FAQ

„Skorpion” i „Poza Układem”. Przyczynek do historii trójmiejskiego podziemia wydawniczego w latach osiemdziesiątych XX wieku

Publication date: 2020

Wolność i Solidarność, 2019-20, nr 11-12, pp. 190 - 204

https://doi.org/10.4467/25434942WS.20.012.15016

Authors

Piotr Brzeziński
Institute of National Remembrance, Warszawa, Poland
https://orcid.org/0000-0002-4623-9274 Orcid
All publications →

Titles

„Skorpion” i „Poza Układem”. Przyczynek do historii trójmiejskiego podziemia wydawniczego w latach osiemdziesiątych XX wieku

Abstract

Artykuł opisuje podziemną działalność wydawniczą grupy osób skupionych wokół Joanny i Andrzeja Gwiazdów w latach osiemdziesiątych XX wieku oraz historię tworzonych przez nich pism „Skorpion” i „Poza Układem”. Autor opisuje genezę i funkcjonowanie obu pism, analizuje ich linię programową i przybliża treść wybranych artykułów. Tekst oparty jest na archiwalnych egzemplarzach pism i na relacjach osób zaangażowanych w ich powstawanie. To pierwsze opracowanie historyczne na ten temat, a także przyczynek do – przygotowywanej przez Piotra Brzezińskiego – biografii politycznej Joanny i Andrzeja Gwiazdów.

Abstract

The article describes the underground publishing activities of an informal group gathered around Joanna and Andrzej Gwiazda in the 1980s and the history of the magazines they created: “Skorpion” and “Poza Układem” (“Outside the System”). The author describes the genesis and functioning of both magazines, analyses their programme and introduces the content of selected articles. The text is based on archival copies of the periodicals and on the accounts of people involved in the creation of them. This is the first historical study on the subject, as well as a contribution to the political biography of Joanna and Andrzej Gwiazda prepared by Piotr Brzeziński.

Keywords: Gdańsk, the 1980s, Solidarity, martial law, underground publishing in the Polish People’s Republic, Joanna and Andrzej Gwiazda, Fighting Solidarity Trójmiasto

References

Opracowania i publicystyka

Błażejowska J., Papierowa rewolucja. Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Polsce 1976–1989/1990, Warszawa 2010.

Borowski R., Tysiąc stron o seryjnym zabójcy Skorpionie, https://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Pierwsza-taka-ksiazka-o-sprawie-Pawla-Tuchlina-ps-Skorpion-n140639.html.

Cecuda D., Leksykon Opozycji politycznej 1976–1989, Warszawa 1989.

Ciąg dalszy Czarnobyla, „Solidarność Walcząca. Pismo organizacji Solidarność Walcząca oddział Trójmiasto” 1986, nr 20.

Chrząstek J., Jak powstał zespół „Bez Jacka”, http://bezjacka.art.pl/strona/historiabj/.

Czachor M., Uwagi o pismach SWT w Trójmieście, http://www.mif.pg.gda.pl/kft/SW/Uwagi_o_pismach_SWT_2020.pdf.

Czachor M., List otwarty do Pana Profesora Andrzeja Friszke członka Kolegium IPN, https://old.sw.org.pl/relacje/friszke.html.

Czachor M., Marek Kubasiewicz otrzymał z IPN status pokrzywdzonego, https://jozefdarski.pl/612-marek-kubasiewicz-otrzymal-z-ipn-status-pokrzywdzonego.

Droga do niepodległości. Solidarność 1980–2005, red. A. Borowski, Warszawa 2005.

Fic A., Drukarnia podziemna w Trójmieście w latach wojny jaruzelsko-polskiej, Gdynia 2005.

Friszke A., Rewolucja Solidarności 1980–1981, Kraków 2014.

Holzer J., Leski K., Solidarność w podziemiu, Łódź 1990.

Głos z podziemia. PU rozmawia z Kornelem Morawieckim, „Poza Układem” 1984, nr 3.

Gwiazda A., Nasza geopolityka, „Poza Układem” 1984, nr 4.

Gwiazda J. i A., Poza układem. Publicystyka z lat 1988–2006, oprac. R. Okraska, Łódź 2008.

Gwiazda A., „Solidarność” – związek zawodowy, czy antykomunistyczny ruch niepodległościowy, „Poza Układem” 1984, nr 5.

Gwiazda piołun, „Solidarność Walcząca. Pismo organizacji Solidarność Walcząca oddział Trójmiasto” 1986, nr 17.

Gwiazdozbiór w „Solidarności”. Joanna i Andrzej Gwiazdowie w rozmowie z Remigiuszem Okraską, Łódź 2009.

