Tematyka żydowska w twórczości Józefa Pankiewicza w kontekście społeczno-politycznym
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTETematyka żydowska w twórczości Józefa Pankiewicza w kontekście społeczno-politycznym
Data publikacji: 2019
Studia Judaica, 2018, Nr 2 (42), s. 213 - 251
https://doi.org/10.4467/24500100STJ.18.011.10262Autorzy
Tematyka żydowska w twórczości Józefa Pankiewicza w kontekście społeczno-politycznym
JEWISH THEMES IN JÓZEF PANKIEWICZ’S ART IN THE SOCIO-POLITICAL CONTEXT
The paper examines Jewish motifs in Józef Pankiewicz’s works. The artist created them in the 1880s in Warsaw, occupied then by the Russian Empire and inhabited mostly by Poles and Jews. Most of these pictures were published as woodcuts and autotypes in newspapers disseminating positivist ideology and social program. Until now, the researchers have focused on analyzing only the style of these pictures, treating them as a short phase on the way to later symbolist, truly modern Pankiewicz’s art. A close scrutiny of his works from the Warsaw period reveals a specific visual representation of Jewish figures. They are depicted as isolated from other people, covered by shadows, placed in the oppositional relation to the traditional symbols of Warsaw, such as the King Sigismund’s Column and the Mermaid Statue, as well as to Christian architecture. The author of the paper draws the conclusion that the tensions in Polish-Jewish relationships which increased in the 1880s, being rooted in the political and economic history of Warsaw and shaped by contemporary persecution of Jews in the Russian Empire, are visualized in Pankiewicz’s works.
Bibliografia
1. Źródła archiwalne
Biblioteka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego
Nr inw. 88 (dr) 1–3: Kotańska Anna, Warszawa w drzeworycie prasowym 1864–1900. Rozprawa doktorska przygotowana w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem Tadeusza Jaroszewskiego i Marii Poprzęckiej, Warszawa 2002; mps.
2. Źródła opublikowane
Bachórz Józef, Wstęp, [w:] Prus Bolesław, Kroniki, wybór i oprac. Józef Bachórz, Wrocław 1994.
Dygasiński Adolf, Nowe tajemnice Warszawy. Romans obyczajowy w trzech tomach, t. 1: Spod ciemnej gwiazdy, Warszawa 1887.
Hoesick Ferdynand, Ze wspomnień o cenzurze rosyjskiej w Warszawie, Warszawa 1929.
„Kłosy” 1882, 1885, 1887, 1889.
„Kurier Codzienny” 1879.
„Kurier Warszawski” 1890.
„Nowa Reforma” 1892.
Orzeszkowa Eliza, O Żydach i kwestyi żydowskiej, Wilno 1882.
„Prawda” 1881.
„Przegląd Polski” 1866.
Szkice i obrazki, Warszawa 1858.
„Tygodnik Ilustrowany” 1881, 1888–1891.
„Tygodnik Powszechny” 1882, 1884, 1885.
Ustawa o cenzurze, [w:] Podręcznik księgarski, Warszawa 1896.
„Wędrowiec” 1884, 1886, 1893.
Witkiewicz Stanisław, Aleksander Gierymski, Lwów 1903.
3. Opracowania
Bałus Wojciech, Nastrój jako alibi. „Święto Trąbek” Aleksandra Gierymskiego, [w:] Sztuka słowa. Sztuka obrazu. Prace dla Ewy Miodońskiej-Brookes, red. Joanna Zach, Agnieszka Ziołowicz, Kraków 2009.
Bätschmann Oskar, Einführung in die kunstgeschichtliche Hermeneutik: Die Auslegung von Bildern, Darmstadt 1988.
Boehm Gottfried, Bildnis und Individuum: Über den Ursprung der Porträtmalerei in der italienischen Renaissance, München 1985.
Boehm Gottfried, O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, Kraków 2014.
Borkowska Grażyna, Kwestia żydowska w XIX wieku. Słownik (wybranych) pojęć, [w:] Pozytywizm i negatywizm. My i wy po stu latach, red. Bogdan Mazan, Łódź 2005.
Borzymińska Zofia, Dziewiętnastowieczna Warszawa stolicą kulturalną europejskich Żydów, [w:] Żydzi Warszawy. Materiały konferencji w 100. rocznicę urodzin Emanuela Ringelbluma (21 listopada 1900 – 7 marca 1944), red. Eleonora Bergman, Olga Zienkiewicz, Warszawa 2000.
Brötje Michael, Der Spiegel der Kunst, Stuttgart 1990.
Bryl Mariusz, Płaszczyzna, ogląd, absolut. Inspiracje hermeneutyczne we współczesnej historii sztuki, „Artium Quaestiones” 6 (1993).
Burdziej Bogdan, Refleksja poetycka Wiktora Gomulickiego o Żydach po pogromie warszawskim 1881 roku, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” (1998), z. 325.
