FAQ

Zarys dziejów klasztoru św. Michała Archanioła mniszek dominikańskich w Kamieńcu Podolskim (1708–1866)

Data publikacji: 12.2022

Rocznik Przemyski. Literatura i Język, 2022, 2 (26) 2022, s. 51 - 92

https://doi.org/10.4467/24497363RPLJ.22.003.17068

Autorzy

Piotr Stefaniak
https://orcid.org/0000-0002-1880-3237 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Zarys dziejów klasztoru św. Michała Archanioła mniszek dominikańskich w Kamieńcu Podolskim (1708–1866)

Abstrakt

The outline of the history of St Michael the Archangel’s Monastery of Dominican nuns in Kamianets Podilskyi (1708–1866)

The Dominican monastery in Kamianets Podilskyi was the last pre-partition foundation on Polish land established by the nuns of the Order of Preachers. Józef Mocarski, provincial prior of the Dominican Ruthenian province, in 1708 founded the monastery for the nuns of his order in the recently recovered from the Turks (on the strength of the Treaty of Karlowitz) Kamianets Podilskyi. It was the easternmost Catholic monastery. It included nuns only of noble Polish origin; they were daughters of Podolia noblemen. In 1721 the process of setting up the monastery was completed and it was also then that a small convent church was consecrated, whose patron became St Michael the Archangel (patron of Ruthenia and the Dominican Ruthenian province). The Dominican nuns from Kamianets led contemplative life in strict enclosure. The monastery did well until the decline of the Commonwealth of Poland. In 1787 the monastery was threatened with closing as part of the plans to modernize the Kamianets fortress, which was to be strengthened with the buildings of city convents. Eventually, the nuns were not displaced, as the reorganization plans were not carried out. In 1793 Kamianets Podilskyi was taken over by Russians and the partition period started. Although the monastery was wealthy, the Dominican nuns started to struggle with various problems. A crisis of vocations appeared, which in 1822 was overcome through bringing three nuns from the monastery in Novogrudok, but in 1833 the situation repeated itself. However, a monastery school was set up, which gave the nuns some financial support. In 1839 the last vestition of two nuns took place, and in 1842 on the strength of a tsar’s decree the novitiate was closed, which was an indication of the monastery’s near demise. The monastery obtained a long-range status and existed until the closure of the Kamianets diocese in 1866. Then eight Dominican nuns were sent to the Carmelite nuns of old observance in Dubno, where there was a long-range monastery. That status was lost in 1890 and then the nuns residing there were relocated to the Benedictine nuns monastery in Sandomierz. It was then that three years later the last Dominican nun from Kamianets, Joanna Austutowiczówna, died, closing the history of her convent.

Keywords: Dominican nuns, the Order of Preachers, Kamianets Podilskyi, St Michael the Archangel

Bibliografia

Źródła archiwalne

Archiwum Benedyktynek Lwowskich w Krzeszowie, Cathalogus Confratrum ac Sororum S. Custodis Angeli, sygn. F 1, F 2.

Archiwum Benedyktynek Ormiańskich ze Lwowa w Wołowie na Śląsku, Kronika zakonnic ormiańskich we Lwowie, k. 92.

Archiwum Benedyktynek Wileńskich w opactwie SS. Benedyktynek w Żarnowcu na Pomorzu, rkps sygn. A 20, Kronika Sióstr Benedyktynek w Mińsku.

Archiwum Generalne Zakonu Dominikanów w Rzymie u św. Sabiny, XIV liber LLL, pars III, Descriptio conventuum Provinciae S. Hyacinthi qualiter eos reperit P. Mgr. Fr. Angelus Polikowski, Annis quibus visitavit illos, nimirum 1753, 1754 et 1755 descripta per Contratas, ad informationem Curiae Reverendissimi porrecta. Anno Domini 1755, k. 919r–920v; sygn. XIII 91025, Index Conventuum et Personarum Provinciae Russiae S. Ord. Praed. moderante eundem Rev. Mo P. Joanne Thoma de Boxadors Magistro Generali comparata diebus Junii A. D. 1766 ad finem, Visitationis ultimae eiusdem Provinciae per indigmum eiusdem Priorem Provincialem Fr. Felicianum Zbykalski S. Th. Mag. Expedita…, k. 1221.

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór Czołowskiego, rkps nr 258, k. 149.

