O ślubnej wyprawie w czasach staropolskich na podstawie wyprawy Ludwiny Chwalibożanki z 1771 r.

Ewa  Danowska

O ślubnej wyprawie w czasach staropolskich na podstawie wyprawy Ludwiny Chwalibożanki z 1771 r.

Publication date: 2022

Krakowski Rocznik Archiwalny, 2015, XXI, pp. 117 - 131

https://doi.org/10.4467/12332135KRA.15.006.15907

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

O ślubnej wyprawie w czasach staropolskich na podstawie wyprawy Ludwiny Chwalibożanki z 1771 r.

Abstract

Córce wychodzącej za mąż, od rodziców należał się nie tylko posag, ale także wyprawa ślubna. Składały się na nią rzeczy osobistego i domowego użytku. Niejednokrotnie wartość wyprawy dorównywała posagowi. W szlacheckich domach gromadzono ją niemal od lat dziecinnych córki, a przed spodziewanym zamążpójściem ulegało to intensyfikacji. Często wyprawie towarzyszyła wyznaczona zaufana służąca – „panna wyprawna”, przenosząca się do domu młodej mężatki. Wszelkie sprawy związane z koniecznością wydania córce wyprawy były prawnie regulowane.
W staropolskim prawie funkcjonowała troska o ochronę materialną małżonki, co wiązało się z koniecznością zabezpieczenia jej wiana przez męża, często wartością przekraczającego posag. Sporządzano regestry wyprawy, gdzie szczegółowo wymieniano ubiory, klejnoty i sprzęty przeznaczane dla panny idącej za mąż. Dokument taki podpisywali zazwyczaj rodzice oraz zięć, był też oblatowany w aktach urzędowych.
Publikowana tu wyprawa należała do Ludwiny Chwalibożanki, córki stolnika krakowskiego Józefa, który w chwili zamążpójścia Ludwiny już nie żył. Wyprawę przekazywali ojczym panny Aleksander Dąmbski i matka Elżbieta. Chwalibożanka w 1771 r. poślubiała Ludwika Chronowskiego, syna Michała, skarbnika wiślickiego.

When a daughter married, her parents were supposed to provide her with not only a dowry, but also with a bridal trousseau. This consisted of personal items and household goods. Sometimes the value of the trousseau equalled the dowry. In noble homes, it was collected almost from the daughter’s childhood, and when the wedding was expected, this activity intensified. Frequently, the trousseau was accompanied by a designated trusted servant, who moved to the home of the young bride. All matters connected with the necessity of giving a daughter a trousseau were regulated by law.
In old-Polish law, care was taken about the material security of wives, which consisted of the necessity to secure her dowry by the husband, often with a value exceeding the dowry. A register of the trousseau was made, with details of the clothes, jewels and equipment designated for the lady getting married. Such a document was usually signed by the parents and the son-in-law, and was also entered into clerical records.
The trousseau published here belonged to Ludwina Chwalibożanka, daughter of the Krakow court worker Józef. On the day of Ludwina’s wedding, he had already passed away, and the trousseau was given by her step-father Aleksander Dąmbski and mother Elżbieta. In 1771, Chwalibożanka married Ludwik Chronowski, son of Michał and treasurer of Wiślicka.

Keywords

prawo i obyczaje staropolskie, Ludwina z Chwalibogów Chronowska, wyprawa ślubna, regestr

old-Polish law and customs, Ludwina Chronowska née Chwalibożanka, bridal trousseau, register

References

Download references

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Narodowe w Krakowie, Księgi ziemskie krakowskie, sygn. Terr. Crac. Nova 8.

Opracowania

Bardach Juliusz, Leśnodorski Bogusław, Pietrzak Michał: Historia ustroju i prawa polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1994.

Bielecka Jadwiga: Kontrakty lwowskie w latach 1768–1775. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1948.

Boniecki Adam: Herbarz polski, t. 4. Warszawa: skład główny Gebethner i Wolff, 1901.

Brückner Aleksander: Encyklopedia staropolska, t. 2. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski, 1939.

Bukowska Krystyna: Dawne prywatne prawo miejskie od połowy XV do połowy XVIII wieku. W: Historia państwa i prawa Polski, t. 2, pod red. Juliusza Bardacha. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 301–312.

Danowska Ewa: „Konkurując o dożywotnią przyjaźń”. Osiemnastowieczne intercyzy krakowskich mieszczan. „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 2000, R. 45, s. 43–74.

Dąbkowski Przemysław: Prawo prywatne polskie. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej, 1910.

Gloger Zygmunt: Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 4. Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki, 1903.

Główka Dariusz: Ze studiów nad majątkiem ruchomym szlachcianek na przykładzie ziemi zakroczymskiej w XVII i XVIII wieku. W: Per mulierem… Kobieta w dawnej Polsce – w średniowieczu i w dobie staropolskiej. Red. Katarzyna Justyniarska-Chojak, Sylwia Konarska-Zimnicka. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2012, s. 357–368.

Gołębiowski Łukasz: Ubiory w Polsce od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych, sposobem dykcyonarza ułożone i opisane. Wyd. Kazimierz Józef Turowski. Kraków 1861.

Herbarz polski Kaspra Niesieckiego, t. 3. Wyd. Jan Nepomucen Bobrowicz. Lipsk 1839.

Pielas Jacek: Majątkowe zabezpieczenie sióstr w szlacheckich działach spadkowych w Koronie w XVII wieku. W: Per mulierem… Kobieta w dawnej Polsce – w średniowieczu i w dobie staropolskiej. Red. Katarzyna Justyniarska-Chojak, Sylwia Konarska-Zimnicka. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2012, s. 345–356.

Strzelecka Anna: Jadwiga Jagiellonka. W: PSB, t. 10. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1962–1964, s. 304–305.

Uruski Seweryn: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 3. Warszawa: Skład Główny Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1906.

Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy. Oprac. Stanisław Cynarski, Alicja Falniowska-Gradowska. Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1990.

Urzędnicy województwa sandomierskiego. Spisy. Oprac. Krzysztof Chłapowski, Alicja Falniowska-Gradowska. Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1993.

Zielińska Teresa: Kosztowności jako składnik wyposażenia kobiet w XVII i XVIII w. W: Miasto – Region – Społeczeństwo. Studia ofiarowane prof. Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin. Białystok: Instytut Historii Filii Uniwersytetu Warszawskiego, 1992, s. 295–304.

Zielińska Teresa: Rozważania nad kwestią wyposażania szlachcianek w Wielkim Księstwie Litewskim w XVIII stuleciu. „Kwartalnik Historyczny” 1989, R. 96, z. 1–2, s. 93–109.

Information

Information: Krakowski Rocznik Archiwalny, 2015, XXI, pp. 117 - 131

DOI: https://doi.org/10.4467/12332135KRA.15.006.15907

Article type: Original article

Titles:

Polish:

O ślubnej wyprawie w czasach staropolskich na podstawie wyprawy Ludwiny Chwalibożanki z 1771 r.

English:

A bridal trousseau during old-Polish times based on the trousseau of Ludwina Chwalibożanka in 1771

Authors

Ewa Danowska

https://orcid.org/0000-0002-3273-4020

Historyk, Kraków

Published at: 2022

Article status: Open

Licence: None

Percentage share of authors:

Ewa Danowska (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 397

Number of downloads: 407

<p> A bridal trousseau during old-Polish times based on the trousseau of Ludwina Chwalibożanka in 1771</p>

Download xml