Bożena Lesiak-Przybył

Old photographs about Jan Matejko’s life and work in the collection of the National Archives in Cracow

The collection of the National Archives in Cracow contain 66 photographs related to Jan Matejko. They were taken in the period from 1860s till 1939, mostly by photographers from Cracow and Warsaw, but the authorship of some of them remains unknown. Due to their subject, the photographs may be divided into four groups: 1) presenting Jan Matejko (6 likenesses) and documenting his funeral (2); 2) photographs documenting the artist’s works (47 items); 3) photographs related to Jan Matejko’s house as a museum (7 photographs) and 4) photographs taken during Jan Matejko’s 100th birthday anniversary (4 photos). Most of the photographs, that is 47, have been donated. But the Archives also tried to purchase some key materials. This way 14 (or 15) photographies have been obtained. The provenance of 3 of the photographs remains unknown.

The photographs gathered in the National Archives in Cracow create an interesting collection, which, although not very wide, contains some precious items (works lost or damaged during World War II), which are particularly important for the researchers interested in the artist’s life and activity. Especially on the grounds that every photograph related to Jan Matejko is of undeniable value.

Key words: photography, Jan Matejko, Cracow, National Archives in Cracow

Aleksandra Czechówna’s two trips “To the waters”– to Iwonicz (1875) and Szczawnica (1880) (Selected Works)

Aleksandra Apolonia Czechówna (1839–1923) was the daughter of Tomasz Czech and Aleksandra nee Zielińska. The journal she was writing for her entire life – almost un interruptedly for 68 years (1856–1923) is kept in the National Archive in Krakow under file no. 29/1582/1–29/1582/44 (former file no. IT 428/1–428/44). It is a great source pre senting cultural and social life of Krakow during the second half of 19th century and first two decades of the 20th century.

During hot summer months people were willing to leave the city. They would often go to the countryside but also the “the waters” – spa towns, which offered not only a ther apeutic activity but also leisure and entertainment. Numerous doctors were more and more often promoting spa treatment. Aleksandra Czechówna, living in Krakow, was also trying to spend the dog days of summer away from the city. She would often visit her family in the countryside or go for trips around Krakow. But to help her health or just accompanying her parents, several times she had also a chance to visit spa towns, mostly Polish ones but also abroad.

The presented two accounts from Aleksandra Czechówna’s trips to “the baths” – to Iwonicz in 1875 and to Szczawnica 1880, create an interesting contributory studies of the daily life of that times when the habit of holiday trips and spa treatment was emerging and developing dynamically.

The text comes from two volumes of Aleksandra Czechówna’s “Journal”: vol. 14 file no. 29/1582/14 (former file no. IT 428/14) and vol. 18, file no. 29/1582/18 (former file no. IT 428/18).

Aleksandra Apolonia Czechówna (1839–1923) was a daughter of Tomasz Czech and Aleksandra née Zielińska. Her Journal of the whole life..., written almost without breaks for almost 68 years (1856– 1923), is kept in the National Archives in Cracow with a reference no 29/1582/1–29/1582/44 (old reference numbers IT 428/1–428/44). It constitutes an excellent source material depicting cultural, social and moral life of Cracow in the second half of the 19th century and two first decades of the 20th century. The development of touring, which nowadays is called tourism, began on the turn of the 18th and 19th century, and Cracow’s suburbs were already famous for their beauty. People eagerly visited Zwierzyniec, Łobzów, Krzeszowice, Czerna, Bielany, Swoszowice, Tyniec or Mogiła. However, Ojców and Wieliczka were considered to be the most worth visiting. Ojców and the valley of the Prądnik River,  where it is situated, due to their beautiful nature, Wieliczka because of its salt mine, one of the oldest ones in the world. Together with her parents and sister, Aleksandra Czechówna also went on such excursions. In the summer of 1856 she was in Ojców, Grodzisko and Pieskowa Skała. Next year, in October, on the day of the miners’ celebrations, she went to the Wieliczka salt mines. The text presented includes colourful accounts, full of delight, written after her return home by then young Aleksandra Czechówna. Picturesque and full of charm views of Ojców’s neighbourhood and mysterious, sometimes fairytale-like underground tunnels of the mine stimulated her vivid ima- gination. The text comes from two subsequent volumes of Aleksandra Czechówna’s Journal: volume 1, refernece no 29/1582/1 (old reference no IT 428/1) and from volume 2, refrence no 29/1582/2 (old reference no IT 428/2).

