Idea unii kościelnej czy jedności Kościoła? O polisemantyczności dyskursu w polsko-ruskiej polemice religijnej w dawnej Rzeczypospolitej (2 poł. XVI-XVII w.)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEIdea unii kościelnej czy jedności Kościoła? O polisemantyczności dyskursu w polsko-ruskiej polemice religijnej w dawnej Rzeczypospolitej (2 poł. XVI-XVII w.)
Data publikacji: 2021
Kultura Słowian, 2021, Tom XVII, s. 9 - 32
https://doi.org/10.4467/25439561KSR.21.002.14413Autorzy
Idea unii kościelnej czy jedności Kościoła? O polisemantyczności dyskursu w polsko-ruskiej polemice religijnej w dawnej Rzeczypospolitej (2 poł. XVI-XVII w.)
Kontrowersje dotyczące proklamacji i skutków unii brzeskiej (1596) znalazły odbicie w bogatej literaturze historycznej, polemicznej i religijnej, jaka powstała na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów na przestrzeni kilkunastu dziesięcioleci (2. poł. XVI-XVII w.). Gorący spór toczył się pomiędzy przedstawicielami Kościoła rzymskokatolickiego, greckokatolickiego oraz prawosławnego. W artykule zwrócono uwagę na posługiwanie się przez każdą ze stron tego religijno-politycznego konfliktu podobnymi argumentami, którym jednakże podstawiano różne znaczenia w zależności od odmiennych perspektyw eklezjologicznych i historyczno-kulturowych autorów wypowiedzi. W ten sposób polemika religijna stała się w praktyce dyskusją skierowaną w stronę utrwalania stanowiska przedstawicieli własnego obozu, a nie pozyskiwania zwolenników ze strony przeciwnej.
Birkowski Fabian, Exorbitancye ruskie z Grekow odszczepieńcow, heretyckie z konfederatow. Kazania dwoie..., Kraków 1633.
Hozjusz Stanisław, Księgi o jasnym a szczyrym Słowie Bożym, Kraków 1558 (ed. 2, Kraków 1999).
Pimin Euzebi [P. Mohyła], ΛΙΘΟΣ abo kamień z procy prawdy Cerkwie świętej prawosławnej ruskiej. Na skruszenie fałecznociemnej Perspektiwy albo raczej paszkwilu od Kassiana Sakowicza…, Kiev 1644.
Rutka Teofil, Herby abo Znaki Kościoła prawdziwego Katolikom dla pociechy duchowej..., Lublin 1696.
Sakowicz Kassian, ΕΠΑΝΟΡΘΩΣΙΣ abo Perspectiwa i objaśnienie błędów, herezyjej, i zabobonów, w grekoruskiej Cerkwi disunitskiej tak w artykułach wiary, jako w administrowaniu sakramentów, i w inszych obrządkach i ceremoniach znajdujących się…, Kraków 1642.
Skarga Piotr, Na treny i lament Theophila Orthologa, do Rusi greckiego nabożeństwa, przestroga…, Kraków 1610.
Skarga Piotr, O jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem, i o greckiem od tej jedności odstąpieniu. Z Przestrogą i upominanim do narodów ruskich przy Grekach stojących…, Vilnius 1577 (ed. 2 O rządzie i jedności Kościoła Bożego..., Kraków 1590, ed. 3 included in Kazania przygodne, Kraków 1610).
Smotrycki Melecjusz, Verificatia Niewinności: y omylnych po wszytkiey Litwie y Bialey Rusi rozsianych… Nowin… Vprzątnienie…, Vilnius 1620 (two editions); reprint [in:] Collected Works of Meletij Smotryc’kyj, with an Introduction by David A. Frick, Cambridge 1987 (Harvard Library of Early Ukrainian Literature. Texts, vol. 1).
Woyna-Orański Pachomiusz, Zwierciadło albo zasłona… naprzeciw uszczypliwej Perspektywie ks. Kassiana Sakowicza…, Vilnius 1645
Andrusiak M., Sprawa Patriarchatu Kijowskiego za Władysława IV [The Case of the Kiev Patriarchate Under Ladislaus IV], [in:] Prace historyczne w 30-lecie działalności profesorskiej S. Zakrzewskiego [Historical Papers on the 30th Anniversary of the Professorial Activity of S. Zakrzewski], Lviv, Nakładem Komitetu byłych uczni z zasiłkiem Ministerstwa W.R.i.O.P, 1934, pp. 271-285.
