FAQ

Kultura opozycyjna. Między jurodiwymi a instytucjonalizacją

Wolność i Solidarność, 2023, nr 15, s. 7 - 19

https://doi.org/10.4467/25434942WS.23.001.19652

Autorzy

Roman Bäcker
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
, Polska
https://orcid.org/0000-0002-3796-3711 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Kultura opozycyjna. Między jurodiwymi a instytucjonalizacją

Abstrakt

Celem tego tekstu jest stworzenie aparatu pojęciowego (siatki kategorii teoretycznych) umożliwiającego wyjaśnianie wszelkich możliwych przejawów kultury opozycyjnej w reżimach autokratycznych. Wyróżniam dwa podstawowe rozumienia kultury opozycyjnej: społeczną i dziedzinową. Pierwsza to ogół postaw nieaprobatywnych wobec niedemokratycznego reżimu politycznego. Ta druga to wszelkie przejawy twórczości artystycznej krytyczne wobec istniejącego reżimu politycznego. Wyróżniam trzy podstawowe typologie kultur opozycyjnych w tym drugim rozumieniu ze względu na następujące kryteria: kształt organizacyjny, miejsce ekspresji artystycznej oraz poziomy negacji danego reżimu. Pierwsza typologia dotycząca kształtu organizacyjnego pozwala na zróżnicowanie podmiotów kultury opozycyjnej ze względu na ich liczebność oraz siłę więzi społecznych wytwarzanych w czasie pełnienia tej funkcji społecznej. Druga typologia pozwala na określenie przestrzeni wolności dla podmiotów kultury opozycyjnej, a trzecia – poziomu refutacji przez nich danego systemu politycznego.

Bibliografia

Almond G., Verba S., An Approach to Political Culture, Princeton University Press 1963.

Bäcker R., Nietradycyjna teoria polityki, Toruń 2011.

Bäcker R., „Okrągły stół”– od totalitaryzmu dodemokracji, „Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne” 2009, nr 22, s. 131–138.

Bäcker R., Opis niezależnej prasy Torunia (wrzesień 1980 13 grudnia 1981), cz. 2, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Polityczne” 1991, nr 22, s. 41–53.

Bäcker R., Totalitaryzm w Polsce lat 1948–1956, „Czasy Nowożytne” 1999, vol. 6, s. 7–16.

Bäcker R., Rak J., Problem badawczy, „Politeja” 2015, nr 12.4 (36), s. 155–164.

Balcerzak M., Rojaliści i Krasnoludki wychodzą na ulicę. Kultura kontestacji w działaniach ruchu České děti i Pomarańczowej Alternatywy, „Poznańskie Studia Slawistyczne” 2014, nr 6, s. 17–31. Bielanowska J., Weberowski typ idealny jako podstawowa metoda pomiaru przywództwa politycznego: przyczynek do badań, „Nowa Polityka Wschodnia” 2019, nr 4 (22), s. 92–106.

Bloombecker B., Spectacular Computer Crimes: What They Are and How They Cost American Business Half a Billion Dollars a Year, Irwin Professional Pub 1990.

Borzyszkowski J., 40 lat Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego” 1996, nr 10.

Doucette S., Books Are Weapons. The Polish Opposition Press and the Overthrow of Communism, Pittsburgh 2018.

Drygas M.J., Fale w eter, „Karta” 2003, nr 38, s. 94–121.

Duverger M., Political Parties: Their Organization and Activity in the Modern State, London 1959.

Engelmayer A., Żądamy wypaczeń bez socjalizmu! Historia Pomarańczowej Alternatywy, czyli rzecz o surrealizmie socjalistycznym, „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty” 1990, nr 2.

Friszke A., Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994.

Głuszczak K.A., Muzyka jako narzędzie opozycji politycznej w Polsce w latach osiemdziesiątych XX wieku, „Politikon” 2016, nr 18, s. 193–210.

Godek L.B., O modelowaniu deformacyjnym. Maxa Webera koncepcja typów idealnych, „Człowiek i Społeczeństwo” 2016, nr 42, s. 33–52.

Hobsbawm E.J., Primitive Rebels. Studies in Archaic Forms of Social Movement in the 19th and 20th Centuries, Manchester University Press 1971.

Hofman I., Szkice o paryskiej „Kulturze”, Toruń 2004.

Jaworska G., „Komitet Kultury Niezależnej”, [w:] Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 1, red. M. Łątkowska i in., Warszawa 2010, s. 203–204.

Julkowska V., Władza i społeczeństwo wobec buntu poety: wokół recepcji „Poematu dla dorosłych” Adama Ważyka w latach 1955– 1957, [w:] Społeczeństwo PRL. Kultura, Pamięć, red. I. Skórzyńska, D. Skotarczak, S. Jankowiak, Poznań 2015.

Kamiński A.A., Michaił Bakunin. Życie i myśl, t. 1: Od religii miłości do filozofii czynu (1814–1848), Wrocław 2012.

Kamiński A.A., Michaił Bakunin. Życie i myśl, t. 2: Podpalacz Europy (1848–1864), Wrocław 2013.

Kamiński Ł., Formy oporu społecznego w Polsce w latach 1944–1948, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 1999, nr 4, s. 45–60.

Klots Y., Tamizdat: Contraband Russian Literature in the Cold War Era, Cornell University Press 2023.

Kobets S., From the Tabennisi Nunnery to Pussy Riot: Female Holy Fools in Byzantium and Russia”, „Canadian Slavonic Papers” 2018, vol. 60, no. 1–2, https://doi.org/10.1080/00085006.2018.1447741.

Komaromi A., The Material Existence of Soviet Samizdat, „Slavic Review” 2004, nr 3 (63), s. 597–618.

Kongres Kultury Polskiej 11–13 grudnia 1981, red. W. Masiulanis, Warszawa 2000.

Konwicki T., Mała apokalipsa, Warszawa 1989.

Krawczyk A., Łódzkie kawiarnie literackie w II połowie XX wieku, „Przegląd Humanistyczny” 2019, nr 4 (467), s. 105–118.

Krzek-Lubowiecki M., Krakowski drugi obieg druków zwartych w latach 1977–1989–próba ujęcia statystycznego, „Res Gestae. Czasopismo Historyczne” 2016, nr 2, 94–118.

Kultura niezależna, https://kultura-niezalezna.pl/ (dostęp: 20 V 2023).

Kuroń J., Wiara i wina: do i od komunizmu, Wrocław 1995.

Łobodziński F., Moja osobista historia „Murów”, [w:] Zostały jeszcze pieśni… Jacek Kaczmarski wobec tradycji, red. K. Gajda, M. Traczyk, Kraków 2010.

Maron M., Głowa Meduzy, czyli realizm filmów kina moralnego niepokoju, „Kwartalnik Filmowy” 2011, nr 75–76, s. 122–148.

Masłowski M., Wobec nicości. Miłosz–dysydent, „Postscriptum Polonistyczne” 2011, nr 1 (7), s. 29–46.

Mazurek M., Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie: między partią polityczną a organizacją etniczno-regionalną, „Studia Socjologiczne” 2010, nr 3 (198), s. 77–98.

Michnik A., Wyznania nawróconego dysydenta, Warszawa 2003, s. 109.

Niekljudow S.J., Sowriemiennyj gorodskoj folklor, Moskwa 2013.

Nolbrzak R., Redaktorzy „Zapisu” i „Pulsu” – pism literackich drugiego obiegu, „Acta Universitatis Lodzensia. Folia Literaria Polonica” 2009, nr 12, s. 377–395.

Nowak L., Typy idealne w koncepcji Maxa Webera [Ideal Types in the Concept of Max Weber], [w:] Elementy marksistowskiej metodologii humanistyki, Poznań 1973, s. 350–361.

Olaszek J., Kultura, która nie kłamie. Szkic o Komitecie Kultury Niezależnej, „Wolność i Solidarność” 2017, nr 10, s. 82–116.

Olaszek J., Wołk Grzegorz, Drugi obieg wydawniczy w oczach Służby Bezpieczeństwa, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 1 (21), s. 369–435.

Olaszek J., Rewolucja powielaczy. Niezależny ruch wydawniczy w Polsce 1976–1989, Warszawa 2015.

On Bohemia: The Code of the Self-exiled, red. C. Graña, London & New York, Routledge 2017.

Opozycja i opór społeczny w Polsce (1945–1980). Materiały z konwersatorium z 20 lutego 1991 r., red. A. Friszke, A. Paczkowski, Warszawa 1991.

Pawlak A.F., Triumf karnawału. Parodia polskiej „zmarzliny” w akcjach Pomarańczowej Alternatywy, „Journal of Urban Ethnology” 2017, nr 15, 65–84.

Piekarska A.K., Kabarety polityczne PRL. Wybrane problemy badawcze ze szczególnym uwzględnieniem dokumentacji aparatu bezpieczeństwa, „e-Politikon” 2016, nr 18, s. 193–211.

Podrabinek A. Dysydenci. Nieuleczalnie nieposłuszni, Warszawa 2017.

Polak W., Czas ludzi niepokornych – Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” i inne ugrupowania niezależne w Regionie Toruńskim w okresie stanu wojennego i w latach późniejszych (13 XII 1981 – 4 VI 1989), Toruń 2003.

Rokicki K., Literaci. Relacje między literatami a władzami PRL w latach 1956–1970, Warszawa 2011.