Zbiór starodruków przechowywany w Archiwum Narodowym w Krakowie nie doczekał się dotychczas opracowania. Artykuł jest próbą przybliżenia aktualnego stanu wiedzy o zawartości zbioru. Księgozbiór historyczny Archiwum, reprezentowany zarówno przez polonica, jak i starodruki obce o różnorodnej tematyce, liczy niewiele ponad 650 dzieł wydanych przed 1801 r. W tej liczbie 28 starodruków pochodzi z XVI w., 210 z XVII w. i 413 z XVIII w. Najstarszy – Liber horarum canonicarum secundum veram rubricam sive notulam ecclesiae Cracoviensis – został wydany w 1508 r. w oficynie wydawniczej Jana Hallera w Krakowie. Proweniencja kolekcji starodruków jest zróżnicowana – pochodzą z darów, przejęć z materiałami archiwalnymi oraz zakupów. Najliczniej reprezentowane są dary, wśród ofiarodawców wyróżnić trzeba: Ambrożego Grabowskiego, Józefa Serugę i Franciszka Biesiadeckiego oraz Józefa Muczkowskiego, Karola Estreichera i innych.
Nieocenioną część księgozbioru (61 pozycji) stanowią druki pochodzące z biblioteki Hieronima Pinocciego (1612–1676), kupca, sekretarza królewskiego i dyplomaty, przejęte z archiwum miejskiego w końcu XIX w. Wiele dzieł, zwłaszcza dotyczących historii Krakowa, zostało też zakupionych ze środków Archiwum. Starodruki zgromadzone w bibliotece Archiwum Narodowego w Krakowie tworzą niezwykle cenny księgozbiór, który może też być źródłem informacji proweniencyjnych.

Aleksandra Czechówna (1839–1923) była córką Tomasza Czecha i Aleksandry z Zielińskich. Jej „Dziennik z całego życia...” pisany przez ponad 60 lat (1856–1923), przechowywany jest w Archiwum Narodowym w Krakowie, pod sygn. 29/1582/1–29/1582/44 (dawne sygn. IT 428/1–428/44). Stanowi znakomite źródło obrazujące życie kulturalne, towarzyskie i obyczajowe miasta Krakowa w II połowie XIX wieku oraz w pierwszym dwudziestoleciu XX w.
Zamieszczony tu tekst pochodzi z dwóch tomów „Dziennika”: tomu 39, sygn. 29/1582/39 (dawna sygn. IT 428/39) oraz tomu 40, sygn. 29/1582/40 (dawna sygn. IT 428/40). Stanowi kontynuację zapisów dotyczących wybuchu I wojny światowej i pierwszego roku walk, i opisuje drugi rok toczących się działań wojennych (zob. „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2014, t. 20, s. 111–132).
Prezentowany tekst spisany został przez kobietę inteligentną, wnikliwie obserwującą tak ważne dla Polaków wydarzenia. Autorka korzystała głównie z doniesień prasowych i urzędowych obwieszczeń, ale posiłkowała się także relacjami osób. Była w miarę dobrze i na bieżąco poinformowana o rozwoju wydarzeń rozgrywających się na froncie wschodnim, zwłaszcza w Krakowie i jego najbliższej okolicy, ale i w Europie. Lektura pamiętnika przybliża ponadto czytelnikowi realia ówczesnego życia codziennego, pełnego trosk i niepewności. Nierzadko pojawiają się informacje o pogarszającym się stanie kraju i coraz większych problemach z aprowizacją. Daje też obraz nastrojów panujących wśród mieszkańców Krakowa.

