FAQ

Wolność i Solidarność

„Realizm i rozwaga”. Środowisko Ośrodka Dokumentacji i Studiów Społecznych wobec narodzin „Solidarności” (sierpień – listopad 1980)

Wolność i Solidarność, 2023, nr 15, s. 20 - 37

https://doi.org/10.4467/25434942WS.23.002.19653

Autorzy

Tomasz Sikorski
Uniwersytet Szczeciński
al.Papieża Jana Pawła II 22a, Szczecin, Polska
https://orcid.org/0000-0002-3090-0793 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

„Realizm i rozwaga”. Środowisko Ośrodka Dokumentacji i Studiów Społecznych wobec narodzin „Solidarności” (sierpień – listopad 1980)

Abstrakt

W artykule omówiono stosunek ruchu związanego z Ośrodkiem Dokumentacji i Studiów Społecznych do narodzin „Solidarności” (sierpień – listopad 1980). Powstały w 1967 r. ODiSS najpierw pozostawał w ścisłym formalnoprawnym związku z zespołem „Więzi” i warszawskim KIK (w ramach ruchu „Znak”), następnie w 1974 r. usamodzielnił się, tworząc odrębny podmiot, alternatywny i konkurencyjny wobec pozostałych środowisk i grup katolickich. ODiSS dostrzegał w „Solidarności” zarówno syndykat zawodowy, jak i masowy ruch na rzecz rewindykacji społecznej i upodmiotowienia społeczeństwa. Działacze i uczestnicy ruchu aktywnie włączyli się w pomoc regionalnym i zakładowym strukturom związku, służyli doradztwem i pomocą prawną, ubiegali się o prawa pracownicze na forum Sejmu PRL. Jednocześnie przestrzegali przed politycznym zaangażowaniem „Solidarności”, postulatami zmiany systemu etc. ODiSS, reprezentując ludzi wierzących, pozostawał w ścisłym kontakcie z Prymasem Stefanem Wyszyńskim i Episkopatem, choć stanowił środowisko autonomiczne, działające na własną odpowiedzialność. Prowadził również formalnie i nieformalne rozmowy z przedstawicielami reżimu komunistycznego. Za najważniejsze uważał dochowanie zobowiązań i gwarancji przez obie strony porozumień sierpniowych, co miało służyć autentycznemu porozumieniu narodowemu i rzeczywistej demokratyzacji socjalizmu. W swojej działalności przyjął formułę „konstruktywnego centrum”. Mając świadomość działania w ramach obowiązujących reguł prawno-ustrojowych (środowisko koncesjonowane), balansował między tym, co optymalne, a tym co możliwe w określonych realiach politycznych, dlatego w ocenie „Solidarności” zachowywał roztropny umiar, rozwagę i realizm.

Bibliografia

I. Źródła

Archiwalia

Archiwum Archidiecezji Warszawskiej, Sekretariat Prymasa Polski, 04/35, Rada Główna Episkopatu Polski, Protokół Rady Głównej Episkopatu Polski.

Archiwum Akt Nowych

Archiwum Janusza Zabłockiego, 8; 9; 10; 72.

Archiwum Ośrodka „Karta”, A/8B.1, Zapis roboczego posiedzenia Krajowej Komisji Porozumiewawczej w lokalu warszawskiego KIK-u, Warszawa 24 X 1980, bp.;

A 9.2, List Zdzisława Kościelniaka do Przewodniczącego Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność” Lecha Wałęsy, Warszawa 1 X 1980, bp.

Dokumenty publikowane

Dokumenty Krajowej Komisji Porozumiewawczej i Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” (1980–1981), wybór M. Owsiński, wstęp i oprac. T. Kozłowski, Warszawa 2012.

Komunikat 176. Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski, Warszawa, 17 X 1980 r., [w:] Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945– 2000, wstęp i oprac. J. Żaryn, Poznań 2006.

Tajne dokumenty Biura Politycznego. PZPR a „Solidarność” 1980–1981, oprac. Z. Włodek, Londyn 1992.

Zabłocki J., Przemówienie wygłoszone w Sejmie 5 września 1980 r. w dyskusji nad informacją o programie aktualnych działań Rządu, [w:] Sprawozdanie stenograficzne z 5. Posiedzenia II Sesji Plenarnej Sejmu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej VIII Kadencji, 5 września 1980 r., Warszawa 1982.

Wspomnienia, pamiętniki, dzienniki

Łętowski M., Ostatnia dekada PRL. Zapiski dziennikarza z lat 1982– 1991, Lublin 2016.

Zabłocki Z., Dzienniki, t. 3, cz. 1: 1976–1981, Warszawa 2013.

