Anna Michno

Obszar badań jest położony w przełomie doliny górnej Wisły pomiędzy Tyńcem  a Piekarami pod Krakowem, gdzie znajdują się naturalne i przemysłowe aluwia pozakorytowe (mady), w których badano uziarnienie, aktywności radionuklidów i zawartość metali ciężkich. Mady znajdują się na trzech poziomach równiny zalewowej, z każdego z nich pobrano jeden rdzeń osadów. Aluwia na najniższym poziomie są najgrubsze i niejednorodne w porównaniu z madami zdeponowanymi na dwóch wyższych poziomach. Większość aluwiów była deponowana w warunkach dolnego ustroju przepływu. Na podstawie datowań luminescencyjnych określono, że akumulacja mad na najniższym poziomie rozpoczęła się 200 lat temu, a na najwyższym 3 tys. lat temu. We wszystkich trzech badanych rdzeniach aluwiów stwierdzono podobny i regularny przebieg aktywności 137Cs i 210Pb. Rozkład pionowy 137Cs odzwierciedla jego migrację w głąb i mieszanie gleby w wyniku orki. Jednocześnie wydaje się, że ten proces nie zakłóca pionowego rozkładu 210Pb. Ponadto, wyraźne piki aktywności 137Cs korelują ze zmniejszeniem stężenia metali ciężkich w górnej części wszystkich profili. Ukazuje to kryzys przemysłowy w Polsce z początku lat 80. XX w. Profil pionowy aktywności 210Pb w dwóch rdzeniach z górnych poziomów terasy zalewowej wykorzystano do oszacowania tempa akumulacji, które wynosi około 0,4 cm/rok. Pionowe zróżnicowanie koncentracji metali ciężkich w profilach przedstawia zarówno zmiany ekonomiczne w tym regionie w ciągu ostatniego stulecia, jak i natężenie akumulacji aluwiów Wisły. Wyższe zanieczyszczenie w górnej części dwóch profili pobranych z wyższych poziomów można skorelować z okresem przemysłowym, który w dorzeczu górnej Wisły (Wyżyny Śląska i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej) rozpoczął się pod koniec XIX w. i trwał do połowy XX w. Obniżenie skażenia mad w stropie wszystkich profili jest spowodowane kryzysem gospodarczym i działaniami proekologicznymi od końca lat 80. XX w.

W pracy przedstawiono zróżnicowanie współczesnych aluwiów w profilu podłużnym koryta Lepietnicy, będącej lewostronnym dopływem Czarnego Dunajca. Scharakteryzowano uziarnienie osadów, ich skład petrograficzny i stopień obtoczenia. W interpretacji wyników uwzględniono morfostrukturę koryta, źródła dostawy materiału do systemu  fluwialnego, jak również stopień antropogenicznego przekształcenia koryta. Wykazano, że zróżnicowanie aluwiów Lepietnicy jest warunkowane głównie budową geologiczną zlewni i regionalnymi cechami rzeźby. W obszarze górskim (Gorce) współczesne aluwia charakteryzują się większą frakcją, bardziej zróżnicowanym składem petrograficznym i słabszym obtoczeniem. W dolnym odcinku (w obrębie Kotliny Orawsko-Nowotarskiej) aluwia Lepietnicy odznaczają się drobniejszą frakcją, lepszym obtoczeniem i odmiennym składem petrograficznym.