Bobryk W., Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku [The Clergy of the Uniate Diocese of Chełm in the 18th Century], Lublin, Towarzystwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, 2005, 217 pp.
Ciołka D., Latynizacja Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej po synodzie zamojskim [The Latinization of the Uniate Church in the Polish-Lithuanian Commonwealth After the Synod of Zamość], Białystok, Libra Wydawnictwo i Drukarnia, 2014, 320 pp.
Czupryk R., Unia brzeska: dzieło kościelnej jedności: retrospekcja historyczna [The Union of Brest: The Endeavor of Ecclesiastical Unity: Historical Retrospective], Sandomierz, Rzeszów, Rafał Czupryk, 2015, 153 pp.
Dmitriev M. V., Mezhdu Rimom i Tsar’gradom. Genezis Brestskoi tserkovnoi unii 1595-1596 gg. [Between Rome and Tsargrad. The Genesis of the Brest Church Union 1595-1596], Moscow, Moscow University Press, 2003, 320 pp.
Dobrowolski R., Zemło M. (Eds.), Dziedzictwo unii brzeskiej [The Legacy of the Union of Brest], Lublin, Supraśl, Wydawnictwo KUL, Collegium Suprasliense, 2012, 424 pp.
Fedoriv Iu., Zamois′kyi synod 1720 r. [The Synod of Zamość 1720], (Vydannia „Bohoslovii”), Rim 1972; the same: “Bohosloviia” 35 (1971), pp. 5-71.
Gudziak B. A. Kryzys i reforma. Metropolia kijowska, patriarchat Konstantynopola i geneza unii brzeskiej [Crisis and Reform: The Kyivan Metropolitanate, the Patriarchate of Constantinople, and the Genesis of the Union of Brest], trans. H. Leskiw, A. Chrin, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2008 [Eng. issue: Cambridge (Mass.) 1998], 512 pp.
Hodana T., Między królem a carem. Moskwa w oczach prawosławnych Rusinów – obywateli Rzeczypospolitej [Between the King and the Tsar. Moscow in the Eyes of Orthodox Rusyns – Citizens of the First Polish Republic], Kraków, Wydawnictwo “Scriptum”, 2008, 262 pp.
Hryniewicz W., Przeszłość zostawić Bogu. Unia i uniatyzm w perspektywie ekumenicznej [Leave the Past to God. The Union and Uniatism in the Ecumenical Perspective], Opole, Wydawnictwo Świętego Krzyża, 1995, 174 pp.
Krochmal A., Nowak A. (Eds.), Unia brzeska i jej konsekwencje. W 420 rocznicę synodu unijnego [The Union of Brest and Its Consequences. On the 420th Anniversary of the Union Synod], Przemyśl, Archiwum Państwowe, 2017, 353 pp.
Łużny R., Adama Hipacego Pocieja “Parenetica”. Z nowych odczytań najdawniejszej ruskiej literatury religijno-polemicznej [“Parenetica” by Adam Hipacy Pociej. From New Interpretations of the Most Ancient Ruthenian Religious and Polemical Literature], [in:] Unia brzeska: geneza, dzieje: geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich [The Union of Brest: Origins, History…], R. Łużny, F. Ziejka and A. Kępiński (Eds.), Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1994, , pp. 346-348.
Łużny R., Księdza Piotra Skargi SJ widzenie Wschodu chrześcijańskiego [Rev. Piotr Skarga’s SJ Vision of the Christian East], [in:] Polska – Ukraina: 1000 lat sąsiedztwa, vol. 2. Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu kulturowym i etnicznym [Poland – Ukraine: 1000 Years of Neighbourliness, vol. 2. Studies in the History of Christianity on Cultural and Ethnic Borderlands], S. Stępień (Ed.), Przemyśl, Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 1994, pp. 69-75.
Łużny R., Metropolita Piotr Mohyła – człowiek na pograniczu kulturowym grecko-słowiańskim i łacińsko-polskim, [Metropolitan Peter Moghila – the Man on the Cultural Frontier: Greek-Slavic and Latin-Polish], [in:] Acta Polono-Ruthenica I, A. Bartoszewicz (Ed.), Olsztyn, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 1996, pp. 333-348.
