FAQ

Przejawy sekularyzacji i religijność w Gdańsku na przełomie XVIII i XIX w. w świetle relacji pamiętnikarskich i prasowych

Publication date: 12.12.2016

Studia Historica Gedanensia, 2016, Volume 7 (2016), pp. 75 - 103

https://doi.org/10.4467/23916001HG.16.004.6389

Authors

Sławomir Kościelak
Instytut Historii Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 55 80-952 Gdańsk, Poland
All publications →

Titles

Przejawy sekularyzacji i religijność w Gdańsku na przełomie XVIII i XIX w. w świetle relacji pamiętnikarskich i prasowych

Abstract

A big and important economic and cultural centre in northern‑east Europe, enjoying considerable autonomy in the times of the Republic, inhabited by people of different faiths, especially by Lutherans, at the turn of 18th and 19th centuries, Gdansk experienced political and civilisation changes. After the partitions, in 1793, it became part of the Kingdom of Prussia, and in the era of Napoleonic wars 1807–1814, it turned to Free City of Danzig. After numerous tumultuous events, it returned to Prussia. The turn of centuries was the time of the state’s stricter control over and interference into religion, no matter what faith. Church institutions, their people and facilities were treated like objects, just as other secular subjects were. The top‑down secularisation was accompanied by peculiar bottom‑up secularisation: the sphere of profanum entered the sphere of sacrum (eg. concerts), activity of religious fraternities and societies was weakened, individual devotion either vanished or became just a rut. Despite that, churches of all faiths bustled, the press informed about banns or even about the order of services in churches. In extremely difficult times of siege to the city, namely in 1807 and 1813, religious behaviour even intensified. When Gdansk was integrated to Prussia again, which Congress of Vienna in 1815 confirmed, the two tendencies revealed in parallel with each other and were characteristic of the whole 19th century: secularisation and treating people from religious associations like objects by the state on the one hand, and intensified devotion of the faithful in some parts of society on the other.

References

Zbigniew Nowak, „Oświecenie w Gdańsku”,w Historia Gdańska,t. 3, cz. 1, red. Edmund Cieślak (Gdańsk: Instytut Polskiej Akademii Nauk, Zakład Historii Gdańska i Dziejów Morskich Polski, 1993)

Kazimierz Maliszewski, Komunikacja społeczna w kulturze staropolskiej.Studia z dziejów kształtowania się form i treści społecznego przekazu w Rzeczypospolitej szlacheckiej (Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2001)

Hanna Domańska, „Eugenia pod Ukoronowanym Lwem”.Dzieje loży i wolnomularzy Gdańska i Sopotu.XVIII–XX wiek (Gdańsk: Wydawnictwo „Oskar” 2006)

Dariusz Kaczor, Utrzymywanie czystości w wielkich miastach Prus Królewskich XVI–XVIII wieku (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2014)

Adam Szarszewski, Proces medykalizacji szpitali gdańskich,aspekty socjalne,prawne i ekonomiczne (1755–1874) (Annales Academiae Medicae Gedanensis, t. 37, suplement 1), (Gdańsk: Akademia Medyczna w Gdańsku, 2007)

Jan Baszanowski, Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601–1846 w świetle tabel ruchu naturalnego (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1995)

Mirosław Gliński, Jerzy Kukliński, Kronika Gdańska,t. 1 (Gdańsk: Fundacja Rewaloryzacji Zabytków Gdańska, 1998)

Ewelina Damps, Historia Teatru Miejskiego w Gdańsku (1801–1841) (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2015)

Mirosław Gliński, „Królewska Szkoła Sztuk Pięknych”, w Encyklopedia Gdańska,red. Błażej Śliwiński (Gdańsk: Fundacja Gdańska, 2012)

Pierre Chaunu, Cywilizacja wieku oświecenia,tłum. Eligia Bąkowska (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993)

Anders Jarlet, „Introduction”,w Piety and Modernity.The Dynamics of Religious Reform in Northern Europe 1780–1920,ed. idem (Leuven: Leuven University Press, 2012)

Bogdan Czyżak, „Starogdański nurt kultury”,w Historia Gdańska,t. 4, cz. 1, red. Cieślak (Sopot: Wydawnictwo Lex, 1998)

Sławomir Kościelak, Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2012).

Edmund Kizik, Mennonici w Gdańsku,Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku (Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1994).

Peter J. Klassen, Mennonites in Early Modern Poland & Prussia (Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009).

Eduard Schnaase, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs (Danzig: Verlag von Theodor Bertling, 1862).

George Burnett, Obraz obecnego stanu Polski,tłum. Marek Urbański (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2008).

Friedrich Karl Gottlieb von Duisburg, Geschichte der Belagerungen und Blokaden Danzigs von den fruehsten bis auf gegenwaertige Zeit (Danzig: Troschel, 1808)

Friedrich August Blech, Geschichte der siebenjahrigen Leiden Danzigs von 1807 bis 1814 (Danzig: bei Carl Heinrich Eduard Müller, 1815)

 „Walentego Wolskiego z Niestępowa Pamiętnik 1806–1810”, cz. 1,Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 16 (1909)

Piotr Paluchowski, Danziger Erfahrungen w latach 1739–1793.Studium z dziejów gdańskiego czasopiśmiennictwa (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2013)

Prasa gdańska na przestrzeni wieków, red. Marek Andrzejewski (Gdańsk: Marpress, 1999)

Sławomir Kościelak, „Dzieje wyznaniowe Prus Królewskich w XVI–XVIII wieku”, w Prusy Królewskie.Społeczeństwo,kultura,gospodarka 1454–1772,red. Kizik (Gdańsk: Muzeum Na­rodowe, 2012)

Sławomir Kościelak, „»Dwóch jest antychrystów na ziemi, sułtan i papież«. Sprawa rektora Ernesta Augusta Bertlinga – przyczynek do dziejów polemiki religijnej w Gdańsku połowy XVIII wieku”,w Religia i polityka.Kwestie wyznaniowe i konflikty polityczne w Europie w XVIII wieku.W 300 rocznicę konwencji w Altranstädt,red. Lucyna Harc i Gabriela Wąs (Acta Universitatis Wratislaviensis No. 3148, Historia CLXXVIII) (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2009)

Edmund Kizik, „Dekalog III. Niedziela w miastach hanzeatyckich w XVI–XVIII wieku”,w Między Zachodem a Wschodem.Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. Jacek Staszewski, Krzysztof Mikulski i Jarosław Dumanowski (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002)

Kalina Zabuska, „Daniel Mikołaj Chodowiecki – czołowy illustrator niemieckiego oświecenia”, w eadem, Ryciny Szkoły Niemieckiej od końca XV do początku XIX wieku,cz. 2, Ryciny Daniela Chodowieckiego (Zbiory Muzeum Narodowego w Gdańsku – Kolekcja Jacoba Kabruna) (Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2015)

Gaudenty A. Kustusz, „Pielgrzymka sztolcenberska, a potem i obecnie oliwska”,Acta Cassubiana 1 (1999)

Sławomir Kościelak, Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku (Gdańsk–Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 2003)

 

Ewa Barylewska­‑Szymańska, „Warunki mieszkaniowe ubogiej ludności Gdańska w drugiej połowie XVIII wieku”, w Między Gdańskiem a Santiago: 600­‑lecie konsekracji kościoła św.Jakuba fundacji szyprów w Gdańsku,red. Bartłomiej Siek, Szarszewski, Paluchowski (Gdańsk: Wydawnictwo Athenae Gedanenses, 2015)

Jürgen­‑Peter Ravens, Staat und katholische Kirche in Preussens polnischen Teilungsgebieten (1772–1807) (Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1963)

Adressbuch des Koenigl.Westpreussischen See­‑ und Handelsstadt Danzig und der combinierten Städte StolzenbergfürJahr 1797(Sonderschriften des Vereins für Familienforschung in Ost- und Westpreussen e.V. Nr. 89) (Hamburg: Im Selbstverlag des Vereins, 2004)

Czesław Biernat, „Sytuacja polityczna i społeczna”,w Historia Gdańska,t. 3, cz. 2

Władysław Zajewski, „Prusy Zachodnie iWschodnie wepoce napoleońskiej (1806–1815)”,w Historia Pomorza,t. 2, cz. 2, red. Gerard Labuda (Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1984)

Peter Oliver Loew, Gdańsk i jego przeszłość.Kultura historyczna miasta od końca XVIII wieku do dzisiaj, tłum. Janusz Mosakowski (Gdańsk: słowo/obraz, terytoria, [2012])

Edwin Rozenkranc, Napoleońskie Wolne Miasto Gdańsk.Ustrój,prawo,administracja (Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 1980)

Barylewska­‑Szymańska, „Życie codzienne w okresie Wolnego Miasta Gdańska. Wybrane zagadnienia”,w Napoleon i Gdańsk.Pierwsze Wolne Miasto Gdańsk 1807–1813/1814.Materiały z sympozjum i wystawy Muzeum Historycznego Miasta Gdańska w 200 rocznicę utworzenia Wolnego Miasta Gdańska,Gdańsk 20 lipca–30 grudnia 2007, red. Tadeusz Stegner (Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, 2008)

Stanisław Bogdanowicz, Kościół św.Piotra i Pawła w Gdańsku (Gdańsk: Wydawnictwo Stella Maris, 1993)

Władysław Zajewski, „Stagnacja gospodarcza i eksploatacja finansowa Wolnego Miasta Gdańska”,w Historia Gdańska,t. 3, cz. 2

Sławomir Kościelak, „Klasztory skasowane w okręgu gdańskim w świetle raportów o ich stanie personalnym”,w Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie,t. 2, Kasaty na Śląsku Pruskim i na ziemiach zaboru pruskiego,red. Marek Derwich (Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, 2014)

Information

Information: Studia Historica Gedanensia, 2016, Volume 7 (2016), pp. 75 - 103

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Przejawy sekularyzacji i religijność w Gdańsku na przełomie XVIII i XIX w. w świetle relacji pamiętnikarskich i prasowych

English:

Przejawy sekularyzacji i religijność w Gdańsku na przełomie XVIII i XIX w. w świetle relacji pamiętnikarskich i prasowych

Authors

Instytut Historii Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 55 80-952 Gdańsk, Poland

Published at: 12.12.2016

Article status: Open

Licence: None

Percentage share of authors:

Sławomir Kościelak (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish