FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Hebrajski średniowieczny (?) epigraf z Chełma

Data publikacji: 12.2022

Studia Judaica, 2022, Nr 2 (50), s. 215 - 234

https://doi.org/10.4467/24500100STJ.22.009.17179

Autorzy

Andrzej Trzciński
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin
https://orcid.org/0000-0001-6378-7988 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Hebrajski średniowieczny (?) epigraf z Chełma

Abstrakt

A Medieval (?) Hebrew Epigraph from Chełm 

In 2019 after removing an abundance of weeds from the Jewish cemetery in Chełm (Poland, Lublin voivodeship), an inventory of tombstones was carried out. A tombstone (matsevah) with medieval characteristics and an incomplete date (only the row of tens and ones being preserved: 'ד'ע…) was discovered. The author of the article examined the artifact thoroughly, taking into consideration the historical and archeological context, the features of the epigraph as a whole, as well as its philological and paleographic aspects. The features of the Chełm matsevah were compared with Jewish tombstones from the thirteenth to the sixteenth century of the Ashkenazi territory, especially from the historical lands of the Polish Commonwealth. The author estimated its origin to the year ד''רע (274, i.e. 1513/1514 according to the Gregorian calendar), although the date ד''קע (174, i.e. 1413/1414) is not excluded. Such a large time range is plausible beause of the long duration of a number of features of medieval tombstones. The matsevah from Chełm is an important historical and epigraphic landmark. In the framework of the historical borders of the Kingdom of Poland (excluding Silesia from the Piast period) it is the oldest preserved Jewish tombstone and confirms the existence and location of the cemetery in the town since at least the early sixteenth century. Indirectly this also confirms a typical placement of Jewish cemeteries in royal cities and towns at a significant distance from the center. As an epigraphic artifact, the finding is a rare example of the medieval matsevah as a whole and regarding such aspects as its content, configuration of inscription, technology of production and features of script.

Bibliografia

 1. Źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Lublinie

Plany różnych urzędów, sygn. 80: Mapa Realności Powiatowego Miasta Chełma w Obwodzie Krasnostawskim Woiewództwie Lubelskim leżącego roku 1823 […] Delimitowana.

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie, Delegatura w Chełmie (archiwum zakładowe)

Chełm, cmentarz żydowski. Karta cmentarza, 2019, oprac. Paweł Sygowski (mps).

Sygowski Paweł, Cmentarz żydowski w Chełmie. Dokumentacja naukowo-historyczna, Lublin 1985 (mps).

Sygowski Paweł, Synagogi w Chełmie. Dokumentacja naukowo-historyczna, Lublin 1987 (mps).

2. Źródła opublikowane

Chajim Aszkenazi ben Jicchak Or zarua, Szeelot u-teszuwot Mahara”ch Or zarua, Lipsk 1860; edycja elektroniczna w: Sefaria. A Living Library of Jewish Texts, https://www.sefaria.org/Maharach_Or_Zarua_Responsa?lang=bi [dostęp: 19 marca 2022].

Epidat – Forschungsplattform für jüdische Grabsteinepigraphik, http://www.steinheim-institut.de/cgi-bin/epidat [dostęp: 27 lutego 2022].

Matricularum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservatur. Pars I: Casimiri IV regis tempora complectens (1447–1492), wyd. Theodorus Wierzbowski, Varsoviae 1905.

3. Opracowania

Bałaban Majer, Cholm, [w:] Jewrejskaja encikłopiedija. Swod znanij o jewrejstwie i jego kul’turie w proszłom i nastojaszczem, t. 15, red. Awraam Garkawi, Lejb Kacenelson, Sankt Peterburg [1909 lub później].

Dworzecki M[ark], Di Jidn in Ludmir in lojf fun der geszichte, [w:] Pinkas Ludmir; sefer zikaron li-kehilat Ludmir, red. komitet redakcyjny, Tel Awiw 1962.

Eidelberg Shlomo, Horowitz Yehoshua, Derovan David, Ḥayyim (Eliezer) ben Isaac “Or zaru’a”, [w:] Encyclopaedia Judaica. Second Edition, Vol. 8, red. Fred Skolnik, Michael Berenbaum, Detroit 2007.

Eisenstein Aron, O starym cmentarzu żydowskim w Cieszynie, „Zaranie Śląskie” 10 (1934), z. 3.

Fishel Alexandra, Nosonovsky Michael, Rediscovered Gravestones from a Destroyed Jewish Cemetery in Ostróg: The Case of Two Inscriptions of 1445, „Zutot” 14 (2017), nr 1.

Friedman Filip, Cu der geszichte fun di Jidn in Chelm, [w:] Izker-buch Chelm, red. Mejlech Bakalczuk-Felin, Johannesburg 1954.

Gmiterek Henryk, W czasach Rzeczypospolitej szlacheckiej, [w:] Chełm i chełmskie w dziejach, red. Ryszard Szczygieł, Chełm 1996.

Hassler Konrad D., Jüdische Alterthümer aus dem Mittelalter in Ulm, Ulm 1865.

Hońdo Leszek, Stary żydowski cmentarz w Krakowie. Historia cmentarza. Analiza hebrajskich inskrypcji, Kraków 1999.

