Mapy spoza schematu myślenia społecznego. Kilka refleksji po kwerendzie w zbiorach kartograficznych Archiwum Narodowego w Krakowie

Beata  Konopska

Mapy spoza schematu myślenia społecznego. Kilka refleksji po kwerendzie w zbiorach kartograficznych Archiwum Narodowego w Krakowie

Publication date: 01.2023

Krakowski Rocznik Archiwalny, 2022, XXVIII, pp. 161 - 176

https://doi.org/10.4467/12332135KRA.22.009.16849

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

Mapy spoza schematu myślenia społecznego. Kilka refleksji po kwerendzie w zbiorach kartograficznych Archiwum Narodowego w Krakowie

Abstract

W historii polskiej kartografii można wskazać momenty, kiedy pod wpływem zewnętrznego impulsu, zazwyczaj wywołanego sytuacją społeczno-polityczną, znacząco rosła liczba twórców map i ich wydawców. Nie był to stan długotrwały, epizodyczni autorzy próbujący wpłynąć na konkretne wydarzenie nie wiązali się długofalowo z kartograficzną formą przekazu, a oficyny poszerzały swoją ofertę o mapy wyłącznie z potrzeby chwili. Jednym z takich momentów był przełom XIX i XX w. Celem artykułu jest scharakteryzowanie map wydanych z myślą o kształtowaniu wiedzy o dawnych ziemiach polskich masowego odbiorcy z tych terenów w końcu XIX i na początku XX w. przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie. Postawiono tezę, że mapy tematyczne, których treść wychodziła poza oficjalny, narzucony przez zaborców schemat myślenia społecznego, wpływały na lepsze rozumienie przez mieszkańców dawnych ziem polskich idei i procesu kształtowania polskiej państwowości. Podejmując próbę potwierdzenia tej tezy, odniesiono się do faktu, że mapa jako jedna z form komunikacji wizualnej z jednej strony obrazuje zasięg geograficzny i relacje przestrzenne, z drugiej pomaga podtrzymać poczucie tożsamości narodowej, kiedy przedstawienie granic i obszaru, z którym dana społeczność się identyfikuje, jest niemożliwe lub niejednoznaczne. W artykule wykorzystano źródła kartograficzne pochodzące z kolekcji kartograficznej systematycznie gromadzonej przez Archiwum Narodowe w Krakowie.

In the history of Polish cartography, it is possible to indicate moments that, under external influences, usually created by the social-political situation, there was a significant increase in the number of map creators and publishers. This was not a long-lasting state, as the authors trying to influence particular events were not connected with cartography in the long term, and publishers extended their offers with maps exclusively for the needs of the moment. One such moment was the turn of the 19th and 20th centuries. The aim of the article is to characterize the maps issued at the end of the 19th century and beginning of the 20th century with the idea of shaping knowledge of the masses regarding former Polish lands, stored in the National Archives in Krakow. It presents the thesis that thematic maps, with content outside the official line of social thinking imposed by the partitioning powers, led to a better understanding by inhabitants of former Polish lands of the idea and process of shaping the Polish state. Attempting to confirm this thesis, reference is made to the fact that a map as a form of visual communication depicts the geographical range and spatial relations on one hand, while on the other it helps to maintain a feeling of national identity when presenting borders and regions, which a given society identifies with, is impossible or inconclusive. The article uses sources from the cartographic collection systematically gathered by the National Archives in Krakow.

Keywords

historia kartografii, dawne mapy, mapy propagandowe, Polska niepodległa, Archiwum Narodowe w Krakowie

history of cartography, old maps, propaganda maps, independent Poland, National Archives in Krakow

References

Download references

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór Kartograficzny, 29/663/1142 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-1), 29/663/1154 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-13), 29/663/1156 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-15), 29/663/1157 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-16), 29/663/1161 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-20), 29/663/1164 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-23), 29/663/1174 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-33), 29/663/1186 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-45), 29/663/1213 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-72), 29/663/1219 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-78), 29/663/1224 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-83), 29/663/1260 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-119), 29/663/1270 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-129), 29/663/1274 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-133), 29/663/1277 (dawna sygn. Zb. Kart. VII-136), 29/663/Zb. Kart. VII-1221, 29/663/ Zb. Kart. VII-1296, 29/663/Zb. Kart. VII-1985, 29/663/Zb. Kart. VII-2252, 29/663/ Zb. Kart. VII-2451.

Źródła drukowane

Romer Eugeniusz: Wojenno-Polityczna Mapa Polski (z powodu Manifestu z 5 listopada 1916 r.) wydana jako Premium bezpłatne „Głosu Narodu” na r. 1917. Lwów: Książnica Polska Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, 1916.

Opracowania

Geisler Walter: Die Sprachen- und Nationalitätenverhältnisse an den deutschen Ostgrenzen und ihre Darstellung: Kritik und Richtigstellung der Spettschen Karte. Gotha: Justus Perthes, 1934.

Jędrzejczyk Dobiesław: Polska jako przestrzeń geopolityczna w pracach E. Romera. Studia i Materiały z Historii Kartografii t. 19. Red. Jerzy Ostrowski, Jacek Pasławski, Lucyna Szaniawska. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2004, s. 107–118.

Kamosiński Sławomir: Losy wielkich przedsiębiorstw doby PRL w regionie kujawsko-pomorskim w okresie transformacji systemowej i po jej zakończeniu. W: Z dziejów przemysłu po 1945 roku. Red. Elżbieta Kościk, Robert Klementowski. Wrocław: Wydawnictwo Gajt, 2012, s. 263–285.

