie” (1924), z. 1.
Bohomolec Jan, Diabeł w swoiey postaci z okazyi pytania: jeśli są upiory, Warszawa 1775.
Chevalier L., Literatur der österreichischen Volkskunde: Besprechungen, „Zeitschrift für österreichische Volkskunde” 10 (1904).
Eliasberg Jehuda Becalel, Maamar temim deot, Wilna 1842.
Fedorowski Michał, Lud białoruski na Rusi Litewskiej, t. 1, Kraków 1897.
Ginsburger Moses, Die Medizin und Hygiene der Juden in Elsass-Lothringen, Gebweiller 1911.
Harmjanz Heinrich, Herzspann, „Zeitschrift des Vereins für Volkskunde” 43 (1933).
Heilig Otto, Segen aus Handschuhsheim, „Zeitschrift des Vereins für Volkskunde” 5 (1895).
Hirsch August, Handbook of Geographical and Historical Pathology, vol. 8, tłum. Charles Creighton, London 1886.
Hoefler Max, Der Frauen-Dreissiger, „Zeitschrift für österreichische Volkskunde” 18 (1912).
Hoefler Max, Herzgespann, „Zeitschrift für österreichische Volkskunde” 10 (1904).
Hoffmanowa Klementyna, Jan Kochanowski w Czarnolesie, Lipsk 1866.
Kosower Mordche, Jidisze wertlech un zejer opsztam, [w:] Jidiszleche ideologies in 20stn jorhundert. Antologie, red. Szmuel Różański, Buenos Aires 1982.
Landau Alfred, Sprichwörter und Redensarten, „Jahrbuch für Jüdische Volkskunde” 25 (1923).
Lew Henryk, O lecznictwie i przesądach leczniczych ludu żydowskiego, „Izraelita” (1896), nr 42.
Lilientalowa Regina, Dziecko żydowskie, Warszawa 2007.
Löwenstein M. G., Feuilletion, „Medicinische Zeitung Russlands” (1846), nr 38.
Löwenstein M. G., Medicinisch-practische Beobachtungen, „Medicinische Zeitung Russlands” (1850), nr 8.
Marzell Heinrich, Die Volksmedizin, „Die Deutsche Volkskunde” 1 (1934).
Opatoszu Josef, Fun majn leksikon, „Jidisze Szprach” 1 (1941).
Piątkowska Ignacja, Lecznictwo ludowe w okolicach Sieradza, „Wisła” 8 (1894).
Pruckmayr Anton, Leonurus cardiaca Linn. (Das gemeine Herzgespann), „Österreichische Botanische Zeitschrift” 26 (1876), nr 6.
Schütte Otto, Braunschweigische Segen, „Zeitschrift des Vereins für Volkskunde” 10 (1900).
Sefer ha-cadik reb Josef Zundl mi-Salant we-rabotaw, Jeruszalajim 1927.
Szulman Eleazar, Sefat jehudit-aszkenazit we-sifruta, Riga 1913.
Talko-Hryncewicz Julian, Zarys lecznictwa ludowego na Rusi Południowej, Kraków 1893.
Wereńko Franciszek, Przyczynek do lecznictwa ludowego, „Materyały Antropologiczno- Archeologiczne i Etnograficzne” 1 (1896).
Opracowania
Bednarczyk Andrzej, System filozoficzno-lekarski Galena (130–200): pojęcie ciepła przyrodzonego i pneumy życiowej, „Analecta” 2 (1993), nr 1.
Bohak Gideon, Ancient Jewish Magic: A History, Cambridge 2008.
Clauss Renate Maria, Die medizinwissenschaftliche Perspektive im magischen Heilsegen der Frühen Neuzeit, praca doktorska przygotowana na Uniwersytecie w Ratyzbonie (2022).
Epstein Lisa, Dr. Spock for the 1890s: Medical Advice Literature for Jews of the Russian Empire, „Shofar” 17 (1999), nr 4.
Etkes Immanuel, The Besht: Magician, Mystic, and Leader, New York 2005.
Grabner Elfriede, Krankheit und Heilen: Eine Kulturgeschichte der Volksmedizin in den Ostalpen, Wien 1997.
Hankoff Leon D., Ancient Descriptions of Organic Brain Syndrome: The “Kordiakos”of the Talmud, „The American Journal of Psychiatry” 129 (1972), nr 2.
Koivisto Jussi, Martin Luther’s Conception of fascinare (Gal. 3:1), „Biblical Interpretation” 19 (2011).
Matras Hagit, Sifrej segulot u-refuot be-iwrit – techanim u-mekorot, chibur le-szem kabalat toar „doktor le-filosofia”, Uniwersita ha-Iwrit 1997.
Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian. Cz. 2: Kultura duchowa, Kraków 1934.
Preuss Julius, Biblisch-talmudische Medizin: Beiträge zur Geschichte der Heilkunde und der Kultur überhaupt, wyd. 3, Berlin 1923.
Rainbow Jesse John, The Derivation of “kordiakos”: A New Proposal, „Journal for the Study of Judaism in the Persian, Hellenistic, and Roman Period” 39 (2008), nr 2.
Rosner Fred, Kordiakos in the Talmud, „Israel Journal of Medical Sciences” 10 (1974).
Rosner Fred, Medicine in the Bible and the Talmud: Selections from Classical Jewish Sources, Hoboken 1995.
Informacje: Studia Judaica, 2024, Nr 1 (53), s. 185 - 211
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Instytut Judaistyki, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Kraków, Polska
Publikacja: 31.07.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 288
Liczba pobrań: 87