Łużny R., Ziejka F., Kępiński A. (eds.), Unia brzeska: geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich [The Union of Brest: the Genesis, History and Consequences in the Culure of Slavonic Nations], Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1994, pp. 555.
Melnyk M. (Ed.), Unia brzeska: wybór źródeł [The Union of Brest: Selected Sources], trans. M. Melnyk, W. Pilipowicz, Olsztyn, Katedra Aksjologicznych Podstaw Edukacji. Wydział Nauk Społecznych. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, 2016, 140 pp.
Mironowicz A., Podlaskie ośrodki i organizacje prawosławne w XVI i XVII wieku [Orthodox Centers and Organizations in Podlasie in the 16th and 17th Century], Białystok, Dział Wydawnictw Filii UW, 1991, 301 pp.
Mironowicz A., Piotr Mohyła a idea unii kościelnej [Piotr Mohyła and the Idea of a Church Union], “Studia Podlaskie” XI, Białystok 2001, pp. 25-34.
Mironowicz A., Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza [Orthodoxy and the Union Under the Reign of John II Casimir Vasa], Białystok, Orthdruk, 1997, 322 pp.
Moskałyk J., Problem zjednoczenia w Kościele kijowskim w I połowie XVII wieku [The Problem of Unification in the Kievan Church in the First Half of the 17th Century], Poznań, Uniwersytet Adama Mickiewicza. Wydział Teologiczny. Redakcja Wydawnictw, 2006, 225 pp.
Naumow A., Święci lokalni w myśli kijowskiej pierwszej połowy XVII wieku [Local Saints in the Kievan Thought of the First Half of the 17th Century], [in:] Ars graeca – Ars latina. Studia dedykowane Prof. A. Różyckiej-Bryzek [Ars graeca – Ars latina. The Studies dedicated to Prof. A. Różycka-Bryzek], Kraków, Wydawnictwo UJ, 2001, pp. 199-206.
Naumow A., Domus divisa. Studia nad literaturą ruską w I Rzeczypospolitej [Domus divisa. The Studies in Ruthenian Literature in the First Polish Republic], Kraków, “Collegium Columbinum”, 2002, 399 pp
Naumow A., Język – deklaracja przynależności czy narzędzie? Z dylematów I Rzeczypospolitej [A Language – Declaration of Affiliation or a Tool? From the Dilemmas of the First Polish Republic], [in:] VIII Kolokwium Slawistyczne Polsko-Bułgarskie [VIIIth Polish-Bulgarian Slavic Colloquium], M. Walczak-Mikołajczakowa (Ed.), Gniezno, Gnieźnieńska Firma Wydawnicza “TUM”, 2001, pp. 21-34.
Naumow A., Prawosławni święci I Rzeczypospolitej [Orthodox Saints of the First Polish Republic], [in:] Święci w kulturze i duchowości dawnej i współczesnej Europy [Saints in the Culture and Spirituality of Ancient and Modern Europe], W. Stępniak-Minczewa, Z.J. Kijas (Eds.), Kraków, Wydawnictwo Naukowe PAT , 1999, pp. 21-30.
Naumow A., Święty Mikołaj w Bari jako argument w polemice wyznaniowej [Saint Nicholas of Bari as an Argument in Religious Polemics], [in:] Instaurare omnia in Christo. O zbawieniu, teologii, dialogu i nadziei. Profesorowi Wacławowi Hryniewiczowi OMI w 70. rocznicę urodzin [Instaurare omnia in Christo. On Salvation, Theology, Dialogue and Hope. To Professor Wacław Hryniewicz OM I on His 70th Birthday], P. Kantyka (Ed.), Lublin, Wydawnictwo KUL, 2006, pp. 577-589.
Naumow A., Święci Cyryl i Metody w polemice wyznaniowej [Saint Cyril and Methodius in Religious Polemics], [in:] Środkowoeuropejskie dziedzictwo cyrylo-metodiańskie. Międzynarodowa konferencja naukowa [The Central European Cyrillo-Methodian Legacy. International Scientific Conference], A. Barciak (Ed.), Katowice, Societas Scientiis Silesiae Superioris – Instytut Górnośląski, 1999, pp. 173-184.
