Od Za grzechy do Bezdomnych. Aleksander Marten (1898–1942?), artysta żydowskiej i polskiej kinematografii dźwiękowej
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEOd Za grzechy do Bezdomnych. Aleksander Marten (1898–1942?), artysta żydowskiej i polskiej kinematografii dźwiękowej
Data publikacji: 12.2022
Studia Judaica, 2022, Nr 2 (50), s. 269 - 290
https://doi.org/10.4467/24500100STJ.22.011.17181Autorzy
Od Za grzechy do Bezdomnych. Aleksander Marten (1898–1942?), artysta żydowskiej i polskiej kinematografii dźwiękowej
From Al Khet (For the Sins) to On a Heym (Without a Home): Aleksander Marten (1898–1942?), a Filmmaker of Jewish and Polish Sound Cinematography
Mordka Matys Tenenbaum (1898–1942?), also known as Aleksander Marten, is one of the least known Yiddish filmmakers. After ending his theatrical career in Germany and Austria, he went on to direct a Yiddish film Al khet (For the Sins) in Warsaw (1936). It was a melodramatic family story which brought him success and recognition both in Poland and in the diaspora, thus becoming the starting point of the so-called “golden age of Jewish cinema.” It was then that, among others, the following films were made: Yiddle with His Fiddle (Yidl mit’n fidl, dir. Joseph Green and Jan Nowina-Przybylski, 1936), The Handshake (Tkies kaf, dir. Henryk Szaro, 1937), The Dybbuk (Der Dibuk, dir. Michał Waszyński, 1937), and A Little Letter to Mother (A brivele der mamen, dir. Green and Leon Trystan, 1938). Marten, however, chose a different path. Following the example of filmmakers who worked both in Polish and Yiddish cinema, i.e., Szaro, Konrad Tom, Trystan, and Waszyński, the next year he decided to try his hand at Polish film, directing a sensational drama What Women Dream Of (O czym marzą kobiety). It bore a close resemblance, almost shot by shot, to the German film Was Frauen träumen (1933). In 1939, his other film Without a Home (On a heym) had its premiere. It was a drama about Jewish immigrants who struggled to adapt to new living conditions in America. It was also the last Yiddish film made in inter-war Poland.
1. Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe w Łodzi: Akta stanu cywilnego gminy żydowskiej w Łodzi, sygn. 98, nr 1265 z 1905 r.
2. Źródła opublikowane
„The Australian Jewish News” 1936.
Beylin Stefania, Od „Mirele Efros” do „Ulicy Granicznej”, [w:] taż, Na taśmie wspomnień, Warszawa 1962.
„Chwila” 1936.
„Film” 1939.
„Głos Poranny” 1934.
„Ilustrowana Republika” 1936, 1937.
„Jüdische Wochenpost mit Wirtschaftsblatt” 1935, 1938.
„Kino” 1936.
„Kurier Warszawski” 1937.
„Literarisze Bleter” 1936, 1938.
„Mein Film” 1935.
„Nasz Przegląd” 1936, 1939.
„Nowy Dziennik” 1936.
„Ostatnie Wiadomości” 1936.
Segałowicz Zusman, Tłomackie 13 (Z unicestwionej przeszłości). Wspomnienia o Żydowskim Związku Literatów i Dziennikarzy w Polsce (1919–1939), tłum. Michał Friedman, Wrocław 2001.
„Tygodnik Żydowski” 1929.
„Wiadomości Filmowe” 1939.
„Wiem Wszystko” 1936, 1937.
„Wolne Słowo” 1948.
Zaśpiewaj mi w jidysz, tłum. i transkrypcja Przemysław Piekarski, Kraków 2000.
3. Opracowania
Armatys Barbara, Armatys Leszek, Stradomski Wiesław, Historia filmu polskiego, t. 2: 1930–1939, Warszawa 1988.
Garncarz Joseph, Zmienność upodobań. O preferencjach filmowych Europejczyków w latach 1896–1939, tłum. Andrzej Dębski, Wrocław 2022.
Goldberg Judith N., Laughter through Tears: The Yiddish Cinema, London–Toronto 1983.
Goldman Eric A., Visions, Images, and Dreams: Yiddish Film Past and Present, Ann Arbor 1983.
Gross Natan, Film żydowski w Polsce, tłum. Anna Ćwiakowska, Kraków 2002.
Gross Natan, Toldot ha-kolnoa ha-jehudi be-Polin 1910–1950, Jeruszalajim 1990.
Gross Natan, Żydowska pieśń ludowa (wersja kowieńska), „Nowiny Kurier” (26 marca 2004).
Gross Natan, Żydowskie tango, „Nowiny Kurier” (6 grudnia 1985).
Halberda Marek, Polskie filmy made of Paramount, „Kino” (1983), nr 5.
Hoberman Jim, Bridge of Light: Yiddish Film Between Two Worlds, Hanover–London 2010.
Kornacki Krzysztof, „Dybuk” Michała Waszyńskiego, [w:] Dybuk. Na pograniczu dwóch światów, red. Mieczysław Abramowicz, Jan Ciechowicz, Katarzyna Kręglewska, Gdańsk 2017.
Malinowski Jerzy, Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „Nowej Sztuki” w Polsce 1918–1923, Warszawa 1987.
Maśnicki Jerzy, Stepan Kamil, Marten Aleksander, [w:] ciż, Pleograf. Słownik biograficzny filmu polskiego 1896–1939, Kraków 1996.
Mazur Daria, Dybuk, Poznań 2007.
Mazur Daria, Waszyński’s “The Dybbuk”, Poznań 2009.
Proszyk Jacek, Kachel Jacek, Teatralna Fabryka Sensacji, Bielsko-Biała 2020.
Pryt Karina, Towbin Mordechaj, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 54, red.
Andrzej Romanowski, Warszawa–Kraków 2022–2023, nr 223 (w druku).
Rachwald Tomasz, „Aleksander Ford”, człowiek zmyślony. Tożsamość i polityka w „Sabrze” (1933) i „Drodze młodych” (1936), „Kwartalnik Filmowy” (2015), nr 92.
Włodek Roman, Dokąd prowadzi „Droga młodych”. O filmie „Mir kumen on” Aleksandra Forda, „Midrasz” (2015), nr 6.
Włodek Roman, Joseph Green, producent polskich filmów jidyszowych, „Images” (2019), nr 35.
Włodek Roman, „Nasze dzieci” Natana Grossa, „Midrasz” (2012), nr 4.
Żuk Agnieszka, 1937: Michał Waszyński „oko jak doskonały obiektyw”, Lublin 2015.
Informacje: Studia Judaica, 2022, Nr 2 (50), s. 269 - 290
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Od Za grzechy do Bezdomnych. Aleksander Marten (1898–1942?), artysta żydowskiej i polskiej kinematografii dźwiękowej
From Al Khet (For the Sins) to On a Heym (Without a Home): Aleksander Marten (1898–1942?), a Filmmaker of Jewish and Polish Sound Cinematography
Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Rynek Starego Miasta 29/31 00-272 Warszawa
Publikacja: 12.2022
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 603
Liczba pobrań: 415