Stanisław Gawliński

Autor szkicu przekonuje, że literatura może być traktowana jako model kultury, ponieważ obie te sfery ludzkiej aktywności podlegają tym samym regułom dynamizmu i alternacji, czyli zastępowania form zużytych przez formy innowacyjne.
W dziejach kultury polskiej XX wieku wyróżnia się trzy typy kultury: upolitycznioną, autoteliczną, konsumpcyjną. Dominacja jednego z wymienionych typów wiązała się w Polsce z losami narodu, gdzie po krótszych chwilach wolności następowały długie lata niewoli albo opresji politycznych.
Sytuacja ta uległa radykalnej zmianie dopiero po 1989 roku, kiedy Polska odzyskała pełną suwerenność. Ale imitacyjny charakter przemian kulturowych spowodował to, że w demokratycznym społeczeństwie III Rzeczypospolitej mamy aktualnie nadmiar ofert estetycznych przy jednoczesnym rozmyciu norm, hierarchii i wartości, co stanowi relewantną cechę zachodnioeuropejskiego postmodernizmu

Autor tego historycznoliterackiego minieseju własną, ambiwalentną ocenę dorobku literatury polskiej okresu 1989-2009 próbuje obiektywizować na dwa sposoby: poprzez porównanie tego dwudziestolecia z dwudziestoleciem międzywojennym oraz prezentację najważniejszych debat krytycznoliterackich o mocnych i słabych stronach dorobku artystycznego pokolenia pisarzy urodzonych po 1960 roku. Opinie wybitnych krytyków na temat wartości tego dorobku coraz wyraźniej ewoluują od początkowego entuzjazmu ku narastającemu sceptycyzmowi u schyłku drugiej dekady, kiedy to konstruktorzy mitu przełomu w literaturze polskiej po 1989 roku musieli zdekonstruować ów nadmiernie optymistyczny mit.
 

Autor szkicu zajmuje się genezą nostalgii w twórczości wybitnego prozaika Jana Józefa Szczepańskiego (1919-2003). Wynika ona zarówno z doświadczeń historycznych jak też i zasad moralnych, które autorPolskiej jesieni przejął w swoim życiu oraz bogatej twórczości od Josepha Conrada. Obrona conradowskiego etosu w autorytarnym ustroju Polski Ludowej stała się głównym zadaniem Szczepańskiego od debiutu aż do późnych lat 90. Ubiegłego wieku. Nostalgią najsilniej naznaczone zostały utwory: Mija dzień (1994) Jeszcze nie wszystko (1997), Rozłogi(1997), Obiady przy świecach ( 2003), które opublikował w ostatniej dekadzie swojego życia pełnego męstwa i wielorakich cierpień.