Porosty. Ziemskie alfabety wzajemności
Wybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 16.12.2024
Przegląd Kulturoznawczy, 2024, Numer 3 (61), s. 424-449
https://doi.org/10.4467/20843860PK.24.027.20870Autorzy
Porosty. Ziemskie alfabety wzajemności
Lichens do not belong to plants or animals; they are long-lived and stable, capable of surviving in the harsh conditions of concrete urbanization in modern cities. Their strength comes from the hybrid combination of a fungus, a green alga, or a cyanobacterium, along with the millions of supporting cells from other organisms. This alliance of fungi and algae, which we observe today in the form of lichens, once played a crucial role in shaping life on Earth. Lichens testify that during times of scarcity, mutual assistance becomes key to survival. Their symbiotic history, presented in this article, is a lesson we urgently need today about reciprocity and the formation of new, diverse communities. Lichens are an excellent example of how to create a culture of mutuality and community, while offering an alternative to a life of alienation, individual functioning, and the pursuit of maximizing profit. They provide us with an alternative model of life on Earth, in contrast to individualistic, selfish, and individual-centered ways. The properties of lichens and their practices of forming alliances can serve as guidelines for functioning during the climate and environmental crisis, when resources are shrinking, and global temperatures are reaching record highs. The methodology we apply can be called “symbiotic humanities”. Its task is to uncover various forms of life on Earth and convey a more-than-human perspective of the world, one that emphasizes interweaving, relationships, connections, kinships, and the fact that every species exists only through others. This text is enriched with images of lichens to visually demonstrate to the reader the different forms of embodiment of these fascinating organisms. The article serves as an invitation to observe them, to decipher the irregular calligraphy of their thalli. We present the Lichen Manifesto and literary texts that may inspire new, unconventional ways of perceiving the world, encouraging exploration of symbiosis, complexity, and the polyphony of lichen nature, as well as the study of geolinguistics.
Ahmadjian V., The Lichen Symbiosis, Wiley, New York 1993.
Aschenbrenner I.A., Cernava T., Berg G. et al., Understanding Microbial Multi-Species Symbioses, „Frontiers in Microbiology” 2016, nr 18 (7), s. 180, doi: 10.3389/fmicb.2016.00180.
Asplund J., Wardle D.A., How Lichens Impact on Terrestrial Community and Ecosystem Properties, „Biological Reviews” 2016, nr 92 (3), s. 1720–1738, https://doi.org/10.1111/brv.12305.
Bjelland T., Grube M., Hoem S., Jorgensen S.L., Daae F.L., Thorseth I.H., Øvreåset L., Microbial Metacommunities in the Lichen-Rock Habitat, „Environmental Microbiology Reports” 2011, nr 3, s. 434–442, https://doi.org/10.1111/j.1758-2229.2010.00206.x.
Bordenstein S.R., Theis K.R., Host Biology in Light of the Microbiome: Ten Principles of Holobionts and Hologenomes, „PLoS Biology” 2015, nr 13 (8), e1002226, s. 3, https://doi.org/10.1371/journal.pbio.1002226.
Brundrett M.C., Coevolution of Roots and Mycorrhizas of Land Plants, „New Phytologist” 2002, nr 154 (2), s. 275–304. https://doi.org/10.1046/j.1469-8137.2002.00397.x
Bystrek J., Podstawy lichenologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1997.
Chwalczyk F., Urbanocen – kulturowe rozszerzenie antropocenu, https://repozytorium.amu.edu.pl/items/6c218866-582b-473c-8844-714b4724eb85 (dostęp: 1.06.2024).
Cardinale M., Vieira de Castro J., Müller H., Berg G., Grube M., In Situ Analysis of the Bacterial Community Associated with the Reindeer Lichen Cladonia arbuscula Reveals Predominance of Alphaproteobacteria, „FEMS Microbiology Ecology” 2008, nr 66, s. 63–71, https://doi.org/10.1111/j.1574-6941.2008.00546.x.
Czapliński P., Sploty, „Teksty Drugie” 2017, nr 1, s. 9–17.
Dillard A., Pielgrzym nad Tinker Creek, przeł. M. Świergocki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010.
Fiedorczuk J., Dom Oriona, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023.
Gander F., Bądź blisko, przeł. J. Fiedorczuk, Wydawnictwo Lokator, Kraków 2020.
Gander F., Podwojone życie. Ekologie bliskości, przekład i posłowie J. Fiedorczuk, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 2023.
Gilbert S.F., Sapp J., Tauber A.I., A Symbiotic View of Life: We Have Never Been Individuals, „The Quarterly Review of Biology” 2012, nr 4, s. 325–341, doi: 10.1086/668166.
Griffiths D., Queer Theory for Lichens, „UnderCurrents: Journal of Critical Environmental Studies” 2015, nr 19, s. 36, https://doi.org/10.25071/2292-4736/40249.
Grube M., Cernava T., Soh J., Fuchs S., Aschenbrenner I., Lassek Ch., Wegner U., Becher D., Riedel K., Sensen Ch.W., Berg G. et al., Exploring Functional Contexts of Symbiotic Sustain within Lichen-associated Bacteria by Comparative Omics, „The ISME Journal” 2015, nr 9, s. 412–424, https://doi.org/10.1038/ismej.2014.138.