Aleksandra Czechówna (1839–1923) była córką Tomasza Czecha i Aleksandry z Zielińskich. Jej „Dziennik z całego życia...” pisany przez ponad 60 lat (1856–1923), przechowywany jest w Archiwum Narodowym w Krakowie, pod sygn. 29/1582/1–29/1582/44 (sygn. dawne IT 428/1–428/44). Stanowi znakomite źródło obrazujące życie kulturalne, towarzyskie i obyczajowe miasta Krakowa w drugiej połowie XIX w. oraz w pierwszym dwudziestoleciu XX w.
Zamieszczony tu tekst pochodzi z dwóch tomów „Dziennika”: tomu 40, sygn. 29/1582/40 (dawna sygn. IT 428/40) oraz tomu 41, sygn. 29/1582/41 (dawna sygn. IT 428/41). Stanowi kontynuację zapisów dotyczących pierwszych dwóch lat I wojny światowej i opisuje trzeci rok toczących się walk (zob. „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2014, t. 20, s. 111–132; 2015, t. 21, s. 133–163).
Prezentowany tekst spisany został przez inteligentną, wnikliwą obserwatorkę tak ważnych dla Polaków wydarzeń. Autorka korzystała głównie z doniesień prasowych i urzędowych obwieszczeń, ale posiłkowała się także relacjami osób. Jest w miarę dobrze i na bieżąco poinformowana o rozwoju wydarzeń. Pamiętnik stanowi ilustrację coraz trudniejszego życia codziennego mieszkańców miasta w kolejnym już roku toczącej się wojny, ale przynosi też opis stanu uczuć Polaków i ich wielkich oczekiwań związanych z przywróceniem państwowości polskiej. Ponadto zawiera bardzo ciekawą wizję wykorzystania „wojennych” wynalazków nauki i techniki również w codziennej egzystencji.

Aleksandra Czechówna (1839–1923) była córką Tomasza Czecha i Aleksandry z Zielińskich. Jej „Dziennik z całego życia...” pisany przez blisko 70 lat (1856–1923), przechowywany jest w Archiwum Narodowym w Krakowie, pod sygn. 29/1582/1–29/1582/44 (sygn. dawne IT 428/1–428/44). Stanowi znakomite źródło obrazujące życie kulturalne, towarzyskie i obyczajowe miasta Krakowa w drugiej połowie XIX w. oraz w pierwszym dwudziestoleciu XX w. Zamieszczony tu tekst pochodzi z dwóch tomów „Dziennika”: tomu 41, sygn. 29/1582/41 (dawna sygn. IT 428/41) oraz tomu 42, sygn. 29/1582/42 (dawna sygn. IT 428/42). Stanowi kontynuację zapisów dotyczących trzech pierwszych lat I wojny światowej i opisuje czwarty rok toczących się walk (zob. „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2014, t. 20, s. 111–132; 2015, t. 21, s. 133–163; 2016, t. 22, s. 139–170). Prezentowany wybór spisany został przez wnikliwą obserwatorkę tak ważnych dla Polaków wydarzeń. Autorka korzystała głównie z doniesień prasowych i urzędowych obwieszczeń, ale też posiłkowała się relacjami osób. Dlatego opis sytuacji niewątpliwie nie jest pełny, zwłaszcza w odniesieniu do sfery polityki. Dostarcza jednak szeregu informacji o wydarzeniach rozgrywających się na froncie wschodnim oraz w Krakowie. Daje obraz Wielka wojna w „Dzienniku” Aleksandry Czechówny... 215 coraz trudniejszego, pełnego trosk, wyrzeczeń i niedostatku życia codziennego mieszkańców miasta w kolejnym roku toczącej się wojny. Przynosi też opis stanu uczuć Polaków, ich nieustannej niepewności, lęków i wielkich oczekiwań związanych z przywróceniem państwowości polskiej. A. Czechównę niepokoją zwłaszcza wydarzenia w Rosji i nękają obawy, jaki mogą mieć wpływ na bieg wojny.

