FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Metamorfoza antysemity. "Ulica Graniczna" Aleksandra Forda

Data publikacji: 15.10.2019

Studia Judaica, 2019, Nr 1 (43), s. 107 - 142

https://doi.org/10.4467/24500100STJ.19.006.11233

Autorzy

Tomasz Żukowski
Instytut Badań Literackich PAN, Nowy Świat 72, Warszawa
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Metamorfoza antysemity. "Ulica Graniczna" Aleksandra Forda

Abstrakt

The article reconstructs the model of discourse present in Polish culture since the 1940s. Border Street (1949) is one of the first implementations of this model. An antisemite who becomes a righteous gentile is a pars pro toto of the Polish community. Violence is invoked, but its range is limited: Polish antisemitism stops when it comes to harming Jews. Violence that was, according to historical research, the dominant behavior toward Jews during the Nazi occupation is presented as an exteriorized exception. Two other Polish films of the same type are discussed in the article: Just beyond this Forest (1991) and In Darkness (2011).

Praca naukowa finansowana w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki w roku 2016–2017, złożona do druku we wrześniu 2017.

Bibliografia

1. Źródła archiwalne

Borowicz Jan, Perwersje holocaustowe. Pozycja polskiego świadka. Rozprawa doktor- ska przygotowana  w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem Iwony Kurz, Warszawa 2018; maszynopis w archiwum autora.

Ulotka  Fundacji  Polsko-Niemieckie Pojednanie i Komisji Rabinicznej  do sprawCmentarzy  z 2017 r., archiwum autora.

2. Źródła opublikowane

Andrzejewski Jerzy, Wielki Tydzień, [w:] tenże, Noc, Warszawa 1945.

Andrzejewski Jerzy, Zagadnienie polskiego antysemityzmu, „Odrodzenie” (7 i 14 lipca 1946), nr 27 i 28.

Bartoszewski Władysław, Po obu stronach muru, [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, red. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, wyd. 2, Kraków 1969.

Bartoszewski Władysław, Polacy z pomocą Żydom 1939–1944. Relacje, wspomnienia, dokumenty, Tygodnik Powszechny” (24 marca 1963), nr 12.

Bikont Anna, My z Jedwabnego, Warszawa 2004.

Błoński Jan, Biedni Polacy patrzą na getto, Kraków 1996.

Buryła Sławomir, Katoliczka, patriotka, antysemitka, „Gazeta Świąteczna”, dodatek do „Gazety Wyborczej” (24–26 grudnia 2008).

Dąbrowska Maria, Dzienniki powojenne. 1945–1965, t. 1, red. Tadeusz Drewnowski, Warszawa 1996.

Gil Franciszek, Powrót z Kielc, „Odrodzenie” (25 sierpnia 1946), nr 34.

Grynberg Henryk, Żydowska wojna, Warszawa 1965.

Hering Ludwik, Meta, [w:] tenże, Ślady, Warszawa 2011.

Nałkowska Zofia, Medaliony, Warszawa 1946.

[Nota od Redakcji], Tygodnik Powszechny” (21 lipca 1946), nr 29.

Otwinowski Stanisław, Wielkanoc. Dramat w trzech aktach z prologiem, Kraków 1946. Polska Walcząca wobec powstania w getcie warszawskim. Antologia tekstów historycznych i literackich, wstęp, wybór i oprac. Marian Marek Drozdowski, Warszawa 2003.

Przeciw antysemityzmowi 1936–2009, t. 2, red. Adam Michnik, Kraków 2010.

Skwarczyńska Stefania, In tenebris lux, Tygodnik Powszechny” (11 sierpnia 1946), nr 32.

Słobodzianek  Tadeusz, Nasza klasa. Historia w XIV lekcjach, Gdańsk 2009.

Szczepański Jan Alfred, Po zamordowaniu Józefa Oppenheima,Kuźnica (8 kwietnia 1946), nr 13.

3. Filmy

Ida (2013), reż. Paweł Pawlikowski.

Jeszcze tylko ten las (1991), reż. Jan Łomnicki.

Ludzie z pociągu (1961), reż. Kazimierz  Kutz.

Marcowe migdały (1989), reż. Radosław Piwowarski.

Naganiacz (1963), reż. Czesław i Ewa Petelscy.

Pokłosie (2012), reż. Władysław Pasikowski.

Przy torze kolejowym (1963), reż. Andrzej  Brzozowski.

Sprawiedliwi (1968), reż. Janusz Kidawa.

Ulica Graniczna (1949), reż. Aleksander Ford.

W ciemności (2011), reż. Agnieszka  Holland.

4. Opracowania

Bańkowska  Aleksandra, Partyzantka polska lat 1942–1944 w relacjach żydowskich, „Zagłada Żydów” (2005) nr 1.

Barthes Roland, Mitologie, tłum. Adam Dziadek,  Warszawa  2008.

Bikont  Anna,  „Nie trzeba było domu palić, tylko Żydów wyprowadzić i pozabijać”. Postscriptum do tekstu Jerzego Mazurka i Aliny Skibińskiej »Barwy Białe« w drodze na pomoc walczącej Warszawie. Zbrodnie AK na Żydach”, „Zagłada Żydów” (2011), nr 7.

Bourdieu Pierre,  Męska dominacja,  tłum. Lucyna Kopciewicz, Warszawa  2004.

Czapliński  Przemysław,  Metanoja albo postoświeceniowe filmy o Zagładzie, [w:] Pomniki  pamięci. Miejsca niepamięci, red.  Katarzyna Chmielewska, Alina Molisak, Warszawa  2017.

Engelking Barbara, Jest taki piękny słoneczny dzień Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945, Warszawa  2011.