Prasa

„Biuletyn Informacyjny Katolicko-Społecznego Koła Poselskiego «Znak»”

„Biuletyn Ład”

„Bulletin d’Information”

„Chrześcijanin w Świecie”

„Duszpasterz Polski za Granicą”

„Kierunki”

„Krytyka. Kwartalnik Polityczny”

„Ład”

„Miesięcznik Pasterski Płocki”

„Nasza Solidarność”

„Nowe Drogi”

„Nowiny”

„Słowo Powszechne”

„Życie Warszawy”

Relacje

List Janusza Zabłockiego do Tomasza Sikorskiego, Warszawa 9 XI 2011 r. [zbiory prywatne autora].

II. Opracowania (prace zwarte i artykuły naukowe)

Anusz A. i A., Samotnie wśród wiernych. Kościół wobec przemian politycznych w Polsce (1944–1989), Warszawa 1994.

Białecki K., Klub Inteligencji Katolickiej w Poznaniu w latach 1956–1991, Poznań 2012.

Czaczkowska E.K., Kardynał Wyszyński, Warszawa 2009. Czaczkowska E.K., Kardynał Wyszyński. Biografia, Warszawa 2013.

Dudek A., Gryz R., Komuniści a Kościół w Polsce (19451989), Kraków 2006.

Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.

Dworaczek K., Stowarzyszenie „PAX” wobec narodzin „Solidarności” i Niezależnego Zrzeszenia Studentów, [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej: postawy, aktywność, myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.

Formański W., Meandry legalizacji NSZZ „Solidarność”, Warszawa 1996.

Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Warszawa 1997.

Friszke A., Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957–1976, Warszawa 2002.

Grajewski A., Kościół na Górnym Śląsku wobec powstania NSZZ „Solidarność”, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1994–1995, nr 27/28.

Kozłowski T., Droga do rejestracji, „Biuletyn IPN” 2010, nr 9–10.

Kuta C., „Działacze” i „Pismaki”. Aparat bezpieczeństwa wobec katolików świeckich w Krakowie w latach 1957–1989, Kraków 2009.

Linz J.J., Totalitaryzm i autorytaryzm, [w:] Władza i społeczeństwo, red. J. Szczupaczyński, Warszawa 1995.

Łabędź K.,Sprzeciw,opozycja, opórw PRL:ankieta,„Arcana” 2001,nr 2(38).

Łabędź K., Spory wokół zagadnień programowych w publikacjach opozycji politycznej w Polsce w latach 1981–1989, Kraków 1997.

Łatka R., „Błogosławię was i wasze poczynania”. Prymas Wyszyński wobec powstania NSZZ ,Solidarność”, „Biuletyn IPN” 2001, nr 4.

Łatka R., „Bronić Solidarności przed wkraczaniem na tereny polityczne”. Prymas Wyszyński wobec „Solidarności”, [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945–1981, red. E.K. Czaczkowska, Warszawa 2018.

Łatka R., Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989, Warszawa 2019.

Łatka R., Kardynał Wyszyński wobec „Solidarności”, „Biuletyn IPN” 2017, nr 3 (137).

Łatka R., Kościół wobec „Solidarności” czyli wsparcie idei niezależnych związków zawodowych, [w:] Kościoły i inne związki wyznaniowe w służbie dobru wspólnemu, red. W. Uruszczak, K. Krzysztofek, M. Mikuła, Kraków 2014.

Łatka R., Płaszczyzny wpływu Kościoła na „Solidarność” (1980–1981), „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja” 2016, nr 5.

Łętowski M., Gdy lżyliśmy ustrój i godziliśmy w sojusze… Cenzura prasowa w PRL na przykładzie katolickiego tygodnika społecznego „Ład”, Lublin 2010.

Orzełek A., Katolicki tygodnik społeczny „Ład” wobec przemian ustrojowych w Polsce w latach 1988–1993, „Przegląd Nauk Historycznych” 2021, nr 2.

Paczkowski A., Droga do „mniejszego zła”. Strategia i taktyka obozu władzy. Lipiec 1980 – styczeń 1982, Kraków 2002.

Polak W., Kościół katolicki wobec Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego ,,Solidarność” w latach 1980–1989, [w:] Kościoły chrześcijańskie w systemach totalitarnych, red. J. Kłaczkow, W. Rozynkowski, Toruń 2012.

Popławski S., Katolicko-społeczny ruch ODiSS. Powstanie, rozwój, program, Poznań 1981.

Popławski S., Katolicyzm społeczny w PRL. Społeczno-wyznaniowy ruch katolików świeckich związanych z ODiSS 1967–1980, Poznań 1984.

Popławski S., Rodowód Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, „Człowiek i Światopogląd” 1983, nr 11.

