Małgorzata Abassy

The objective of this study is to examine to what extent the attitudes of university lecturers are a continuation of Polish intelligentsia ethos and to what extent – they are a response to contemporary socio-economic challenges of an academic environment. The research hypothesis put forward by the author stipulated that the third mission of the university should be perceived as having more axiological than practical dimension as cooperation with the economic and social environment of the university encompasses the values developed by the culture of education in the process of historical growth of the nation. The primary source of the research were the results of a questionnaire survey conducted on a sample group of students and lecturers at one of Poland’s largest universities. The results indicate the tendency to return to the classic ethos of the Polish intelligentsia in which the protection of diversity and national identity came first, contrary to global trends.

Systemy edukacji, od zarania swojego istnienia, były powiązane ze współczesnym im typem kultury, jej podstawowymi wartościami i celami. Ewoluowały wraz z kulturą, a jednocześnie były wykorzystywane przez elity polityczne jako narzędzia jej kształtowania, by skuteczniej osiągać cele postawione przez rządzących. Na wstępie refleksji nad współzależnością kultury i systemów edukacji odsłania się zależność między systemem kultury jako zbiorem paradygmatów o długim okresie trwania a systemem politycznym – mającym zwykle charakter przejściowy w porównaniu z trwałością systemów kultury. To kultura, a nie polityka miała funkcję porządkującą ludzkie doświadczenie i zapewniającą poczucie ciągłości na poziomie jednostkowym i narodowym. Można zatem zakładać, że odwrócenie zależności i uzależnienie kultury od polityki będzie skutkowało długotrwałym kryzysem tej drugiej.

„Wolność” należy do zbioru słów kluczy na poziomie osobowości pojedynczego człowieka, grupy społecznej, narodu i kultury. Jest też jednym z podstawowych pojęć konstytuujących tożsamość w każdym z wymienionych obszarów. Bywa ona przedmiotem teoretycznych rozważań, zarówno jako wartość autoteliczna, jak i jako narzędzie realizacji celu. Człowiek w ciągu całego życia wielokrotnie staje wobec pytania o istotę i znaczenie wolności. Wydaje się jednak, że w każdej kulturze są grupy szczególnie predestynowane do namysłu nad problemem wolności i do poszukiwania narzędzi jej realizacji w rzeczywistości społeczno-politycznej. Jedną z takich grup była rosyjska inteligencja w pierwszej połowie XIX w. Rozbudzone przez Aleksandra I nadzieje na liberalne i konstytucyjne reformy w państwie, fascynacja wolnomyślicielskimi ideałami zachodnioeuropejskiego oświecenia, wygrana wojna z Napoleonem w 1812 r. nadały słowu „wolność” nowy smak i otworzyły przed zwolennikami reform rozległe perspektywy. A zatem nowe pojęcie wolności w kulturze rosyjskiej – rozumianej jako zbiór wartości, norm i wyrastających z nich wzorów zachowań – rodziło się w historycznym kontekście „epoki reform” Aleksandra I.
Stawiamy hipotezę, że sposób pojmowania wolności i środków jej realizacji nie tylko wyrasta z konkretnych kontekstów: historycznego, społeczno-politycznego, ideowo-filozoficznego – które mogą zostać określone wspólnym mianem kontekstów kulturowych, ponieważ stanowią zbiór wartości i norm, uformowanych na jednym fundamencie – lecz także ma niebagatelny wpływ na wewnętrzną transformację kultury. Zakładamy, że ewolucja idei wolności na poziomie jednostki i jej egzystencjalnych poszukiwań wiąże się z rozwojem kultury w planie społeczno-politycznym.