Grabowski Jan, „Chcę nadmienić, że nie byłem uświadomiony i wykonałem zadanie jako żołnierz Armii Krajowej”. O wymordowaniu ukrywających się pod Racławi- cami Żydów przez kompanię miechowskiej AK, „Zagłada Żydów” (2010), nr 6.

Grabowski Jan, „Ja tego Żyda znam! Szantażowanie Żydów w Warszawie, 1939–1943, Warszawa  2004.

Grabowski Jan, Judenjagt. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu, Warszawa  2011.

Grabowski Jan, Ratowanie Żydów za pieniądze przemysł pomocy, „Zagłada Żydów” (2008), nr 4.

Grabowski Jan, Libionka Dariusz, Bezdroża polityki historycznej. Muzeum w Markowej, „Gazeta Świąteczna”, dodatek do „Gazety Wyborczej (10–11 grudnia  2016).

Grabowski Jan, Libionka Dariusz, Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum  Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów, „Zagłada Żydów” (2016), nr 12.

Gross Jan Tomasz, Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny 2000.

Janicka Elżbieta, Nowy kontrakt narracyjny. Pokłosie” (2012), [w:] Opowieść o nie- winności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942–2015), red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski,  Warszawa  2018.

Janicka  Elżbieta, Świadkowie własnej sprawy. Polska narracja dominująca wobec Zagłady na przykładzie tekstu Marii Kann „Na oczach świata” (1943), [w:] Lata czterdzieste. Początki polskiej narracji o Zagładzie, red. Maryla Hopfinger, Tomasz Żukowski,  Warszawa  2018.

Janicka  Elżbieta, Żukowski  Tomasz, Przemoc filosemicka? Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000, Warszawa  2016.

Janion Maria,  Spór o antysemityzm. Sprzeczności, wątpliwości i pytania, [w:] taż, Do Europy – tak, ale razem z naszymi umarłymi, Warszawa  2000.

Karolak  Sylwia, Doświadczenie Zagłady w literaturze polskiej 1947–1991. Kanon, który nie powstał, Poznań 2014.

Klucze i kasa: o mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, red. Jan Grabowski,  Dariusz Libionka,  Warszawa 2014.

Landsberg Alison, Pamięć protetyczna, tłum. Matylda Szewczyk, [w:] Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów, red. Iwona Kurz, Paulina Kwiatkowska, Łukasz Zaremba, Warszawa  2012.

Landsberg Alison, Prosthetic Memory: The Transformation of American Remembrance in the Age of Mass Culture, New York 2004.

Libionka Dariusz, Antysemityzm  i Zagłada na łamach  prasy w Polsce w latach 1945–1946, Polska 1944/45–1989” 2 (1997).

Libionka Dariusz, Narodowa Organizacja Wojskowa i Narodowe Siły Zbrojne wobec Żydów pod Kraśnikiem – korekta obrazu, „Zagłada Żydów” (2011), nr 7.

Madej Alina, Na tej ulicy nikt już nie mieszka, [w:] taż, Kino, władza, publiczność. Kinematografia polska w latach 1944–1949, Bielsko-Biała  2002.

Mazurek Jerzy, Józek, co robisz?” Zbrodnia na Żydach popełniona przez AK we wsi Kosowice, „Zagłada Żydów” (2011), nr 7.

Mazurek Jerzy, Skibińska Alina, „Barwy Białe” w drodze na pomoc walczącej Warszawie. Zbrodnie AK na Żydach, „Zagłada Żydów” (2011), nr 7.

Mąka-Malatyńska Katarzyna, Widok  z tej strony. Przedstawienia  Holocaustu  w polskim kinie, Poznań  2012.

Niziołek Grzegorz, Polski teatr Zagłady, Warszawa  2013.

Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. Andrzej Żbikowski, Warszawa  2006.

Preizner Joanna, Sąsiedzi. „Ulica Graniczna” Aleksandra Forda, [w:] taż, Kamienie na macewie. Holokaust w polskim kinie, Kraków–Budapeszt 2012.

Skibińska  Alina, Tokarska-Bakir Joanna, „Barabasz” i Żydzi. Z historii oddziału AK Wybranieccy, „Zagłada Żydów” (2011), nr 7.

Stola  Dariusz, Nadzieja i Zagłada. Ignacy Schwarzbart żydowski przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (1940–1945), Warszawa  1995.

Tokarska-Bakir Joanna, Proces Tadeusza Maja. Z dziejów oddziału AL „Świt” na Kielecczyźnie, „Zagłada Żydów” (2011), nr 7.

Tokarska-Bakir Joanna, Sprawiedliwi niesprawiedliwi i niesprawiedliwi sprawiedliwi, „Zagłada Żydów” (2008), nr 4.

Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski,  Warszawa  2011.

Zerubavel Eviatar,  The Elephant in the Room: Silence and Denial in Everyday Life, Oxford 2006.

Żbikowski Andrzej, Morderstwa popełnione na Żydach w pierwszych latach po wojnie, [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red.  Feliks Tych, Monika  Adamczyk-Garbowska, Lublin 2011.

Żukowski Tomasz, Sprawiedliwi – sposób dyskryminacji Żydów?, Przekrój” (8 października  2012), nr 41.

Informacje

Informacje: Studia Judaica, 2019, Nr 1 (43), s. 107 - 142

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Metamorfoza antysemity. "Ulica Graniczna" Aleksandra Forda

Angielski:

An Antisemite Becomes A Righteous Gentile: "Border Street "By Aleksander Ford

Autorzy

Instytut Badań Literackich PAN, Nowy Świat 72, Warszawa

Publikacja: 15.10.2019

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Tomasz Żukowski (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 2083

Liczba pobrań: 2238

<p> Metamorfoza antysemity. "Ulica Graniczna" Aleksandra Forda</p>