Autor omawia tekstualne ślady, jakie w polskojęzycznej eseistyce Józefa Albina Herbaczewskiego pozostawiła lektura pism Adam Mickiewicza. Herbaczewski, czyli Juozas Albinas Herbačiauskas (pseud. Junutis Vienuolis, ur. 20 października 1876 na litewskiej Suwalszczyźnie, zm. 3 grudnia 1944 w Krakowie) opublikował na początku XX wieku kilka książek poświęconych – ogólnie ujmując – kulturowemu wymiarowi sprawy litewsko-polskiej (najważniejsze miejsce w rozważaniach autora szkicu zajmują: Amen, Głos bólu oraz I nie wódź nas na pokuszenie...). Po latach uderza charakterystyczna dla tej publicystyki niewspółmierność pomiędzy rozmachem wizji politycznych a miałkością fundamentu kulturowego, na których proroctwa zostały wsparte. Kamieniem węgielnym owych słabych podstaw uczynił Herbaczewski Mickiewicza. Zasadą recepcji jest w tym przypadku radykalny redukcjonizm: autor Głosu...  sprowadza giganta naszej literatury do roli wykonawcy-realizatora jednego tematu: wolności narodów litewskiego i polskiego. Kwestia ta w niniejszym szkicu zostaje omówiona w dwu perspektywach: po pierwsze, dla niej samej, po drugie, jako egzemplifikacja czegoś, co można by nazwać literackim imperatywem wolności.

The author discusses the textual traces of writings by Adam Mickiewicz in Józef Albin Herbaczewski’s Polish-language essays. In early 20th century, Herbaczewski, or Juozas Albinas Herbačiauskas (pen name: Junutis Vienuolis, born on 20 October 1876 in the Lithuanian region of Suvalkija, died on 3 December 1944 in Cracow) had published several books concerning – in general – the cultural dimension of Lithuanian-Polish relations (the most important in the discussion by the author of the sketch are: Amen, Głos bólu and I nie wódź nas na pokuszenie…). Years later, the disproportion, characteristic of this publicism, between the scale of political visions and the mediocrity of the cultural foundation on which the prophecies have been based, is striking. Herbaczewski made Mickiewicz the cornerstone of these weak foundations. In this case, the principle of reception is radical reductionism: the author of Głos bólu reduces the titan of Polish literature to the role of an executor-implementer of a single subject: freedom of the Lithuanian and Polish nation. In the present sketch, this issue is discussed in two perspectives: first, in its own right, and second, as an exemplification of something that can be called the literary imperative of freedom.