Cała Alina, Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864–1897). Postawy. Konflikty. Stereotypy, Warszawa 1989.
Czapski Józef, Józef Pankiewicz, Warszawa 1936.
Datner Helena, Ta i tamta strona. Żydowska inteligencja Warszawy drugiej połowy XIX wieku, Warszawa 2007.
Detko Jan, Narodowy aspekt kwestii żydowskiej u E. Orzeszkowej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (1961), nr 40.
Detko Jan, Żyd, Żydowska kwestia, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa, Wrocław–Warszawa 1991.
Eberlein Johann Konrad, Inhalt und Gehalt: Die ikonographisch-ikonologische Methode, [w:] Kunstgeschichte: Eine Einführung, red. Hans Belting, Heinrich Dilly, Wolfgang Kemp, Willibald Sauerländer, Martin Warnke, wyd. 7, Berlin 2008.
Eisenbach Artur, Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785–1870 na tle europejskim, Warszawa 1988.
Eisenbach Artur, Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIX wieku. Studia i szkice, Warszawa 1983.
Friedrich Agnieszka, Bolesław Prus wobec kwestii żydowskiej, [w:] Bolesław Prus. Pisarz. Publicysta. Myśliciel, red. Maria Woźniakiewicz-Dziadosz, Stanisław Fita, Lublin 2003.
Friedrich Agnieszka, Obraz pogromu warszawskiego w literaturze polskiej, [w:] Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 1: Literatura i sztuka, red. Sławomir Buryła, Warszawa 2018.
Friedrich Agnieszka, Żydzi, Niemcy i Polacy w publicystyce Bolesława Prusa i Jana Jeleńskiego do 1883 roku, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. 3, red. Krzysztof Pilarczyk, Kraków 2003.
Fuks Marian, Żydzi w Warszawie. Życie codzienne – wydarzenia – ludzie, wyd. 4, Poznań 2010.
Galewski Józef, Grzeniewski Ludwik Bohdan, Warszawa zapamiętana. Ostatnie lata XIX stulecia, Warszawa 1961.
Galiński Franciszek, Gawędy o Warszawie (1937), Warszawa 1960.
Gomulicki Wiktor, Opowiadania o starej Warszawie, red. Juliusz Gomulicki, Warszawa 1960.
Gomulicki Wiktor, Warszawa wczorajsza, oprac. Juliusz Gomulicki, Warszawa 1961.
Gomulicki Wiktor, Sobieszczański Józef, Przewodnik po Warszawie i okolicy, Lwów 1911.
Haake Michał, Figuralizm Aleksandra Gierymskiego, Poznań 2015.
Hirschhorn Samuel, Dzieje Żydów w Królestwie Polskim, [w:] Żydzi w Polsce odrodzonej. Działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kulturalna, t. 2, red. Ignacy Schiper, Aryeh Tartakower, Aleksander Hafftka, Warszawa 1933.
Imdahl Max, Giotto. Arenafresken: Ikonographie, Ikonologie, Ikonik, München 1990.
Iwańska Marzena, Prasa pozytywistów warszawskich wobec Żydów i kwestii żydowskiej, Łódź 2006.
Jeleński Jan, Żydzi, Niemcy i my, wyd. 4, Warszawa 1880.
Kieniewicz Stefan, Warszawa w latach 1795–1914, Warszawa 1976.
Kmiecik Zenon, Prasa warszawska w latach 1886–1904, Wrocław–Warszawa 1898.
Kowalska-Glikman Stefania, Na targowiskach dziewiętnastowiecznej Warszawy, „Kronika Warszawy” 15 (1984), nr 3.
Lesicz-Stanisławska Katarzyna, Tekst warszawski. Z Adolfem Dygasińskim na warszawskim bruku, „Litteraria Copernicana” 2 (2009).
Lewalski Krzysztof, Kościoły chrześcijańskie w Królestwie Polskim wobec Żydów w latach 1855–1915, Wrocław 2002.
Malik Jakub A., Jerozolima wyśniona. Modernizowanie się światopoglądów Bolesława Prusa na tzw. kwestię żydowską. Re-wizja, [w:] Bolesław Prus: Pisarz nowoczesny, red. Jakub A. Malik, Lublin 2009.
Markiewicz Henryk, Literatura i historia, Kraków 1994.
Markowski Artur, Anti-Jewish Pogroms in the Kingdom of Poland, „Polin” 27 (2015).
Mazan Bogdan, Interpretacja przepisów cenzuralnych oraz piśmiennictwa polskiego i obcego przez Warszawski Komitet Cenzury w okresie pozytywizmu. Syndrom „kawa z mlekiem”, [w:] Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, red. Janusz Kostecki, Alina Brodzka, t. 1, Warszawa 1992.
Międzyrzecki Artur, Warszawa Prusa i Gierymskiego. Szkice z dawnej Warszawy, Warszawa 1957.
Moszyński Maciej, Antysemityzm w Królestwie Polskim. Narodziny nowoczesnej ideologii antyżydowskiej, Poznań 2017.