Aleksandra Czechówna (1839–1923) była córką Tomasza Czecha i Aleksandry z Zielińskich. Jej „Dziennik z całego życia...”, pisany przez blisko 70 lat (1856–1923), przechowywany jest w Archiwum Narodowym w Krakowie pod sygn. 29/1582/1–29/1582/44 (sygn. dawne IT 428/1–428/44). Stanowi znakomite źródło obrazujące życie kulturalne, towarzyskie i obyczajowe miasta Krakowa w drugiej połowie XIX w. oraz w pierwszym dwudziestoleciu XX w.
Zamieszczony tu tekst pochodzi z tomu 42 „Dziennika”, sygn. 29/1582/42 (dawna sygn. IT 428/42). Stanowi kontynuację zapisów dotyczących pierwszych czterech lat I wojny światowej i opisuje piąty rok toczących się walk (zob. „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2014, t. 20, s. 111–132; 2015, t. 21, s. 133–163; 2016, t. 22, s. 139–170; 2017, t. 23, s. 181–215).
Prezentowany wybór spisany został przez wnikliwą obserwatorkę tak ważnych dla Polaków wydarzeń. Autorka korzystała głównie z doniesień prasowych i urzędowych obwieszczeń, ale też posiłkowała się relacjami osób. Dlatego opis sytuacji niewątpliwie nie jest pełny, zwłaszcza w odniesieniu do sfery polityki. Dostarcza jednak szeregu informacji o wydarzeniach rozgrywających się na froncie wschodnim oraz w Krakowie. Daje obraz niezwykle już trudnego, pełnego trosk, wyrzeczeń i niedostatku życia codziennego mieszkańców miasta w kolejnym roku toczącej się wojny. Przynosi też opis stanu uczuć Polaków, ich nieustannej niepewności, ale i wielkich oczekiwań związanych z przywróceniem państwowości polskiej. A kiedy marzenia Polaków wreszcie się urzeczywistniły i Polska odzyskała niepodległość, to obok ogromnej radości A. Czechównę nadal niepokoiły zarówno sytuacja międzynarodowa, jak i wewnętrzne konflikty.

Aleksandra Apolonia Czechówna (1839–1923) was a daughter of Tomasz Czech and Aleksandra née Zielińska. Her Diary of the entire life... written for 65 years (1856–1923) without almost any breaks is kept in National Archives in Cracow, reference number 29/428/1–29/428/44 (previous reference numbers IT 428/1–428/44). It is an excellent source depicting cultural, social and moral life in the city of Cracow in the second half of the 19th century and during the first two decades of the 20th century as it includes the accounts of the author’s everyday life as well as the information about the celebrations, national ceremonies or the jubilees of the meritorious people. The passage presented below comes from the successive two volumes of Aleksandra Czechówna’s Diary, volume 4 and volume 5. It includes the entries in which the author describes the exhibition of the antiquities which she visited. Organised by the Cracow Scientific Society in September 1858, the exhibition of antiquities and art monuments became a big cultural event, not only for Cracow but also for the entire partitioned country. It gained unabated interest of the local public, but also of the fellow – countrymen coming from abroad. Initially, the visitors had access to the hall and three rooms on the first floor. As more and more exhibits were being brought, gradually more rooms were being opened. Eventually the exhibition was held in six rooms and a large vestibule. It was also decided to prolong it – till the 8th of January 1859. At that time Aleksandra Czechówna was almost 19. Together with her sister Izabela she participated in Cracow’s social and cultural life. Thus, it does not come as a surprise that Aleksandra and her family visited the exhibition of antiquities. She saw the exhibition twice. For the first time just after its opening and then, when it was enriched with new objects, right before its closing.