Karina Stasiuk-Krajewska

W artykule zaprezentowano wyniki badań własnych dotyczących wybranych struktur językowych (komunikacyjnych), które zaobserwowano w fake newsach w języku polskim. W wyniku analizy 435 tekstów uznanych za fałszywe przez fact-checkerów z AFP zrekonstruowano elementy semantyczne i strukturalne charakterystyczne dla tego typu przekazów. Zrekonstruowane elementy poddano analizie funkcjonalnej w kontekście narzędzi perswazji i manipulacji, kodowania emocji oraz budowania wiarygodności poprzez powielanie elementów i struktur informacji dziennikarskiej.

Kategorie dezinformacji i fake newsów są jednymi z częściej przywoływanych pojęć w kontekście dyskusji o współczesności. Z jednej strony panuje powszechna zgoda co do szczególnej (negatywnej) roli zjawisk medialnych określanych w ten sposób, z drugiej strony prowadzi się wiele badań, które mają przybliżyć ich naturę i zasady funkcjonowania. Tymczasem z pojęciami tymi wiąże się zasadniczy – przynajmniej z punktu widzenia nauk społecznych – problem. Nie dysponujemy mianowicie ich precyzyjnymi definicjami. Prezentowany tekst ma z zadanie przeanalizować stan rzeczy w tym zakresie oraz zaproponować adekwatne ujęcie. Ujęcie to w istocie utożsamia kategorię dezinformacji z kategorią fake newsa (w sensie szerszym), wskazując jednocześnie na konstytutywne cechy obu tych zjawisk, związane z kategorią prawdy, intencji oraz formatu medialnego. Cechy te zostają przeanalizowane w kontekście kategorii gatunku medialnego, jakim jest informacja (ściślej zaś – funkcji informacyjnej rozumianej w sposób pragmatyczny) oraz dyskursywnych ram dziennikarstwa, w które – jak zostanie wykazane w tekście – próbuje wedrzeć się dezinformacja.

Disinformation. An attempt at a discursive approach

The categories of disinformation and fake news are among the more frequently invoked concepts in the context of discussions about modernity. On the one hand, there is widespread agreement on the special (negative) role of media phenomena defined in this way, while on the other hand, a lot of research is being conducted to shed light on their nature and principles of operation. Meanwhile, there is a fundamental – at least from the point of view of the social sciences – problem with these concepts. Namely, we do not have their precise definitions. The presented text has the task of analyzing the state of affairs in this regard and proposing an adequate approach. This approach, in fact, identifies the category of disinformation with the category of fake news (in the broader sense), while pointing out the constitutive features of both these phenomena, related to the categories of truth, intention and media format. These features are analyzed in the context of the category of the media genre of information (more specifically, the information function understood in a pragmatic way) and the discursive framework of journalism, into which, as will be shown in the text, disinformation attempts to intrude.

* Tekst został przygotowany w ramach międzynarodowego projektu współfinansowanego przez Unię Europejską (działanie nr 2020-EU-IA-0267) oraz przez polskie Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „PMW" w latach 2021–2024 (umowa nr 5213/CEF/2021/2). Wyrażone poglądy i opinie należą jednak wyłącznie do autorki i nie muszą odzwierciedlać poglądów Unii Europejskiej. Ani Unia Europejska, ani instytucja przyznająca dofinansowanie nie mogą ponosić za nie odpowiedzialności.

The text examines the condition of contemporary journalism in the context of professionalization and values. Presenting the analysis of different ways of defining journalism as a profession, the author notes that contemporary journalism operates within two sets of values. Those that are normally associated with the so-called “professional journalism”, which are referred to the fractographical pact (mainly constituted by such values as: truth, objectivity and independence). The second set of values is called news values. They are fundamentally different and inconsistent with the norms that are considered constitutive for journalism as a profession. In this situation, journalism as a profession and journalists as its representatives are obliged to perform simultaneously two, partly at least contradictory, functions the information provider and the navigator who guides his / her recipients through information for him / her for attractive, noteworthy.