Ruciński A., Działalność Komitetu Kultury Niezależnej w latach 1982–1989, „Przegląd Prawniczy Ekonomiczny i Społeczny” 2013, nr 4, s. 47–54.

Ruciński A., Instytucje medialne w okresie stanu wojennego, „Przegląd Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny” 2013, nr 2, s. 56–72.

Samizdat, Tamizdat, and Beyond: Transnational Media During and after Socialism, vol. 13, red. F. Kind-Kovács, J. Labov, Berghahn Books 2013.

Scott J.C., Weapons of the Weak. Everyday Forms of Peasant Resistance, New Haven – London 1985.

Scott J.C., Everyday Forms of Resistance, [w:] Everyday Forms of Peasant Resistance, red. F.D. Coldburn, New York – London 1989. Sieradzan J., Szaleństwo w religiach świata, Kraków 2005.

Skibiński P., Boży Szaleniec w czasach Zagłady. Zofia Kossak-Szczucka, https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/zydzi/71217,Bozy-szaleniec-w-czasach-Zaglady-Zofia-Kossak-Szczucka.html (dostęp: 25 IV 2023).

Skilling H.G., Samizdat and an Independent Society in Central and Eastern Europe, Springer 1989.

Skotnicka M., Waldemar Frydrych Major – lider Pomarańczowej Alternatywy, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie” 2012, nr 5, s. 19–25.

Sobczuk J., Leopold Tyrmand – jazz i kolorowe skarpetki? Patron roku 2020, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Turystyki i Ekologii” 2020, t. 18, nr 2, s. 108–123.

Sobolewski M., Partie i systemy partyjne świata kapitalistycznego, Warszawa 1974.

Solidarność podziemna 1981–1989, red. A. Friszke, Warszawa 2006.

Sowiński P., Paryska „Kultura” w świetle najnowszych badań amerykańskich, „Studia Polityczne” 2019, nr 2 (47), s. 115–121.

Strzembosz T., Polacy w PRL: sprzeciw, opozycja, opór: (zachowania opozycyjne w systemie totalitarnym), „Arcana. Kultura, Historia, Polityka” 2000, nr 5 (35), s. 121–141.

Szpotański J., Cisi i Gęgacze czyli Bal u Prezydenta, „Kultura” 1968, nr 3, s. 75–102.

Święch J., Róbmy swoje, czyli kilka myśli o Henryku Markiewiczu niezupełnie nowych / Let’s do our Bit in Other Words Few Thoughts about Henryk Markiewicz, which are not Entirely New, „Wieloglos” 2014, nr 19, s. 57–65.

Ważyk A., Poemat dla dorosłych, [w:] A. Ważyk, Wiersze wybrane, Warszawa 1978.

Wierzbicki P., „Tygodnik Mazowsze”: cudowne dziecko drugiego obiegu, „Dzieje Najnowsze” 2012, nr 4 (44), s. 63–76.

Wiśniewska M., Leopold Tyrmand–jazzman w powojennej Polsce, „Litteraria Copernicana” 2020, nr 4 (36), s. 47–64.

Wodziński C., Św. Idiota: projekt antropologii apofatycznej, Gdańsk 2000.

Wolniewicz M., Historia historiografii na XX Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich, 18–20 września 2019 r., „Klio Polska” 2019, nr 11, s. 131–139.

Wolski M., Koniec Bohemy, http://www.dziennikpolski24.pl/pl/po-godzinach/felietony/marcin-wolski/1211053-koniec-bohemy.html (dostęp: 1 V 2013).

Wroński P., Wbrew, pomimo i dlatego. Analiza twórczości Jacka Kaczmarskiego, Kraków 2011.

Wszyscy proletariusze bądźcie piękni! Pomarańczowa Alternatywa w dokumentach aparatu represji PRL (1987–1989), wstęp, wybór i oprac. J. Dardzińska, K. Dolata, Wrocław 2011.

Wysocka A., „Róbmy swoje!”, czyli ethos inteligencki w nowoczesnej parenezie Wojciecha Młynarskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N–Educatio Nova” 2020, nr 5, s. 171–184.

Żurek B., Film fabularny w funkcji alternatywnego źródła do historii codzienności – teoretyczne rozważania na przykładzie kina moralnego niepokoju, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2014, nr 44.

Informacje

Informacje: Wolność i Solidarność, 2023, nr 15, s. 7 - 19

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Kultura opozycyjna. Między jurodiwymi a instytucjonalizacją
Angielski: Opposition Culture. Between God’s Madman and Institutionalization

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-3796-3711

Roman Bäcker
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
, Polska
https://orcid.org/0000-0002-3796-3711 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Polska

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-SA  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Roman Bäcker (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 162

Liczba pobrań: 81

Kultura opozycyjna. Między jurodiwymi a instytucjonalizacją