Nikolov A., Mezhdu Rim i Konstantinopol. Iz antikatolicheskata literatura v B”lgariia i slavianskiia pravoslaven sviat (XI-XVII v.) [Between Rome and Constantinople. The Anti-Catholic Literature in Bulgaria and the Slavic Orthodox World (11th-17th c.)], Sofiia, Fondatsiia “B”lgarsko istorichesko nasledstvo”, 2016, 353 pp.
Nowakowski P. (ed.), Dziedzictwo Synodu Zamojskiego 1720-2020. Wyzwania i perspektywy [The Legacy of the Synod of Zamość 1720-2020. Challenges and Prospects], Kraków, Wydawnictwo Avalon, 2021, 352 pp.
Nowakowski P., Problematyka liturgiczna w międzywyznaniowej polemice po unii brzeskiej (1596-1720), seria Biblioteka Ekumenii i Dialogu, vol. 23, Kraków, Wydawnictwo Naukowe PAT , 2004, 304 pp.
Stradomski J., Spor „Rusi s Rus’iu” o tserkovnoi skhizme v religioznoi polemike Rechi Pospolitoi XVI-XVII vv. [The “Rus’ with Rus’” Dispute over Ecclesiastical Schism in the Religious Polemics of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 16th-17th Centuries [in:] Religiia i Rus’, XV-XVIII vv. [Religion and Russia from the Fifteenth to Eighteenth Century], A.V. Doronin (Ed.), Moscow, ROSSPEN , 2020, pp. 341-351.
Stradomski J., Spór o historię i wartości w świetle katolicko-unicko-prawosławnej polemiki religijnej w Pierwszej Rzeczypospolitej (koniec XVI – początek XVIII wieku) [The Dispute About the History and Values in the Catholic-Uniate-Orthodox Religious Polemics in the Polish-Lithuanian Commonwealth (the End of 16th – the Begining of 18th Century), [in:] Między Wschodem a Zachodem.
Prawosławie i unia [Between East and West. Orthodoxy and Union], red. M. Kuczyńska, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2017, pp. 238-276.
Stradomski J., Spory o „wiarę grecką” w dawnej Rzeczypospolitej [Disputes on the “Greek faith” in the Old Polish Republic], Kraków, Wydawnictwo “Scriptum”, 2003, 341 pp.
Tretiak J., Piotr Skarga w dziejach i literaturze unii brzeskiej [Piotr Skarga in the History and Literature of the Union of Brest], Kraków, Akademia Umiejętności, 1912, 352 pp.
Tymoshenko L., Beresteis′ka uniia 1596 r. [The Brest Union 1596], Drogobych, Drohobych Ivan Franko State Pedagogical University, 2004, 197 pp.
Zema V., Florentijs’ka unija ta avtokefalija Cerkvy [The Florentine Union and the Autocephaly of the Church], “Ukrainian Historical Journal” 2003, vol. 1, pp. 53-67.
Zema V., Mizh apokryfom ta istoriieiu (Florentiis′ka uniia v pravoslavnii polemitsi) [Between Apocrypha and History (The Florentine Union in the Orthodox Dispute)], [in:] A se ieho srebro. Zbirnyk prats′ na poshanu chlena-korespondenta NAN Ukraïny Mykoly Fedorovycha Kotliara z nahody 70-richchia [And This is His Silver. The Collection of Works in Honour of the Corresponding Member of the NAS of Ukraine Mykola Fedorovych Kotlyar on the Occasion of the 70th Anniversary], Kiev, Instytut Istorii’ Ukrai’ny NAN Ukrai’ny, 2002, pp. 207-224.
Informacje: Kultura Słowian, 2021, Tom XVII, s. 9 - 32
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Idea unii kościelnej czy jedności Kościoła? O polisemantyczności dyskursu w polsko-ruskiej polemice religijnej w dawnej Rzeczypospolitej (2 poł. XVI-XVII w.)
The Concept of Church Union or Church Unity? On the Polysemantic Nature of Discourse in the Polish-Ruthenian Religious Polemics in the Polish- Lithuanian Commonwealth (2nd half of the 16th-17th Century)
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska, ul. Gołębia 24, 31-007 Kraków
Publikacja: 2021
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 1095
Liczba pobrań: 742