Bartosz Staręgowski

Tekst jest edycją źródłową protestacji wniesionej przez rotmistrza Krzysztofa Unruga na mieszczan lubelskich. Po dramatycznej sytuacji spod Piławiec chorągwie, którym udało się wydostać z okrążenia, poszukiwały możliwości uzupełnienia zapasów. Ta, której przewodził Unrug, dotarła do Lublina. Mieszczanie lubelscy odmówili jednak żołnierzom wstępu. Na takie zachowanie dowódca złożył skargę do grodu.

W artykule przedstawiono dzieje Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Chełmie, biorąc pod uwagę zarówno zagadnienia organizacyjne i administracyjne (np. problemy lokalowe), jak też te jak najbardziej istotne dla funkcjonowania każdego archiwum, dotyczące wartości przechowywanych w nim materiałów archiwalnych. Zaprezentowano kadrę kierowniczą chełmskiego archiwum. Skupiono się na wykonywanych przez pracowników zadaniach, obrazując sposób ich realizacji przykładami i danymi liczbowymi. Najwięcej uwagi poświęcono zasobowi archiwalnemu, zwłaszcza jego zawartości pod kątem aktotwórców. Następnie skoncentrowano się na wykorzystaniu zasobu, czyli m.in. jego udostępnianiu w czytelni do celów naukowych oraz poprzez kwerendy z urzędów czy od osób indywidualnych z kraju i zagranicy. W ramach popularyzacji wiedzy o archiwach oraz zasobie archiwalnym przywołano tematy wystaw archiwalnych realizowanych na przestrzeni 70 lat, jak również zaznaczono udział chełmskiego archiwum w akcji „Noc Kultury”, która jest przedsięwzięciem realizowanym w ostatnich latach. W artykule zwrócono uwagę na szczególną rolę archiwum, zasobu archiwalnego, archiwistów w życiu nie tylko mieszkańców Chełma i okolic, ale również osób z innych części kraju, jak i z zagranicy.  

W artykule zaprezentowano źródła, na podstawie których możliwe jest opracowanie zagadnienia samorządowych formacji zbrojnych w okresie przedrozbiorowym. Do jego należytego zbadania niezbędne jest wykorzystanie bogatych w informacje ksiąg grodzkich chełmskich z serii Relacje. Poprzez ich analizę Autor omawia treść dokumentów najbardziej pomocnych w odtworzeniu całej procedury związanej z tworzeniem wojska samorządowego.

Niniejsza edycja źródłowa prezentuje rejestr popisowy jednej chorągwi pospolitego ruszenia powiatu kaliskiego, która została zorganizowana i wysłana pod Beresteczko, z zamiarem wzięcia udziału w bitwie przeciwko siłom kozacko-tatarskim. Była to jedna z trzech grup, które zostały utworzone w powiecie kaliskim przez kasztelana kaliskiego Jakuba Rozdrażewskiego. Chorągiew liczyła 109 pospolitaków, którymi dowodził w zastępstwie kasztelana kaliskiego porucznik Władysław Gądkowski.

Wyprawa pospolitego ruszenia pod Beresteczko w 1651 r., według opinii historyków, uchodzi za jedną z najlepiej zorganizowanych w dziejach polskiej wojskowości. W Koronie ogłoszono mobilizację szlachty, w czym partycypowały także województwa Wielkopolski właściwej – poznańskie i kaliskie. Kasztelan kaliski Jakub Rozdrażewski, upoważniony do koordynacji działań związanych z organizacją wyprawy przez wojewodę kaliskiego Andrzeja Grudzińskiego, bardzo rzetelnie podszedł do sprawy. Wdrożył on procedury, które przyspieszyły mobilizację oraz zadbał o bezpieczny przebieg przemarszu i pozyskiwanie zaopatrzenia. W swoich działaniach wykorzystał dorobek wypraw z 1621 i 1649 r. Choć ostatecznie województwo kaliskie (poza kompanią Jana Piotra Opalińskiego) dotarło po zakończeniu bitwy, to jednak organizacyjnie wyprawa była przygotowana najsprawniej ze wszystkich dotychczasowych.