Horn Maurycy, Żydzi na Rusi Czerwonej w XVI i pierwszej połowie XVII w. Działalność gospodarcza na tle rozwoju demograficznego, Warszawa 1975.

Hüttenmeister Frowald Gil, Abkürzungsverzeichnis hebräischer Grabinschriften (AHebG), 2. erweiterte Auflage, Tübingen 2010.

Kalish Aryeh-Leib, Chelm, [w:] Encyclopaedia Judaica. Second Edition, Vol. 4, red. Fred Skolnik, Michael Berenbaum, Detroit 2007.

Milner Szimon, Le-korot ha-Jehudim be-Chelm, „Measef” (Sankt Peterburg) (1902); przedruk w: Izker-buch Chelm, red. Mejlech Bakalczuk-Felin, Johannesburg 1954.

Muneles Otto, Epitaphs from the Ancient Jewish Cemetery of Prague, Jerusalem 1988.

Piechotkowie Maria i Kazimierz, Oppidum Judaeorum. Żydzi w przestrzeni miejskiej dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 2004.

Polakovič Daniel, Medieval Hebrew Inscriptions in Cheb (Eger), „Judaica Bohemiae” 42 (2006).

Rudnik Stanisława, Rozwój przestrzenny Chełma – tendencje historyczne i perspektywy, [w:] Chełm i chełmskie w dziejach, red. Ryszard Szczygieł, Chełm 1996.

Rybarski Roman, Handel i polityka handlowa Polski w XVI stuleciu, t. 1: Rozwój handlu i polityki handlowej, Poznań 1928; t. 2: Tablice i materiały statystyczne, Poznań 1929.

Scheiber Alexander, Jewish Inscriptions in Hungary from the 3rd Century to 1686, Leiden 1983.

Schiper Ignacy, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937.

Sygowski Paweł, Trzciński Andrzej, Macewa średniowieczna na cmentarzu żydowskim w Chełmie, „Rocznik Chełmski” 23 (2019).

Szczygieł Ryszard, Miasto w późnym średniowieczu. Lokacja na prawie niemieckim, [w:] Chełm i chełmskie w dziejach, red. Ryszard Szczygieł, Chełm 1996.

Ta-Shma Israel M., On the History of the Jews in Twelfth- and Thirteenth-Century Poland, „Polin” 10 (1997).

Trzciński Andrzej, Hebrajskie inskrypcje na materiale kamiennym w Polsce w XIII– XX wieku. Studium paleograficzno-epigraficzne, Lublin 2007.

Trzciński Andrzej, Nagrobek jako źródło historyczne do początkowego okresu dziejów gminy (na przykładzie Lublina, Chełma, Leska i Szczebrzeszyna), [w:] Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce, t. 2: Cmentarze żydowskie, red. Jerzy Woronczak, Wrocław 1995.

Trzciński Andrzej, O „piętnastowiecznych” macewach z Chełma (weryfikacja ustaleń Szymona Milnera), „Rocznik Chełmski” 5 (1999).

Trzciński Andrzej, Świadkiem jest ta stela. Stary cmentarz żydowski w Lublinie, Lublin 2017.

Trzciński Andrzej, Wodziński Marcin, Cmentarz żydowski w Lesku. Część I – wiek XVI i XVII, Kraków [2002].

Trzciński Andrzej, Woronczak Jan Paweł, Nagrobki z XVI wieku na cmentarzu żydowskim w Szczebrzeszynie, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich. Materiały z konferencji, Kraków 2123 XI 1995, red. Krzysztof Pilarczyk, Kraków 1997.

Wachstein Bernhard, Die Inschriften des alten Judenfriedhofes in Wien, Teil 1: 1540(?)–1670, Wien–Leipzig 1912.

Wodziński Marcin, Hebrajskie inskrypcje na Śląsku XIII–XVIII wieku, Wrocław 1996.

Wodziński Marcin, O „czternastowiecznych” macewach z Cieszyna, „Annales Silesiae” 22 (1992).

Wodziński Marcin, Stžedovĕké židovské náhrobky na Moravĕ, [w:] Židé a Morava. Sbornik pžíspĕvků pžednesených na konferenci konané 10. listopadu 1999 v Kromĕříži, Kromĕříž 2000.

Wodziński Marcin, Trzciński Andrzej, XVI-wieczne macewy ze starego cmentarza żydowskiego w Przemyślu, [w:] Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. 2: Materiały z konferencji, Kraków 24–26 XI 1998, red. Krzysztof Pilarczyk, Stefan Gąsiorowski, Kraków 2000. 

Żydzi w Chełmie, red. Krystyna Mart, Chełm 2010.

Informacje

Informacje: Studia Judaica, 2022, Nr 2 (50), s. 215 - 234

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Hebrajski średniowieczny (?) epigraf z Chełma

Angielski:

A Medieval (?) Hebrew Epigraph from Chełm

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-6378-7988

Andrzej Trzciński
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin
https://orcid.org/0000-0001-6378-7988 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin

Publikacja: 12.2022

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Andrzej Trzciński (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 633

Liczba pobrań: 369

<p> Hebrajski średniowieczny (?) epigraf z Chełma</p>