Konopska Beata: Rola atlasów geograficznych i historycznych w kształtowaniu świadomości narodowej Polaków na przełomie XIX i XX wieku. W: Na co dzień i od święta. Książka w życiu Polaków w XIX–XXI wieku. Red. Agnieszka Chamera-Nowak, Dariusz Jarosz. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2015, s. 353–370.

Konopska Beata: The cartographic materials auxiliary in the determination of the borders of Poland during the Paris Peace Conference (1919–1920) in the light of archival records. “Polish Cartographical Review” 2016, Vol. 48, no. 2, pp. 67–75. DOI: https://doi.org/10.1515/pcr-2016-0006.

Konopska Beata, Barwiński Marek: Kształtowanie granic Polski po pierwszej wojnie światowej. Metodyczne problemy badań źródeł kartograficznych i tekstowych. Warszawa: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Historycznego, 2021.

Konopska Beata, Bogacz Teresa: Names on maps as an element of the discussion about relativism in the understanding of national identity (based on the example of western and northern Polish territories after 1945 and 1989). “Polish Cartographical Review” 2017, Vol. 49, no. 4, pp. 199–207. DOI: https://doi.org/10.1515/pcr-2017-0016.

Królestwo Polskie i przyległe prowincye Austryi, Niemiec i Rosyi w 6.ciu sekcyach. Oprac. Paweł Langner, Józef Lejczak, Kazimierz Ossoliński, Władysław Kucharski. Lwów: H. Altenberg, G. Seyfarth, E. Wende i Ska, Zakład Kartograficzny „Tęcza”, ok. 1915.

Królestwo Polskie i przyległe prowincye Austryi, Niemiec i Rosyi w 6.ciu sekcyach. Oprac. Paweł Langner, Józef Lejczak, Kazimierz Ossoliński, Władysław Kucharski. Kraków: H. Altenberg, G. Seyfarth, E. Wende i Ska, Zakład Kartograficzny „Tęcza”, ok. 1920.

Krupski Jan, Janusiewicz Roman: Kartograficzny ruch i rynek wydawniczy w Polsce w latach 1989–2000. W: Kartografia polska u progu XXI wieku. Red. Izabella Krauze-Tomczyk, Jacek Pasławski. Materiały Ogólnopolskich Konferencji Kartograficznych t. 22. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii et al., 2000, s. 209‒242.

Kwiatkowska Magdalena: Rynek książki niebeletrystycznej w Królestwie Polskim na początku XX wieku. Kontynuacje i zmiany. W: Ludzie i książki. Studia i szkice bibliologiczno-bibliograficzne. Księga pamiątkowa dedykowana profesor Hannie Tadeusiewicz. Red. Ewa Andrysiak. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2011, s. 147–158.

Mroczko Marian: Eugeniusz Romer (1871‒1954). Biografia polityczna. Wyd. 2. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku, 2010.

Nechay Wiktor Paweł: Niemiecka krytyka mapy z r. 1910. Dr. Geisler koryguje mapę inż. Spetta. „Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach nr 29”, [1935], s. 1‒8.

Romer Edmund: Geograf trzech epok. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1985.

Romer Eugeniusz: Fragment wspomnień. I. Na drodze ku kartografii. „Czasopismo Geograficzne” 1955, t. 26, nr 1‒2, s. 201–209.

Romer Eugeniusz: Pamiętnik paryski 1918‒1919. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989.

Semkowicz Władysław [rec.]: J. Bazewicz, Atlas historyczny Polski. Warszawa 1916; J. Bazewicz, Atlas historyczny czasów starożytnych. Warszawa 1917; J. Bazewicz, Atlas historyczny czasów średniowiecznych. Warszawa 1917; J. Bazewicz, Atlas historyczny czasów nowożytnych. Warszawa 1918. „Polski Przegląd Kartograficzny” 1923, t. 1, nr 3, s. 122.

Szaniawska Lucyna: Mapy Królestwa Polskiego wydane w latach 1815–1915 w zbiorach Biblioteki Narodowej. Studia i Materiały z Historii Kartografii t. 41. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1997.

Zawadzki Mateusz: Development of metadata for historical cartographic resources associated with the Paris Peace Conference (1919−1920). “Polish Cartographical Review” 2021, t. 53, no. 1, pp. 77–90. DOI: https://doi.org/10.2478/pcr-2021-0007.

Zwirowicz-Rutkowska Agnieszka, Mościcka Albina: Standaryzacja w obszarze dziedzictwa kulturowego – przegląd wybranych podstaw metodycznych. „Roczniki Geomatyki” 2015, t. 13, nr 3, s. 277–287.

Information

Information: Krakowski Rocznik Archiwalny, 2022, XXVIII, pp. 161 - 176

DOI: https://doi.org/10.4467/12332135KRA.22.009.16849

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Mapy spoza schematu myślenia społecznego. Kilka refleksji po kwerendzie w zbiorach kartograficznych Archiwum Narodowego w Krakowie

English:

Maps outside social thinking. A few thoughts after an inquiry in the cartographic collection of the National Archives in Krakow

Authors

Beata Konopska

https://orcid.org/0000-0002-9302-5164

Maria Curie Skłodowska University, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin, Poland

Published at: 01.2023

Article status: Open

Licence: CC BY

Percentage share of authors:

Beata Konopska (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 297

Number of downloads: 297

<p> Maps outside social thinking. A few thoughts after an inquiry in the cartographic collection of the National Archives in Krakow</p>

Download xml