Haraway D., Staying with the Trouble: Making Kin in Chthulucene, Duke University Press, Durham–London 2016.
Ingold T., Splatać otwarty świat. Architektura, antropologia, design, wybór i oprac. E. Klekot, Instytut Architektury, Kraków 2018.
Jestem listotą. Donna J. Haraway w rozmowie z Thyrzą Nichols Goodeve, przeł. A. Derra, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2023.
Kimmerer R.W., Pieśń Ziemi. Rdzenna mądrość, wiedza naukowa i lekcje płynące z natury, przeł. M. Bukowska, Znak Litera Nova, Kraków 2020.
Kowalczyk A., Sadzikowska L., Tomczok M., Tomczoki P., Antropocenna Rawa. Akwafilologia rzeki przemysłowej, „Teksty Drugie” 2022, nr 4, s. 32–51, https://rcin.org.pl/ibl//dlibra/metadatasearch?action=AdvancedSearchAction&type=3&val1=Identifier:%2210.18318%5C%2Ftd.2022.4.3%22 (dostęp: 1.06.2024).
Latour B., Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, wstęp K. Abriszewski, przeł. A. Derra, K. Abriszewski, Universitas, Kraków 2010.
Lenova L.I., Blum O., To the Question on the Third Component of Lichens, „Botany Journal” 1983, nr 68, s. 21–28.
Louw B., Entre lichens et poètes: l’émergence d’une sympoétique, „Mosaïque” 2023, nr 20, https://www.peren-revues.fr/mosaique/2429 (dostęp: 1.08.2024).
Marzec A., Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2021.
Krajewski M., Rośliny/miasto. O tożsamości życia [w:] M. Gurowska, M. Rosińska, A. Szydłowska, ZOEpolis. Budując wspólnotę ludzko-nie-ludzką, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2020.
Martin B.D., Schwab E., Current Usage of Symbiosis and Associated Terminology, „International Journal of Biology” 2013, nr 5, s. 32–45, doi: 10.5539/ijb.v5n1p32.
Matwiejuk A., Monitoring środowiska z wykorzystaniem porostów, „Ekonomia i Środowisko” 2014, nr 2 (49), s. 271–287.
Pisarek A., Nowa Atlantyda, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice 2023.
Petrzik K., Koloniuk I., Sehadová H., Sarkisova T., Chrysoviruses Inhabited Symbiotic Fungi of Lichens, „Viruses” 2019, nr 11 (12), s. 1120, doi: 10.3390/v11121120.
Pacewicz K., Fluks. Wspólnota płynów ustrojowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.
Piechota D., Natura w soczewce pozytywisty. Pleśń świata Bolesława Prusa wobec tradycji przyrodopisarstwa (nature writing) [w:] idem, Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytyczne, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk 2018.
Prus B., Pleśń świata [w:] idem, Opowiadania i nowele. Wybór, oprac. T. Żarski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1996.
Rzeka. Rawa w ujęciu interdyscyplinarnym, ASP w Katowicach, Muzeum Śląskie i Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (wystawa).
Sancho L.G., Torre R. de la, Pintado A., Lichens, New and Promising Material from Experiments in Astrobiology, „Fungal Biology Reviews” 2008, nr 22 (3–4), s. 103–109, doi: 10.1016/j.fbr.2008.12.001.
Sender R., Fuchs S., Milo R., Revised Estimates for the Number of Human and Bacteria Cells in the Body, „PLoS Biology” 2016, nr 14 (8), e1002533, https://doi.org/10.1371/journal.pbio.1002533.
Skubała P., Ochwat M., On the Role of Symbiotic Thinking in the Age of the Anthropocene, „Dialogue and Universalism” 2023, nr 33 (2), s. 37–60, https://doi.org/10.5840/du202333217. Springer F., Widok na rzekę, „Vogue”, 29.10.2018, https://www.vogue.pl/a/springer-widok-na-rzeke.
Sheldrake M., Strzępki życia. O tym jak grzyby tworzą nasz świat, zmieniają nasz umysł i kształtują naszą przyszłość, Insignis Media, Kraków 2023.
Shukla V., Upreti D.K., Bajpai R., Lichens to Biomonitor the Environment, Springer, New Delhi–Heidelberg–New York–Dordrecht–London 2014.
Simon J.C., Marchesi J.R., Mougel C., Selosse M.-A., Host-Microbiota Interactions: From Holobiont Theory to Analysis, „Microbiome” 2019, nr 7, s. 1–5, https://doi.org/10.1186/s40168-019-0619-4.
Symbiotic Earth. How Lynn Margulis Rocked the Boat and Started a Scientific Revolution?, reż. J. Feldman, 2017 (film dokumentalny).
Tsing A.L., Sztuki uważności, przeł. P. Czapliński, „Teksty Drugie” 2020, nr 1.
Tokarczuk O., Czuły narrator, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2020.
Wilson E.O., Różnorodność życia, przeł. J. Weiner, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1999.
Zajączkowska U., Patyki, badyle, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2019.
Informacje: Przegląd Kulturoznawczy, 2024, Numer 3 (61), s. 424-449
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Uniwersytet Śląski w Katowicach
ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice, Polska
Uniwersytet Śląski w Katowicach
ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice, Polska
Uniwersytet Śląski w Katowicach
ul. Bankowa 12, 40-007 Katowice, Polska
Publikacja: 16.12.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski