Sixteenth to Eighteenth Century Gdańsk – a Safe Haven for Religious Refugees? On the History of Religious Coexistence in Modern Era
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEChoose format
RIS BIB ENDNOTEGdańsk XVI–XVIII wieku – bezpieczna przystań dla religijnych uchodźców? Z dziejów koegzystencji międzywyznaniowej w epoce nowożytnej
Publication date: 24.07.2014
Studia Historica Gedanensia, 2014, Volume 5 (2014), pp. 196 - 216
https://doi.org/10.4467/23916001HG.14.010.2675Authors
Gdańsk XVI–XVIII wieku – bezpieczna przystań dla religijnych uchodźców? Z dziejów koegzystencji międzywyznaniowej w epoce nowożytnej
During the period between Reformation (1525) and the second partition of Polan (1793), there can be distinguished several phases of religious exile to Gdańsk. In the 1520s and the 1530s, for a short time, Gdańsk attracted Catholics from the Reformation Sweden. The emigration wave was renewed at the turn of the 16th and 17th c., when the Kingdom of Sweden saw a political coup and removing the supporters of Sigismund III the Vasa, mostly Catholics. When Gdańsk was increasingly under the influence of Protestantism, after 1535 (1550), there appeared in the city Protestant radicals, including Anabaptists, but also Arians, later also representatives of nonconformist trends in reformation, e.g. English Chiliasts, but in very small numbers. But only in some phases (Mennonites – Anabaptists right after 1535, Arians after 1658) they can be called typical religious refugees, looking for a haven in Gdańsk. At the turn of the 17th and 18th c. Quakers joined. For some time, especially in the first half of the 17th c. Calvinists, the so Arminians, then English Puritans, and at the end of the 17th c. and at the beginning of the following century – French Huguenots appeared as refugees in Gdańsk. In the 17th c., besides another wave of Protestants radicals, there appeared in Gdańsk also Lutherans – refugees from counterreformation areas, and also converts to Lutheranism, leaving the Catholic religion. The attitude of the citizens of Gdańsk (Gdańsk authorities) varied. Catholics were tolerated, but that was mainly due to political and social reasons. The Mennonites, Quakers and, to some extent, also Arians faced problems with settling down, as both their religious radicalism and economic competition they might pose were not easy to accept. On the other hand, support and welcome was extended to various fractions of Calvinism, which was also probably based on influential assistance of the Gdańsk Calvinist community. The biggest support, however, could be enjoyed by converts from Catholicism to Lutheranism. The ones most endangered by repression, that is former clergy were helped – although not always – to escape from the city. In the 18th c. the economically and politically troubled Gdańsk ceased to be an attractive haven.
Arndt A., Die Danziger reformierte Gemeinde bis zu ihrer Staatsrechtlichen Anerkennung im Jahre 1652, Danzig 1928.
Augustyniak U., Historia Polski 1572–1795, Warszawa 2008.
Baszanowski J., Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601–1846, Gdańsk 1995.
Bogucka M., Migracje bałtyckie a Gdańsk u progu ery nowożytnej (XVI–XVIII w.), „Zapiski Historyczne” 1987, t. 52, z. 1, s. 80–81.
Cieślak E., Obraz społeczeństwa gdańskiego i jego życia codziennego, [w:] Historia Gdańska, red. E. Cieślak, t. 3, cz. 1, Gdańsk 1993, s. 255.
Cieślak E., Francuska placówka konsularna w Gdańsku w XVII i XVIII w., „Rocznik Gdański” 2002, t. 62, z. 1–2, s. 10.
Cieślak E., Z działalności francuskiej placówki konsularnej w Gdańsku w XVIII w., „Rocznik Gdański” 1969, t. 28, s. 33.
Cnattingius H., Birgittinerorden i Polen, „Annales Academiae Regiae Scientiarum Upsalensis” 1971–1972, nr 15/16, s. 35.
Czerniakowska M., Matematyka i fizyka w Gimnazjum Gdańskim, [w:] Gdańskie Gimnazjum Akademickie, red. E. Kotarski, t. 1, Gdańsk 2008, s. 180.
Danziger Inventar 1531–1591, bearb. von P[aul] Simson, [w:] Inventare Hansischer Archive des Sechzehnten Jahrhunderts, Bd. 3, Danzig, München, Leipzig 1913, 30 (nr 406), s. 39 (nr 535).
Ditrich F., Geschichte des Katholicismus in Altpreussen von 1525 bis zum Ausgange des achtsehnten Jahrhunderts, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1902/1903, Bd. 14, s. 27–28.
Heincke P., Bilder aus der Kirchengeschichte von Ost und Westpreussen, H. 1, Unterstufe, Berlin 1929.
Iwicki Z., Konwent oliwski 1186–1831. Leksykon biograficzny i nie tylko…, wsp. M. Babnis, Gdańsk–Pelplin 2010.
Kizik E., Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku. Studium z dziejów małej społeczności wyznaniowej, Seria Monografii nr 95, Gdańsk 1993, s. 23.
Klassen P.J., Mennonites in Early Modern Poland & Prussia, Baltimore 2009.
Komaszyński M., Działalność kupców francuskich w Gdańsku w XVII–XVIII w., „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1954, t. 16, s. 275.
Kościelak S., Das Ermland in Danzig. Verbindungen der katholischen Kirche in Danzig mit den kirchlichen Strukturen des Ermlands, ZGAE 2011/2012, Bd. 55, s. 77–79.
Kościelak S., Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Seria Monografii nr 108, Gdańsk–Kraków 2003, s. 263–264.
Kościelak S., Kalwini w Gdańsku, [w:] Encyklopedia Gdańska, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2012, s. 434–435.
Kościelak S., Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII w., Gdańsk 2012.
Kościelak S., Wolność wyznaniowa w Gdańsku w XVI–XVIII wieku, [w:] Protestantyzm i protestanci na Pomorzu, red. J. Iluk, D. Mariańska, Gdańsk–Koszalin 1997, s. 95–122.
Kościelak S., „Scrutator Veritatis”. Drukowane dysputy teologiczne w Gdańsku w drugiej połowie XVII wieku, „Zapiski Historyczne” 2003, t. 68, z. 2–3, s. 83–87.
Łygaś W., Gdańsk. Szwedzkie karty historii, Gdańsk 2001, s. 76–77.
Müller M.G., Zweite Reformation und städtische Autonomie im Königlichen Preussen. Danzig, Elbing und Thorn in der Epoche der Konfessionalieserung (1557–1660), Berlin 1997.
Nowak Z., Jan Łaganowski, h. Nowina, pseud. Stephani (1625–1694), [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, red. Z. Nowak, t. 3, Gdańsk 1997, s. 97–98.
Nyberg T., Nowe prace o zakonie brygidek w Prusach i Rzeczypospolitej, „Zapiski Historyczne” 1974, t. 39, z. 4 s. 82.
Penners-Ellwart H., Ermländer als Neubürger in Danzig 1536–1709, „Zeitschrrift für Geschichte und Altertumskunde Ermlands (ZGAE) 1976, Bd. 38, s. 28–41.
Praetorius E., Danziger Lehrer Gedachtniss, Danzig, Leipzig 1760, s. 73.
Rabowicz E., Gdańska literatura ulotna w latach „Potopu” szwedzkiego (1655–1660), „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne” 1958, nr 1, s. 31–32.
Schopenhauer J., Gdańskie wspomnienia młodości, przeł. i obj. T. Kruszyński, Gdańsk 2010.
Simson P., Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 2, Danzig 1913.
Stachnik R., St. Brigitten Danzig, Danzig 1940.
Szultka Z., W sprawie obecności uchodźców religijnych z Francji w Gdańsku w XVII–XVIII w., „Rocznik Gdański” 1987, t. 47, z. 1, s. 251–252.
Tazbir J., Antytrynitaryzm w Gdańsku i okolicach. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, Warszawa 1976.
W poszukiwaniu żydowskich krypto chrześcijan. Dzienniki ewangelickich misjonarzy z ich wędrówek po Rzeczypospolitej w latach 1730–1747, przeł., oprac., wstęp J. Doktór, Warszawa 1999.
Wajsblum M., Quakers and Poland, 1661–1919, „The Polish Review” 1966, Vol. 11/2, s. 12.
Walaszek A., Migracje Europejczyków 1650–1914, Kraków 2007.
Wierzbicki B., O azylach i ekstradycji przestępców, Warszawa 1982.
Information: Studia Historica Gedanensia, 2014, Volume 5 (2014), pp. 196 - 216
Article type: Original article
Titles:
Gdańsk XVI–XVIII wieku – bezpieczna przystań dla religijnych uchodźców? Z dziejów koegzystencji międzywyznaniowej w epoce nowożytnej
Sixteenth to Eighteenth Century Gdańsk – a Safe Haven for Religious Refugees? On the History of Religious Coexistence in Modern Era
Instytut Historii Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 55 80-952 Gdańsk, Poland
Published at: 24.07.2014
Article status: Open
Licence: None
Percentage share of authors:
Article corrections:
-Publication languages:
PolishView count: 2188
Number of downloads: 4185