Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEChoose format
RIS BIB ENDNOTEMiędzy opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
Publication date: 2020
Wolność i Solidarność, 2019-20, nr 11-12, pp. 205 - 223
https://doi.org/10.4467/25434942WS.20.013.15017Authors
Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
Jednym z istotnych problemów, jakie stanęły przed państwami byłego bloku wschodniego u progu przemian ustrojowych, było określenie roli oraz miejsca służb specjalnych w nowej rzeczywistości politycznej. Droga prowadzonych reform zależała przede wszystkim od „sposobu odchodzenia od komunizmu”, poziomu doświadczenia i wiedzy rządzących na temat reformy służb specjalnych, a także zaangażowania ekipy rządzącej w zmiany przeprowadzane w tym obszarze. To między innymi te czynniki decydowały o tym, czy przyjęty model rozwiązań instytucjonalnych przyjmował kształt „opcji zerowej” (budowania służb od podstaw), czy też „kontynuacji” (pozostawienia dotychczasowych rozwiązań i dostosowaniu ich do warunków nowego reżimu). Należy zauważyć jednak, że owe modele stanowią jedynie dwa antynomiczne typy, między nimi występuje zaś wiele form gradualistycznych (hybrydalnych), w których mieszają się różne koncepcje dotyczące budowy nowych służb, ulokowania ich w strukturze władz państwowych, metod działania, doboru personelu. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie rozwiązań zastosowanych w Polsce i okoliczności powstania Urzędu Ochrony Państwa w 1990 roku.
Abstract
A significant problem the countries of the former Eastern bloc faced at the threshold of the political transformations of 1989/1990 was defining the role and place of secret services in the new political reality. The path of the reforms depended primarily on the “way of moving away from communism”, the level of the rulers’ experience and knowledge on the reform of secret services, as well as the involvement of the ruling team in the changes carried out in this area. These factors, among others, determined whether the adopted institutional model took the shape of a “zero option” (building services from scratch) or “continuation” (leaving the existing solutions and adjusting them to the conditions of the new regime). Apart from these two antinomic models, there were many hybrid forms, in which various concepts related to the construction of new services, locating them in the structure of state authorities, methods of operation, and selection of personnel, were mixed. The aim of this article is to present the solutions used in Poland and the circumstances of the establishment of the State Protection Office in 1990.
Keywords: Security Service (SB), State Protection Office, verification, Ministry of the Interior
Akty prawne
Dz.U. 1990, Nr 30, poz. 180, Ustawa z dnia 6 IV 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie
AIPN BU 231/1
AIPN BU 0045/101
AIPN BU 1585/14110
AIPN BU 1585/17094
AIPN BU 1585/1772
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Delegatura w Bydgoszczy
AIPN By 077/921
AIPN By 453/47
AIPN By 719/95
AIPNBU 040/7
Opracowania i artykuły z czasopism
Bereś W., Burnetko K., Gliniarz z „Tygodnika”. Rozmowy z byłym ministrem spraw wewnętrznych Krzysztofem Kozłowskim, Warszawa [b.d.].
Bożek M., Czuryk M., Karpiuk M., Kostrubiec J., Służby specjalne w strukturze władz publicznych, Warszawa 2014.
Bruneau T.C., Matei F.C., Intelligence in the Developing Democracies: The Quest for Transparency And Effectiveness, http://www.resdal.org/producciones-miembros/art-bruneau-other-mar10.pdf (dostęp: 14.12.2020).
CBOS, Świat polityki. Instytucje i politycy w świadomości społecznej. Komunikat z badań, Warszawa, maj 1990, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/1990/K_052_90.PDF (dostęp: 3.05.2018).
Czempiński G., „Nasz Minister”, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 18 VIII 2011.
Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Warszawa 2014.
Encyklopedia szpiegostwa, Warszawa 1995.
Galij-Skarbińska S., Model zmiany cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990. Powstanie Urzędu Ochrony Państwa, Toruń 2019.
Gryz J., Teoretyczne aspekty funkcjonowania służb specjalnych RP, „Realia i Co Dalej” 2012, nr 1.
Historia z konsekwencjami. Rozmawiają Krzysztof Kozłowski i Michał Komar, Warszawa 2009.
Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa w Polsce ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović i R. Leśkiewicz, Warszawa 2013.
Hoc S., Sytuacja organizacyjno-prawna polskich służb specjalnych, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2002, nr 3.
Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji, „Zeszyt Problemowy Towarzystwa Wiedzy Obronnej” 2010, nr 1 (61).
Kozłowski K., Rewolucja po polsku, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 6 IV 2010.
Laskowski D., Polskie służby specjalne, Poznań 2017.
Małecki G., UOP na tle innych służb europejskich, [w:] Urząd Ochrony Państwa 1990–2002, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2015.
Milczanowski A., Jak trafiłem do Urzędu Ochrony Państwa, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 6 IV 2010.
Obsada kierowniczych stanowisk w aparacie bezpieczeństwa w latach 1975–1990. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, oprac. P. Piotrowski, w: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008.
Pacek B., Osobowościowe uwarunkowania efektywności oficerów kontrwywiadu, Warszawa 2013.
Służby specjalne demokratycznego państwa. Cywilne służby specjalne III RP – próba bilansu. Stenogram z konferencji na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, 14 grudnia 2010 r., „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 18 VIII 2011.
Stręk M., Początek demokratycznych służb, czyli człowiek, któremu zaufaliśmy, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 18 VIII 2011.
Stręk M., Wyzwanie, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 6 IV 2010.
Tokarczuk A., Mój czas. Flirty z historią, Warszawa 2017.
Watts L., Intelligence Reform in Europe’s Emerging Democracies, „Studies in Intelligence” 2004, Vol. 48, No. 1.
Widacki J., Czego nie powiedział generał Kiszczak. Z Janem Widackim rozmawia Wojciech Wróblewski, Warszawa 1992.
Williams K., Introduction, [w:] K. Williams, D. Deletant, Security Intelligence Services in New Democracies. The Czech Republic, Slovakia and Romania, London 2001.
Zalewski S., Służby specjalne w państwie demokratycznym, Warszawa 2005.
Żebrowski A., Ewolucja polskich służb specjalnych. Wybrane obszary walki informacyjnej (wywiad i kontrwywiad w latach 1989–2003), Kraków 2005.
Wspomnienia i wywiady
Relacja gen. Zbigniewa Nowka, zapis w posiadaniu autorki.
Information: Wolność i Solidarność, 2019-20, nr 11-12, pp. 205 - 223
Article type: Original article
Titles:
Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
Nicolaus Copernicus University in Toruń
Poland
Published at: 2020
Article status: Open
Licence: CC BY
Percentage share of authors:
Article corrections:
-Publication languages:
PolishView count: 363
Number of downloads: 1207