Lucjan Suchanek

Podejmując temat kultury masowej w Rosji, należy zwrócić uwagę na dwa problemy: kwestię terminologiczną (mass culture, popular culture, folk culture) oraz jej specyfikę w kontekście kultury zachodniej. Niektórzy badacze rosyjscy doszukują się początków kultury masowej w Rosji w XIX stuleciu (lata czterdzieste, pięćdziesiąte XIX w. lub reformy Aleksandra II). W tym czasie jednak ma miejsce jedynie pewne umasowienie kultury. Masowe społeczeństwo i masowa kultura pojawiają się w Rosji w epoce radzieckiej. Było to społeczeństwo typu mobilizacyjnego, które potrzebuje działań z zewnątrz nastawionych na jego przebudowę – tak dzieje się w społeczeństwach totalitarnych. Kultura masowa staje się wówczas jednym z głównych narzędzi kształtowania nowego człowieka, a jej orężem jest manipulacja. W literaturze eksponowano funkcje pozaestetyczne, zwłaszcza wychowawczą (dydaktyczną), w wyniku czego stawała się ona zaangażowaną. Funkcje kultury masowej spełniały powieść produkcyjna, powieść kołchozowa, literatura dla dzieci i młodzieży. Wszystkie rodzaje i typy sztuk (literatura, kino, teatr, sztuki plastyczne) głosiły moralność radziecką, nazywaną komunistyczną (коммунистическая мораль, ком- мунистическая нравственность). Prezentowały i propagowały radziecki styl życia (советский образ жизни), propagowały nową obrzędowość w wymiarze społecznym i rodzinnym.

Artykuł poświęcony jest Słowiańszczyźnie i słowiańskiej tożsamości (identyczności). Tożsamość prezentowana jest w płaszczyźnie lingwistycznej, geograficznej, historycznej, politycznej i geopolitycznej. Artykuł pokazuje, jak Słowianie od połowy XIX wieku stawali się przedmiotem idei i doktryn geopolitycznych, geokulturowych oraz politycznych w monarchii austro-wegierskiej (idea słowiańskiej wzajemności, illyryzmu, austroslawizmu, neoslawizmu) i w Rosji (słowianofilstwo, panslawizm; po upadku ZSRR ruch słowianofilski przestał odgrywać istotną rolę). W dzisiejszej Europie istnieją dwie dominujące przestrzenie geopolityczne: Pax occidentalis (Unia Europejska) i Pax rossica. Słowianie znaleźli się w obu tych przestrzeniach i problem ich tożsamości jest skomplikowany. Jedną z dróg zachowania pewnej formy jedności Słowian (choć niepełnej) jest koncepcja międzymorza.