Omilanowska Małgorzata, Świątynie handlu: Warszawska architektura komercyjna doby wielkomiejskiej, Warszawa 2004.
Paczoska Ewa, „Lalka”, czyli rozpad świata, Warszawa 2008.
Panofsky Erwin, Ikonografia i ikonologia, [w:] tenże, Studia z historii sztuki, wybór i oprac. Jan Białostocki, Warszawa 1971.
Piasecki Zdzisław, Stanisław Witkiewicz w „Wędrowcu” Artura Gruszeckiego, Opole 1992.
Ramotowska Franciszka, Sto lat „cenzury rządowej” pod zaborem rosyjskim, [w:] Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, red. Janusz Kostecki, Alina Brodzka, t. 1, Warszawa 1992.
Ramotowska Franciszka, Warszawskie Komitety Cenzury 1832–1915, [w:] Warszawa XIX wieku 1795–1918, z. 2, Warszawa 1971.
Rudnicki Szymon, Równi, ale niezupełnie, Warszawa 2008.
Rudzińska Anna, Rysunki w twórczości Pankiewicza, [w:] Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Artyście w 140. rocznicę urodzin, oprac. Elżbieta Charazińska, Warszawa 2006.
Secomska Halina, Warszawska cenzura teatralna 1863–1890, [w:] Dzieje teatru polskiego, t. 3: Teatr polski od 1863 r. do schyłku XIX w., red. Tadeusz Sivert, Warszawa 1982.
Simmel Georg, O istocie rozumienia historycznego, [w:] Wokół rozumienia. Studia i szkice z hermeneutyki, wybór i tłum. Grzegorz Sowiński, Kraków 1993.
Sosnowska Joanna, Cenzura carska wobec sztuk plastycznych, „Przegląd Powszechny” (1989), nr 7–8.
Stegner Tadeusz, Żydzi i ewangelicy warszawscy 1815–1915, cz. I, [w:] Żydzi Warszawy. Materiały konferencji w 100. rocznicę urodzin Emanuela Ringelbluma (21 listopada 1900 – 7 marca 1944), red. Eleonora Bergman, Olga Zienkiewicz, Warszawa 2000.
Szacki Jakub, Rola Żydów w życiu ekonomicznym Warszawy w latach 1863–1896, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (1959), nr 2.
Szczepińska Joanna, Pankiewicz-modernista, „Rocznik Historii Sztuki” 6 (1966).
Szczepińska Joanna, Warszawskie obrazy i rysunki Józefa Pankiewicza, „Rocznik Warszawski” 6 (1965).
Szreter Piotr, Cenzura rosyjska w Warszawie między powstaniem styczniowym a rewolucją 1905–1907. Strategie działania, [w:] Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, red. Janusz Kostecki, Alina Brodzka, t. 1, Warszawa 1992.
Szyndler Bartłomiej, Tygodnik ilustrowany „Kłosy” 1865–1890, Wrocław 1981.
W poszukiwaniu religii doskonałej? Konwersja a Żydzi, red. Agnieszka Jagodzińska, Wrocław 2012.
Wasiutyński Bohdan, Ludność żydowska w Polsce w wiekach XIX i XX. Studium statystyczne, Warszawa 1930.
Węgrzynek Hanna, Żydzi w Warszawie przed XIX wiekiem, [w:] Żydzi Warszawy. Materiały konferencji w 100. rocznicę urodzin Emanuela Ringelbluma (21 listopada 1900 – 7 marca 1944), red. Eleonora Bergman, Olga Zienkiewicz, Warszawa 2000.
Wodziński Marcin, „Cywilni chrześcijanie”: Spory o reformę Żydów w Polsce 1789–1830, [w:] Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, red. Grażyna Borkowska, Magdalena Rudkowska, Warszawa 2004.
Wodziński Marcin, Oświecenie żydowskie w Królestwie Polskim wobec chasydyzmu. Dzieje pewnej idei, Warszawa 2003.
Wójcicki Kazimierz Władysław, Warszawa i jej społeczność w początkach naszego stulecia, Warszawa 1875.
Wróbel Piotr, Przed odzyskaniem niepodległości, zabór rosyjski, [w:] Najnowsze dzieje Żydów w Polsce w zarysie (do 1950 roku), red. Jerzy Tomaszewski, Warszawa 1993.
Zieliński Jarosław, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, t. 8, Łódź 2002.
Żydzi-polscy, red. Dorota Dec, Krystyna Moczulska, Marek Rostworowski, Janusz Wałek, Kraków 1989.
Informacje: Studia Judaica, 2018, Nr 2 (42), s. 213 - 251
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Tematyka żydowska w twórczości Józefa Pankiewicza w kontekście społeczno-politycznym
Jewish themes in Józef Pankiewicz’s art in the socio-political context
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wieniawskiego 1, 61-712 Poznań, Poland
Publikacja: 2019
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 2263
Liczba pobrań: 1724