Kultura zachodnioeuropejska stanowi typ kultury funkcjonalnej, dlatego nieustanna zmiana jest w niej uznawana za istotną wartość i określana mianem rozwoju, postępu, a ostatnio – modernizacji. Tymczasem teoretycy i praktycy procesów modernizacyjnych, zwłaszcza w obszarze inżynierii społecznej, nie stawiają pytania o moment „stop”. W żadnym opracowaniu nie znajdziemy precyzyjnego opisu stanu społeczeństwa „zmodernizowanego”. W rezultacie modernizacja jako sekwencja zmian staje się celem samym w sobie, ulega absolutyzacji i wchodzi w obszar kultury jako centralne słowo czy wręcz „bojowy okrzyk epoki”. W epoce nowożytnej zachodnioeuropejskie pojmowanie modernizacji zderzyło się ze specyfiką kultur tekstualnych, powodując kryzys tożsamości na poziomie narodowym i państwowym. Warto zaznaczyć, że chociaż konfrontacja odmiennych typów kultur nie jest zjawiskiem nowym, na przełomie wieków XX i XXI nabrała ona szczególnie ostrego charakteru wskutek nasilających się procesów globalizacyjnych i sekularyzacyjnych. Dążeniom do ujednolicenia na poziomie struktur towarzyszy przeciwstawna tendencja do akcentowania odmienności na poziomie wartości. Procesy te nabierają szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy konieczne jest określanie i ochrona interesów narodu i państwa na arenie międzynarodowej. Chociaż większość konfliktów międzynarodowych ma obecnie podłoże ekonomiczne, ich istotą są wartości – konstytuujące tożsamość narodową, która wyrasta z tożsamości kulturowej, oraz określające cywilizacyjną misję narodu/państwa. Można wręcz stwierdzić, że narastanie procesów globalizacyjnych prowokuje przeciwstawny ruch pobudzenia procesów narodowotwórczych.

The years of dependence fixed a specific picture of Russia and the Russians. This was conditioned by enmity against the invaders on the one hand and – by the need of auto-creation and painting a positive picture by the very czarist Russia, on the other hand. Newspapers, as opinion-forming tools, became a stage for the struggle between such a creation of the image of the world in which Russia had a positive and prevalent role, and such forming the image in which freedom and patriotism were of fundamental significance.

The year 1918 brought significant changes due to the fact that the qualities of the eastern neighbor were being transformed. The resurgent Poland created its identity upon the basis of the endogenous components which were known in advance, such as: independence, honor and freedom and struggle for it; and also by referring to the exogenous ones. The new Russia was one of them.

A cultural perspective has been adopted in this paper. The applied methodology would help to reveal the mechanisms typical for a culture at the moment of sudden changes: to unveil the hidden codes, to confront their contents with the declared ones (official) and re-coding. The latter one is necessary to enable the culture to absorb or reject cultural influence from the neighbor who has changed some of its cultural patterns. 

The discussion over the chosen examples of martyrs in Shi’i Islam, upon the background of socio-cultural changes of contemporary Iran is the purpose of this paper. The idea of shahadat is one the most vital cultural patterns, that became activated in the periods regarded by Muslims as oppressive for them. Merging the concept of martyrdom with notions as zolm (violence) and adalat (justice), so important for the Shi’i Islam generates new content of the word jihad. The basic pattern of the Kerbela battle was discussed in the paper. Its contemporary actualizations: during the Constitutional Revolution (1905-1911) and the Islamic Revolution (1979) were then analyzed. It was proven that the patterns of martyrdom are activated in the atmosphere of revolutionary turmoil when a society faces bloody acts of violence.

The aforementioned title of the documentary volume on the blockade of Leningrad during the World War II emphasises the imperative to remember the events that were recorded in the memory of the entire nation. It also raises questions about the justification for the non-forgetting order. The posed research questions are meant to lead to the identification of key elements of the narrative – the emotions that are triggered by referring to specific historical facts. The drawn conclusions can be a starting point for reflection on the effects of remembering – not remembering traumatic events in the life of a community: ethnic, national, religious etc. They can also provide theoretical premisses for the research on the functioning of memory about a tragedy as an influence tool in the relationship between the authorities and society.