Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
Wybierz format
RIS BIB ENDNOTEMiędzy opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
Data publikacji: 2020
Wolność i Solidarność, 2019-2020, nr 11-12, s. 205-223
https://doi.org/10.4467/25434942WS.20.013.15017Autorzy
Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
Jednym z istotnych problemów, jakie stanęły przed państwami byłego bloku wschodniego u progu przemian ustrojowych, było określenie roli oraz miejsca służb specjalnych w nowej rzeczywistości politycznej. Droga prowadzonych reform zależała przede wszystkim od „sposobu odchodzenia od komunizmu”, poziomu doświadczenia i wiedzy rządzących na temat reformy służb specjalnych, a także zaangażowania ekipy rządzącej w zmiany przeprowadzane w tym obszarze. To między innymi te czynniki decydowały o tym, czy przyjęty model rozwiązań instytucjonalnych przyjmował kształt „opcji zerowej” (budowania służb od podstaw), czy też „kontynuacji” (pozostawienia dotychczasowych rozwiązań i dostosowaniu ich do warunków nowego reżimu). Należy zauważyć jednak, że owe modele stanowią jedynie dwa antynomiczne typy, między nimi występuje zaś wiele form gradualistycznych (hybrydalnych), w których mieszają się różne koncepcje dotyczące budowy nowych służb, ulokowania ich w strukturze władz państwowych, metod działania, doboru personelu. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie rozwiązań zastosowanych w Polsce i okoliczności powstania Urzędu Ochrony Państwa w 1990 roku.
Dz.U. 1990, Nr 30, poz. 180, Ustawa z dnia 6 IV 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie, AIPN BU 231/1
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie, AIPN BU 0045/101
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie, AIPN BU 1585/14110
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie, AIPN BU 1585/17094
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie, AIPN BU 1585/1772
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Delegatura w Bydgoszczy, AIPN By 077/921
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Delegatura w Bydgoszczy, AIPN By 453/47
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Delegatura w Bydgoszczy, AIPN By 719/95
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Delegatura w Bydgoszczy, AIPNBU 040/7
Bereś W., Burnetko K., Gliniarz z „Tygodnika”. Rozmowy z byłym ministrem spraw wewnętrznych Krzysztofem Kozłowskim, Warszawa [b.d.].
Bożek M., Czuryk M., Karpiuk M., Kostrubiec J., Służby specjalne w strukturze władz publicznych, Warszawa 2014.
Bruneau T.C., Matei F.C., Intelligence in the Developing Democracies: The Quest for Transparency And Effectiveness, http://www.resdal.org/producciones-miembros/art-bruneau-other-mar10.pdf (dostęp: 14.12.2020).
CBOS, Świat polityki. Instytucje i politycy w świadomości społecznej. Komunikat z badań, Warszawa, maj 1990, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/1990/K_052_90.PDF (dostęp: 3.05.2018).
Czempiński G., „Nasz Minister”, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 18 VIII 2011.
Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Warszawa 2014.
Encyklopedia szpiegostwa, Warszawa 1995.
Galij-Skarbińska S., Model zmiany cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990. Powstanie Urzędu Ochrony Państwa, Toruń 2019.
Gryz J., Teoretyczne aspekty funkcjonowania służb specjalnych RP, „Realia i Co Dalej” 2012, nr 1.
Historia z konsekwencjami. Rozmawiają Krzysztof Kozłowski i Michał Komar, Warszawa 2009.
Historyczno-prawna analiza struktur organów bezpieczeństwa w Polsce ludowej (1944–1990). Zbiór studiów, red. A. Jusupović i R. Leśkiewicz, Warszawa 2013.
Hoc S., Sytuacja organizacyjno-prawna polskich służb specjalnych, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2002, nr 3.
Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji, „Zeszyt Problemowy Towarzystwa Wiedzy Obronnej” 2010, nr 1 (61).
Kozłowski K., Rewolucja po polsku, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 6 IV 2010.
Laskowski D., Polskie służby specjalne, Poznań 2017.
Małecki G., UOP na tle innych służb europejskich, [w:] Urząd Ochrony Państwa 1990–2002, red. Z. Nawrocki, Warszawa 2015.
Milczanowski A., Jak trafiłem do Urzędu Ochrony Państwa, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 6 IV 2010.
Obsada kierowniczych stanowisk w aparacie bezpieczeństwa w latach 1975–1990. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, oprac. P. Piotrowski, w: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975–1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008.
Pacek B., Osobowościowe uwarunkowania efektywności oficerów kontrwywiadu, Warszawa 2013.
Służby specjalne demokratycznego państwa. Cywilne służby specjalne III RP – próba bilansu. Stenogram z konferencji na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, 14 grudnia 2010 r., „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 18 VIII 2011.
Stręk M., Początek demokratycznych służb, czyli człowiek, któremu zaufaliśmy, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 18 VIII 2011.
Stręk M., Wyzwanie, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, wyd. specjalne, 6 IV 2010.
Tokarczuk A., Mój czas. Flirty z historią, Warszawa 2017.
Watts L., Intelligence Reform in Europe’s Emerging Democracies, „Studies in Intelligence” 2004, Vol. 48, No. 1.
Widacki J., Czego nie powiedział generał Kiszczak. Z Janem Widackim rozmawia Wojciech Wróblewski, Warszawa 1992.
Williams K., Introduction, [w:] K. Williams, D. Deletant, Security Intelligence Services in New Democracies. The Czech Republic, Slovakia and Romania, London 2001.
Zalewski S., Służby specjalne w państwie demokratycznym, Warszawa 2005.
Żebrowski A., Ewolucja polskich służb specjalnych. Wybrane obszary walki informacyjnej (wywiad i kontrwywiad w latach 1989–2003), Kraków 2005.
Relacja gen. Zbigniewa Nowka, zapis w posiadaniu autorki.
Informacje: Wolność i Solidarność, 2019-2020, nr 11-12, s. 205-223
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Między opcją zerową a kontynuacją. Reforma cywilnych służb specjalnych w Polsce w latach 1989–1990
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Polska
Publikacja: 2020
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 539
Liczba pobrań: 1365