Opozycja w Polsce i na Węgrzech (próba porównania i mapowania relacji)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEOpozycja w Polsce i na Węgrzech (próba porównania i mapowania relacji)
Data publikacji: 2022
Wolność i Solidarność, 2021-2022, nr 13-14, s. 181 - 197
https://doi.org/10.4467/25434942WS.22.011.17553Autorzy
Opozycja w Polsce i na Węgrzech (próba porównania i mapowania relacji)
Celem opracowania jest opisanie różnych politycznych i społecznych uwarunkowań działalności opozycyjnej na Węgrzech i w Polsce w latach 1956–1989 oraz nakreślenie relacji między poszczególnymi węgierskimi i polskimi grupami opozycyjnymi. Autor wychodzi z założenia, że po 1956 roku w obu krajach wytworzyły się radykalnie odmienne warunki polityczne, gospodarcze i społeczne. Podczas gdy w Polsce sytuacja była stosunkowo korzystna dla działalności opozycyjnej, na Węgrzech możliwości były ograniczone i dopiero pod koniec lat siedemdziesiątych, a zwłaszcza po narodzinach Solidarności, doszło do poszerzenia pola działania. Z drugiej strony, autor twierdzi, że aktywność opozycyjna nie była wystarczająca do tego, by stosunki polsko-węgierskie się rozwinęły, bowiem decydujący wpływ miały w tym zakresie różnice polityczne, ideologiczne i pokoleniowe wewnątrz węgierskich grup opozycyjnych. Dla węgierskiej opozycji ważniejsze były więc kwestie światopoglądowe i strategia polityczna, dla Polaków zaś sama aktywność opozycyjna.
The opposition in Poland and Hungary (an attempt at comparing and mapping of relations)
The aim of the study is to describe the different political and social conditions of opposition activity in Hungary and Poland between 1956 and 1989, and to map the relations between the various Hungarian and Polish opposition groups. The author starts from the premise that after 1956 radically different political, economic and social conditions developed in the two countries. While in Poland the situation was relatively favourable for opposition activity, in Hungary the possibilities were limited and only in the late 1970s, and especially after the birth of the Polish Solidarity movement, did the scope for action increase. On the other hand, the author argues that activity in opposition was not sufficient for the development of Hungarian-Polish relations, but that the political, ideological and generational differences of Hungarian opposition groups had a decisive influence on the relations. Thus, for the Hungarians, the worldview and political strategy of the opposition in Poland were more important than the only opposition’s behaviour.
Keywords: opposition, social resistance, socialism, Polish-Hungarian relations, Central European history
Źródła archiwalne
Allambiztonsagi Szolgalatok Torteneti Leveltara, 3.1.5. O-19764/3.
Open Society Archives, HU OSA, 300-40-1 Box 250, Budapest Declaration, 22.11.1987.
Relacje
Relacja Gezy Budy, Budapeszt, 25.09.2018.
Prasa
„A Hirmondo” 1987, 2. sz.
Benda Gy., Orban V., Kelet-Nyugati talalkozo, „Szazadveg” 1987, sz. 4.–5.
„Beszelő” 1982, 3. sz.; 1982, 4. sz.; 1986, 3. sz.; 1987, 4. sz. Deklaracja założycielska Solidarności Polsko-Węgierskiej, „Biuletyn Węgierski – Magyar Kozlony”, 15.09.1989.
„Demokrata”, 23.10.1986; 1988, 4. sz.; 1988, 11. sz.
Kis J., Can We Have a Joint Programme? Message to Warsaw, „Bulletin of the European Network for East–West Dialogue”, September 1987, No. 44.
„Krytyka” 1982, nr 13–14.
„Nowa Koalicja” 1985, nr 1; 1987, nr 3.
„Tygodnik Mazowsze” 1986, nr 185.
Wspomnienia
Wracanie wolności, tłum. K. Wilamowska, „Karta”2017, nr 90.