Jacy jesteśmy?, „Poza Układem” 1986, nr 10.

Jankowska J., Portrety niedokończone. Rozmowy z twórcami „Solidarności” 1980–1981, wstęp i oprac. A. Friszke, Warszawa 2003.

Kisielewski S., Czego oczekuję od „Solidarności”, „Tygodnik Solidarność” 1981, nr 13.

Knoch K., Pisma liberalne w drugim obiegu w latach 1979–1990, Warszawa 2015.

Kołodziej A., Zwiercan R., O godność i wolność. Po prostu…

Solidarność Walcząca w Trójmieście w latach 1982–1990, Kościerzyna 2010.

„Konspira” czyli siedmiu wspaniałych, „Poza Układem” 1984, nr 7.

Kowalski J., Złodzieje słów ukradli nam porozumienie, „Poza Układem” 1984, nr 1.

Krajobraz po bitwie, „Poza Układem” 1984, nr 7.

Kryptonim 333. Internowanie Lecha Wałęsy w raportach funkcjonariuszy Biura Ochrony Rządu, wstęp i oprac. T. Kozłowski, G. Majchrzak, Chorzów 2012.

Kubasiewicz-Houée E., Bez prawa powrotu, Wrocław 2005.

Lewica i prawica, „Poza Układem” 1984, nr 5.

Ludzie po obu stronach krat, „Poza Układem” 1984, nr 2.

Łopiński M., Moskit M., Wilk M., Konspira. Rzecz o podziemnej Solidarności, Paris 1984.

Mażewski L., Ustrojowopolityczny taran. Polityka NSZZ „Solidarność” a przemiany ustrojowe w PRL w latach 1980–1982, Warszawa–Radzymin 2017.

Modzelewska A., Struktury organizacyjne NSZZ „Solidarność” w latach 1980–1989, Kraków 2020.

Od Redakcji, „Skorpion” 1982, nr 2.

Olaszek J., Podziemne dziennikarstwo. Funkcjonowanie głównych pism informacyjnych podziemnej „Solidarności” w Warszawie w latach 1981–1989, Warszawa 2018.

Olaszek J., Rewolucja powielaczy. Niezależny ruch wydawniczy w Polsce 1976–1989, Warszawa 2015.

Polityka – owoc zakazany, „Poza Układem” 1985, nr 6.

Polityka skuteczna, „Poza Układem” 1985, nr 6.

Polak W., Wydawnictwo Alternatywy. Z dziejów gdańskiej poligrafii podziemnej, Gdańsk–Toruń–Bydgoszcz 2009.

Richard Nixon o odprężeniu realnym, „Poza Układem” 1984, nr 4.

Solidarność podziemna 1981–1989, red. A. Friszke, Warszawa 2006.

Szczesiak E., Borusewicz. Jak runął mur. Rozmowy z liderem opozycji demokratycznej, legendą Sierpnia ’80 oraz podziemia „Solidarności”, pierwowzorem „Człowieka z żelaza”, Warszawa 2005.

Terlecki R., „Solidarność”. Dekada nadziei 1980–1989, Warszawa 2010.

Wywiad z Andrzejem Gwiazdą dla „Kontaktów” (pismo nauczycieli), „Poza Układem” 1986, nr 9.

Zwyciężymy!, „Poza Układem” 1986, nr 10.

Źródła archiwalne

Archiwum Zakładowe Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku.

AZ IPN Gd 73/57, Materiały dotyczące Marka Kubasiewicza.

Źródła wywołane

Relacje: Stefana Adamskiego, Magdaleny Czachor, Marka Czachora, Joanny Dudy-Gwiazdy, Andrzeja Gwiazdy, Karola Krementowskiego i Ewy Kubasiewicz-Houée.

Information

Information: Wolność i Solidarność, 2019-20, nr 11-12, pp. 190 - 204

Article type: Original article

Titles:

Polish:

„Skorpion” i „Poza Układem”. Przyczynek do historii trójmiejskiego podziemia wydawniczego w latach osiemdziesiątych XX wieku

English:

„Skorpion” i „Poza Układem”. Przyczynek do historii trójmiejskiego podziemia wydawniczego w latach osiemdziesiątych XX wieku

Authors

https://orcid.org/0000-0002-4623-9274

Piotr Brzeziński
Institute of National Remembrance, Warszawa, Poland
https://orcid.org/0000-0002-4623-9274 Orcid
All publications →

Institute of National Remembrance, Warszawa, Poland

Published at: 2020

Article status: Open

Licence: CC BY  licence icon

Percentage share of authors:

Piotr Brzeziński (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish