Pierwsze z powojennych upamiętnień wzniesionych na terenie lasu rzuchowskiego dedykowano polskim zakładnikom rozstrzelanym przez hitlerowców jesienią 1939 roku. Na przestrzeni ponad siedemdziesięciu lat pomnik poddano licznym aktualizacjom i formalnym przeobrażeniom, od usypania kopca ziemnego, obmurowania mogiły, ustawienia kolejno trzech płyt nagrobnych po koncepcję z ołtarzem. Niezwykle intersująco przedstawia się historia krzyża, obecnego pierwotnie na mogile. Krzyż z początku skromny znak pamięci, następnie nieatrakcyjny wizualnie, a nawet nielegalny, zostaje usunięty. Na fali solidarnościowej odnowy powrócił na mogiłę. Artykuł na podstawie niepublikowanych wcześniej materiałów źródłowych w ujęciu chronologicznym przedstawia proces kształtowania się pamięci o ofiarach z powiatu kolskiego, polskich zakładnikach, w kontekście miejsca zagłady w lesie rzuchowskim.