Literatura
Apor B., Apor P., Horvath S., Scheibner T., Cultural Opposition: Concepts and Approaches, [w:] B. Apor, P. Apor, S. Horvath, The Handbook of COURAGE Cultural Opposition and its Heritage in Eastern Europe, Budapest 2018.
„Arcana”2000, nr 5; 2001, nr 2.
Bauman Z., Socjalizm drugiego pokolenia, „Aneks” 1973, nr 2.
Bibo I., Eseje polityczne, przeł. oprac. i wstępem opatrzył J. Snopek, Kraków 2012.
Bibo I., Kwestia żydowska, [tłum. z węg. i wstęp J. Snopek], Warszawa 1993.
Bozoki A., Opozycja demokratyczna na Węgrzech: dyskusje programowe, tłum. S. Kowalski, „Wolność i Solidarność” 2012, nr 3.
Byszewski P., Organizacja „Ruch” (1965–1970), „Dzieje Najnowsze” 2018, t. 50, nr 3.
Csizmadia E., A magyar demokratikus ellenzek (1968–1988), I.–III. kotet, Budapest 1995.
Csizmadia E., The Hungarian Democratic Opposition in the 1980’s: External and Internal Effects and Resources. Intersections, „East European Journal of Society and Politics”2015, Vol. 1, No. 4.
Csizmadia E., Węgierska opozycja w epoce Janosa Kadara. Zewnętrzne przykłady i strategia polityczna w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, [w:] Opozycja i opór społeczny w Polsce po 1956 roku, t. 2, pod red. T. Kozłowskiego i J. Olaszka, Warszawa 2014.
Csoori S., Zbigniew Herbertről. A Bethlen Alapitvany dijazottjarol, [w:] „…egyenesen szembenezni a sorssal…”. Magyar irok Zbigniew Herbertről, szerk. Cs. Gy. Kiss, Z. Zimonyi, Budapest 2008.
Danyi G., Harisnya, ablakkeret es szabad gondolat. A lengyel ellenzek szerepe az 1980-as evekbeli magyar masodik nyilvanossag kialakulasaban, „Multunk”2019/4. szam.
Danyi G., „Otwarte okna dookoła”. O powodach późniejszego pojawienia się samizdatu na Węgrzech, [w:] Opozycja i opor społeczny w Polsce po 1956 roku, t. 4. pod red. T. Kozłowskiego, J. Olaszka i G. Wołka, Warszawa 2019.
Danyi G., Vigvari A., Tuleles, ellenallas, adaptacio: informalis gyakorlatok Magyarorszagon es Lengyelorszagban, „Replika” 2019, sz. 10.
Friszke A., Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, Warszawa 2011.
Friszke A., Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994.
Hungaro-Polonica. Tanulmanyok a magyar-lengyel tortenelmi es irodalmi kapcsolatok koreből. Emlekkonyv Wacław Felczak 70. szuletesnapjara, szerk. Cs. Gy. Kiss, I. Kovacs, J. Zs. Nagy, Budapest 1986.
Jarosz D., The Collectivization of Agriculture in Poland: Causes of Defeat, [w:] The Collectivization of Agriculture in Communist Eastern Europe: Comparison and Entanglements, ed. by C. Iordachi and A. Bauerkamper, Budapest 2014.
Junes T., Student Politics in Communist Poland. Generations of Consent and Dissent, Lanham 2015.
Kamiński Ł., Stosunek robotników do władzy 1944–1989 i jego ewolucja, [w:] Dla władzy, obok władzy, przeciw władzy. Postawy robotników wielkich ośrodków przemysłowych w PRL, red. J. Neja, Warszawa 2005.
Kamiński Ł., Blažek P., Majewski G., Ponad granicami. Historia Solidarności Polsko-Czechosłowackiej, Warszawa 2009.
Kende P., Mi tortent a magyar tarsadalommal 1956 utan?, [w:] Evkonyv XI. 2003 – Magyarorszag a jelenkorban, Budapest 2003.
Kochanowski J., Rewolucja międzypowstaniowa. Polska 1956–1957, Kraków 2017.
Kochanowski J., Tylnymi drzwiami. „Czarny rynek” w Polsce 1944–1989, Warszawa 2015.
Laczo F., Between Authoritarian Self-Legitimation and Democratic Opposition. The Variety of Hungarian Reactions to the Rise of Solidarność and the Polish Crisis of 1980–81, „Remembrance and Solidarity. Studies in 20th Century European History”2012, No. 1.
Lipski J., KOR. Komitet Obrony Robotników – Komitet Samoobrony Społecznej, wstęp A. Friszke, Warszawa 2006.
Michnik A., Az uj, demokratikus ellenzek Lengyelorszagban, „Magyar Fuzetek” 1978, sz. 1.
Michnik A., Nowy ewolucjonizm, „Aneks” 1977, nr 13–14.
Miszlivetz F., Kelet-Nyugat Parbeszed Halozata Kor, [w:] K. Bossanyi, Szolamproba. Beszelgetesek az alternativ mozgalmakrol, Budapest 1989.
Mitrovits M., Polski wpływ na proces kształtowania się opozycyjnych partii politycznych na Węgrzech (1981–1989), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2019, nr 33.
Mitrovits M., Tiltott kapcsolat. A magyar-lengyel ellenzeki egyuttműkodes (1976–1989), Budapest 2020.
Opozycja i opór społeczny w Polsce po 1956 roku, t. 1–2, pod red. T. Kozłowskiego i J. Olaszka, Warszawa 2011–2014.
Przeperski M., Początek końca. Społeczne uwarunkowania działalności opozycji politycznej w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech w drugiej połowie lat siedemdziesiątych, [w:] Opozycja i opór społeczny w Polsce po 1956 roku, t. 2, pod red. T. Kozłowskiego i J. Olaszka, Warszawa 2014.
Skorzyński J., Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników, Warszawa 2012.
Szalai A., A multbol jelen, a jelenből jovő. Szeljegyzetek a magyar nemzeti demokrata ellenzek lengyel kapcsolataihoz a XX. Szazad utolso harmadaban, Lakitelek 2017.
Szeredi P., A nemzetepitő demokratikus ellenzek tortenete 1987–1989, Pilisszentkereszt 2018.
Szilagyi S., A Hetfői Szabadegyetem es a III/III. Interjuk, dokumentumok, Budapest 1999.
Tabajdi G., Kiegyezes Kadarral. „Szovetsegi politika”, 1956–1963, Budapest 2013.
Tischler J., I do szabli... Polska i Węgry. Punkty zwrotne w dziejach obu narodów w latach 1956 oraz 1980–1981, przeł. B. Hejj, Warszawa 2001.
Trencsenyi B., Kopeček M., Gabrijelčič L., Falina M., Baar M., Janowski M., A History of Modern Political Thought in East Central Europe, Vol. 2: Negotiating modernity in the “Short Twentieth Century” and Beyond, Part 2: 1968–2018, Oxford 2018.
Tyszka F., Węgierskie impasy historyczne na tle europejskiego rozwoju społecznego w ujęciu Istvana Bibo, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2014, t. 49, nr 1.
Valuch T., Magyarorszag tarsadalomtortenete a XX. szazad masodik feleben, Budapest 2005.
Wasiak P., Kontakty między artystami wizualnymi z Polski, Węgier, Czechosłowacji i NRD w latach 1970–1989, Warszawa 2019.
Internet
http://pl.cultural-opposition.eu/ (dostęp: 20.03.2022).
Informacje: Wolność i Solidarność, 2021-2022, nr 13-14, s. 181 - 197
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Opozycja w Polsce i na Węgrzech (próba porównania i mapowania relacji)
The opposition in Poland and Hungary (an attempt at comparing and mapping of relations)
Instytut Europy Środkowej, Uniwersytet Służby Publicznej w Budapeszcie, Węgry
Publikacja: 2022
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-SA
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 341
Liczba pobrań: 427