Ptaszyński R., Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018.

Rabiński J., Konstanty Turowski – życie – działalność – myśl społeczno-polityczna, Katowice 2008.

Raina P. Kardynał Wyszyński, t. 19: Czasy Prymasowskie 1980. Prymas i „Solidarność”, Biała Podlaska – Warszawa 2010.

Raina P., Kościół Katolicki a Solidarność, Warszawa 2005.

Sikorski T., „Sensus catholicus”. Orientacje ideowe powojennych legalnych środowisk katolików świeckich w Polsce Ludowej. Zbliżenia i oddalenia, [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej: postawy, aktywność, myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.

Sikorski T., Ewolucja ideowo-polityczna Stowarzyszenia PAX w okresie pierwszych miesięcy „karnawału Solidarności” (sierpień–grudzień 1980), „Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne” 2017, vol. 34.

Sikorski T., Proces odbudowy krajowego ruchu chrześcijańsko-demokratycznego u schyłku PRL (1986–1989), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 2 (30).

Sikorski T., Próby odbudowy legalnego stronnictwa chrześcijańsko-demokratycznego w PRL (1980–1983), [w:] „Satelici”: „satelickie partie polityczne i organizacje społeczno-polityczne w Polsce (1944/45–1989), red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Warszawa 2021.

Sikorski T., Wartości i rozdroża Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych oraz środowiska z nim związane (1967–1989), [mps].

Sikorski T., Węzeł gordyjski. Katolicy świeccy w PRL (1956–1989), Warszawa 2021.

Skibiński P., Chadecja w PRL? Czy politycy katoliccy byli chrześcijańskimi demokratami?, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 2 (30).

Strzelecka M., Między minimalizmem a maksymalizmem. Dylematy ideowe Stanisława Stommy i Janusza Zabłockiego, Toruń 2015.

Tasak A., Koncepcje polityczne środowiska katolików świeckich skupionych wokół tygodnika „Ład” (w latach 1981–1989), Kraków 1999 [niepublikowana dysertacja doktorska].

Tasak A., Miejsce i rola Polskiego Związku Katolicko-Społecznego w rzeczywistości społeczno-politycznej lat osiemdziesiątych w Polsce – problem opozycyjności koncesjonowanej, „Polityka i Społeczeństwo” 2016, nr 1 (14).

Tasak A., Postulowane zmiany systemu społeczno-politycznego w koncepcjach PZKS (1981–1989). Model przywództwa niezrealizowanego, [w:] Model przywództwa. Wymiar lokalny, krajowy, międzynarodowy, red. A.K. Piasecki, Kraków 2006.

Tasak A., Postulowany model wspólnoty oraz dobra wspólnego w publikacjach katolickiego tygodnika społecznego „Ład” w latach 1981–1984, „Polityka i Społeczeństwo” 2020, nr 1.

Tasak A., Rola i miejsce katolików w systemie politycznym Polski lat osiemdziesiątych w koncepcjach politycznych Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, „Problemy Społeczne i Ekonomiczne” 2006, vol. 3.

Tasak A., Środowisko tygodnika „Ład” wobec wydarzeń lat osiemdziesiątych w Polsce, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2002, nr 1.

Widmański K., Geneza i działalność ODiSS w latach 1967–1995, Lublin 2002 [mps].

Zabłocki J., Odwagę łączyć z rozwagą – Polski Związek Katolicko-Społeczny w latach 1980–1983, Lublin 2001. Żaryn J., Kościół w PRL, Warszawa 2004.

Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1945–1989), Warszawa 2003.

Żaryn J., Kościół katolicki a ,,Solidarność” 1980–1981, [w:] J. Żaryn, Polska na poważnie, Gdańsk 2013.

Żaryn J., Kościół w Polsce, Warszawa 2004.

Żaryn J., Kościół wobec NSSZ „Solidarność”, [w:] Droga do niepodległości. Solidarność 1980–2005, Warszawa 2005.

Informacje

Informacje: Wolność i Solidarność, 2023, s. 20 - 37

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: „Realizm i rozwaga”. Środowisko Ośrodka Dokumentacji i Studiów Społecznych wobec narodzin „Solidarności” (sierpień – listopad 1980)
Angielski:
“Realism and prudence”. The Environment of the Centre for Documentation and Social Studies Towards the Birth of Solidarity (August–November 1980)

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-3090-0793

Tomasz Sikorski
Uniwersytet Szczeciński
al.Papieża Jana Pawła II 22a, Szczecin, Polska
https://orcid.org/0000-0002-3090-0793 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Szczeciński
al.Papieża Jana Pawła II 22a, Szczecin, Polska

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-SA  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Tomasz Sikorski (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 93

Liczba pobrań: 55