Ewa Łukaszyk

Etykiety i godności. Określanie inności w postkolonialnych krajach śródziemnomorskich
Celem artykułu jest próba odczytania wyjątkowo surowych i gwałtownych w swym literackim wyrazie powieści marokańskiego pisarza Drissa Chraïbiego, w szczególności Les Boucs (1955). Bezpardonowość jego pisarstwa staje się zrozumiała w kontekście manipulacyjnych i eufemistycznych dyskursów, przeciwko którym Chraïbi się zwraca. Podstawowym celem literackiego przedsięwzięcia, jaki można odnaleźć również u innych autorów północnoafrykańskich, jest znalezienie adekwatnej nazwy dla tożsamości lub uobecnienie jej nienazwanych wymiarów. W ten sposób pisarstwo tworzone zarówno w Maroku, jak i w warunkach imigracyjnych, decydujące się na wybór języka francuskiego jako środka wyrazu, próbuje przełamywać wielorakie ograniczenia związane z ciężarem lokalnej tradycji i z przeszłością kolonialną, ale także z „brzemieniem przyszłości”, jaki wnosi perspektywa modernizacji.

Punktem wyjścia rozważań zawartych w artykule jest próba uchwycenia znaczenia decyzji akty-wisty amazighijskiego Lhoussaina Azerguiego, który, choć zaangażował się w proces rewitalizacji marginalizowanego do tej pory języka Berberów, postanawia w końcu przetłumaczyć swoją własną powieść na francuski. Zjawisko rodzącej się literatury amazighijskiej daje się umiejscowić w per-spektywie trans-kolonialnych renegocjacji tożsamościowych Maghrebu. Co więcej, można uznać, że wchodzi ono w nową fazę, gdy pisarz porzuca ciasną wierność wobec języka mniejszościowego, by zmierzyć się z językiem bogatszym w tradycję literacką. Jest to swoista „zdrada z obietnicą powrotu”, mogąca prowadzić do nowego etapu w rozwoju kultury amazighijskiej.
Sama treść powieści Azerguiego uzasadnia także gest auto-przekładu. Mowa w niej o konieczności przełamania ograniczeń mentalnych własnej kultury. Bohater, powracający z więzienia dziennikarz, nie znajduje miejsca wśród swoich, gdyż i oni, opierając się na ancestralnych wierzeniach, uznają pisanie za gest posiadający moc magiczną, a więc transgresyjny, nieuprawniony i zasługujący na karę śmierci. Odtrącony przez kulturę tradycyjną intelektualista musi więc szukać sojuszników w świecie zewnętrznym, starając się o przełamanie szczelności granic między tym, co lokalne a tym, co globalne.

Artykuł ten podejmuje dialog z esejem Katarzyny Mroczkowskiej-Brand i jej propozycją „uważnej lektury”. Autorka dodaje kilka dodatkowych komentarzy dotyczących kategorii „uważności”, nawiązując do buddyjskiego pochodzenia tego pojęcia. Krytykuje również gotowość Mroczkowskiej-Brand do mówienia o studiach postkolonialnych Anno Domini 2020. Przeciwstawiając się temu ujęciu, autorka wskazuje na wyczerpanie się typowo postkolonialnych paradygmatów w tak szybko zmieniającym się dziś świecie. Uporczywe utrzymywanie się postkolonialnych mentalności jest często traktowane jako czynnik stagnacji, podobnie jak wieczny powrót do paktu Sykes–Picot, pokazany jako bardzo niefortunny w powieści Fouada Laroui Ce vain combat que tu livres au monde. Innymi przykładami ilustrującymi „post-postkolonialne” zmiany we współczesnym świecie są dwie powieści Tsitsi Dangarembgi, pisma malajskiego intelektualisty Farisha Noora, kroniki miejskie Kalafa Epalangi, a także wybrane teksty z Gwinei Bissau (Andrea Fernandes, Tony Tcheka).