Grzegorz Łukomski

Podjęto problem stosunku państw Ententy do kwestii restytucji państwa polskiego w latach 1918–1919. Przeanalizowano relacje twórców Rzeczypospolitej, szczególnie Romana Dmowskiego, Józefa Piłsudskiego oraz Ignacego Jana Paderewskiego, z Wielką Brytanią, Francją i Stanami Zjednoczonymi, kluczowymi partnerami i graczami politycznymi w okresie paryskiej konferencji pokojowej (1919 r.). Na relacje powyższe długi cień rzucały stosunki Ententy z pokonanymi Niemcami oraz – w równym stopniu – z „białą” i bolszewicką Rosją. Państwa Ententy dbały przede wszystkim o zachowanie i poszerzenie swoich wpływów w Europie Środkowej i Wschodniej. Bardzo ważne były też interesy niemieckie i niemiecka Ostpolitik w tym regionie Europy, prowadzona konsekwentnie od schyłku XIX w. Tak więc polityka mocarstw wobec Polski była jedynie funkcją ich stosunku do Rosji i Niemiec. Stawiało to Polskę, u zarania jej nowego bytu politycznego, w niezmiernie trudnych warunkach, zwłaszcza w zakresie walki o granice. W tym szczególnie wschodnie rubieże państwa. Polska jako w pełni samodzielny podmiot polityczny nie mieściła się w ówczesnej konfiguracji europejskiej, a nawet w mentalności polityków, zwłaszcza brytyjskich, myślących kategoriami kolonialnymi. Z ich punktu widzenia była państwem nowym, tworzonym niejako z nadania swoich protektorów. Jedynie Francja i w niepełnym zakresie Stany Zjednoczone traktowały Polskę jako samodzielny oraz suwerenny byt polityczny. Dla Niemiec możliwe było istnienie Polski jedynie jako państwa buforowego, kadłubowego i niesuwerennego, które byłoby łatwym terenem penetracji i eksploatacji.

The attitude of the Triple Entente and Germany towards Polish eastern policy in the years 1918–1919

The article discusses the problem of the attitude of the Tripe Entente states towards the restoration of Poland in the years 1918–1919. Relations between the creators of the Republic of Poland (in particular Roman Dmowski, Józef Piłsudski, and Ignacy Jan Paderewski) and Great Britain, France and the USA — the key partners and political players in the period of the Paris Peace Conference (1919) — were analyzed. Those were greatly affected by the relations between those states and the defeated Germany, as well as “White” and Bolshevik Russia. The Triple Entente cared mainly about maintaining and expanding their influence in Central and Eastern Europe. Also, of major significance were the German interests and Ostpolitik in this region of Europe, consistently implemented from the late 19th century. Therefore, the policy of the world powers towards Poland was indirectly affected by their attitudes towards Russia and Germany. In the early days of Poland’s political existence, it put Poland in an extremely difficult situation, especially when fighting for its borders, in particular in the east. Poland, as a fully independent political entity, did not fit in the European model of the time — even in the minds of politicians, especially British, who were still thinking in co82 Grzegorz Łukomski lonial categories. From their point of view, Poland was a new state, created upon the will of its protectors. Only France and, to some extent, the United States treated Poland as an independent and sovereign political entity. For Germany, Poland could exist only as a buffer, rump, non-sovereign state, which would be easy to invade and exploit.

Key words: Triple Entente, Germany, Ostpolitik, state restoration, Curzon Line, Polish policy, international policy, Eastern Borderlands, Piłsudski Józef, Paderewski Ignacy J., Dmowski Roman

Walka z Kościołem i religią wpisana była w ramy ideologii komunistycznej. Państwo totalitarne nie tolerowało bowiem żadnych obszarów życia społecznego, nad którymi nie sprawowałoby kontroli. Po zdławieniu podziemia niepodległościowego rola najtwardszego oponenta i zarazem głównego wroga jedynej siły politycznej w państwie, Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, na drodze realizacji założeń ideologicznych przypadła Kościołowi rzymskokatolickiemu. Mackiewicz, jako jeden z niewielu, otwarcie mówił także o kryzysie wartości w najstarszej na obszarze cywilizacji zachodniej instytucji.

Struggle between the communist state and the Catholic Church as presented in political works by Józef Mackiewicz 

The combat against the Church and religion was an essential element of the communist ideology. The totalitarian state disapproved of any and all fragments of the social life escaping its control. Upon suppression of the underground independence movement, the Roman Catholic Church accepted the role of the most vigorous opponent, and hence the main enemy of the one and only political authority in the country – the Polish United Workers’ Party – and its ideological principles. Furthermore, Mackiewiczas one of few people who openly talked about a crisis of values in the oldest institution within the frames of the Western civilisation.

Wielowiekowe trudne sąsiedztwo polsko-niemieckie skłania do refleksji nad wzajemną akulturacją, mającą swoje pozytywne i negatywne skutki, splataniem się w naszych dziejach wielkiej polityki i mikrohistorii, ludzkich losów wpisanych w dzieje obu narodów. W przeszłości relacje polsko - niemieckie kreowali nade wszystko intelektualiści i politycy, oni narzucali je społeczeństwom. W niemieckiej praktyce politycznej zagadnienie geopolityki łączyło się z pojęciami: Lebensraum (przestrzeń życiowa), Grossraum (wielka przestrzeń), Blut und Boden (krew i ziemia), Grossraumwirtschaft (gospodarka wielkiej przestrzeni) oraz Mitteleuropa (Europa Środkowa). Ta ostatnia koncepcja, głoszona przez ideologów i polityków niemieckich, miała bardzo istotne znaczenie, dotyczyła stworzenia zdominowanego przez Niemcy obszaru gospodarczego i geopolitycznego. Geopolityka to problem globalny, dotyczy każdego niemal państwa jako organizacji politycznej, której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa swym obywatelom. W przypadku Polski, położonej w sercu Europy, realia geopolityczne miały od wieków także bardzo istotny aspekt globalny, który stanowi część rozważań w prezentowanej pracy. Podstawą myślenia geopolitycznego był realizm polityczny, reprezentowany przez środowiska konserwatywne i narodowe. Do nurtu tego zaliczyć należy myśl polityczną ks. Adama Jerzego Czartoryskiego, Aleksandra Wielopolskiego, oraz tradycję krakowskich stańczyków.

Poles and Germans in Geopolitical Reality in the 20th Century

Long, difficult Polish-German neighborhood is an inspiration to reflect upon the mutual acculturation, which has both positive and negative outcomes, and to reflect on how the great politics and micro-history overlapped across our history. It is also aimed to consider individual histories inscribed in the history of both nations. In the past, Polish-German relations were primarily created by politicians and great intellectual minds. They imposed those relations onto society. In the German politics, the notion of geopolitics was related to the notions of Lebensraum (living space), Grossraum (the great space), Blut und Boden (blood and soil), Grossraumwirtschaft (the economy of the great space) and Mitteleuropa (Central Europe). The last one, advocated by some German ideologists and politicians, was of primary significance. It was about creating a German-dominated economic and geopolitical area. Geopolitics is a global issue, it concerns almost every state – a political organization – which aims to provide security for its own citizens. In the case of Poland, a country located in the heart of Europe, for centuries, geopolitical reality has had an important global aspect, which is part of the discussion in the article. Political realism was the foundation of geopolitical thought, and it was represented by the conservative and national circles, e. g. political thought of father Adam Jerzy Czartoryski and Aleksander Wielkopolski and the tradition of Stanczyks from Cracow.