Archiwum Klasztoru SS Dominikanek u Świętej Anny pod Przyrowem, rkps sygn. A 1, Kronika Klasztoru Panien Dominikanek II Habitu w Piotrkowie 1626–1869, k. 305; rkps sygn. PrŚ 1, Spis i opis Klasztoru P.P. Dominikanek II habitu w Piotrkowie, k. 56.

Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, Zespół Klasztory Prowincji Ruskiej, rkps sygn. Pr 28, Inventarium Rerum Conventuum et Ecclesiarum Provinciae Russiae S. Hyacinthi suo prima Visitatione Admodum Reverendi Patris Provincialis Fratris Thomae Kruszewski et earum tam Mobilium qvam Immobilium, k. 5; Zespół Klasztory Prowincji Ruskiej, rkps sygn. Pr 35, s. 457–470; Zespół Klasztory Prowincji Litewskiej, Elenchus Patrum ac Fratrum Provinciae Lithvanae S. Angeli Custodi Ordinis Praedicatorum…, ex anno 1833 in annum 1834; Zespół Klasztory Prowincji Ruskiej, Klasztor śś. Dominikanek w Kamieńcu Podolskim, rkps sygn. Kpl 2; Zespół Klasztory Prowincji Ruskiej, F.R. Madura, Acta Capitulorum Provinciae Russiae Ordinis Praedicatorum 1598–1772, s. 117, 142, 217.

Archiwum Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, sygn. 25, Listy ks. Mazurkiewicza, k. 125, 157, 171, 269.

Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk, rkps sygn. 96, Descriptio Conventus Camenecensis Fratrum ecclesiae Tit. S. Nicolai, [w:] Acta Provinciae S. Hyacinthi in Russia sacri Ordinis FF.

Praedicatorum sub initio Regiminis Eximii A. R. P. S. Thlae Praesentati Fratris Laurentii Kałuski Missionarii Apostolici, k. 33; De suppressione Conventuum Camenecensium, [w:] Acta Provinciae S. Hyacinthi in Russia sacri Ordinis FF. Praedicatorum sub initio Regiminis Eximii A. R. P. S. Thlae Praesentati Fratris Laurentii Kałuski Missionarii Apostolici, k. 199–215.

Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne w Wilnie, sygn. F. 694, op. 1, d. 4008, k. 67v‒r, d. 4014, k. 642v; sygn. F. 822, op. 12, d. 3758.

Państwowe Archiwum Miejskie Kamieńca Podolskiego, Vizitnoje Opisannie Kamieneckago po Dominikanskago Rimsko Katolicieskago prichodiekago Kostieła v Gubernskom Gorodi Kamiejency Podolskom costojaszczago Za 1862 god, fond 685, op. 2, spr. 2, 3 i 4.

Państwowe Archiwum Obłasti Chmielnickiej, sygn. 685-1-122, sygn. 685-1-164, sygn. 685-1-188, sygn. 685-1-254, sygn. 685-1-257, sygn. 685-1-325, sygn. 685-2-22, sygn. 685-2-58, sygn. 685-2-133, sygn. 685-2-1050, sygn. 685-4-21.

Rosyjskie Państwowe Archiwum Historyczne w Petersburgu, sygn. F. 822, op. 12, d. 2926, 2928.

Wykazy mniszek nowogródzkich z lat 1817–1841 oraz 1859–1860 przekazane autorowi przez

Sławomira Brzozeckiego OP, historyka zakonu z klasztoru dominikanów w Wilnie i asystenta generalskiego mniszek dominikańskich w Wilnie.

Źródła drukowane

L. Brzeski, Na uroczystość Wszystkich Świętych Zakonu Kaznodziejskiego kazanie w kościele ww. panien dominikanek konwentu lwowskiego miane… 9 listopada 1799, Lwów b.d.

K. Niesiecki, Herbarz polski, t. 6, wyd. J. Bobrowicz, Lipsk 1841.

A. Prusiewicz, Kamieniec Podolski: szkic historyczno-topograficzny, Kijów–Warszawa 1915.

P.H. Pruszcz, Klejnoty stołecznego Miasta Krakowa albo kościoły i co w nich jest widzenia godnego i znacznego […], Kraków 1745.

K. Sarnecki, Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego. Diariusz i relacje z lat 1691–1696, Wrocław 1958.

Thomae Pirawski primi episcopi suffraganei Leopoliensis Relatio status Almae Archidioecesis  Leopoliensis: accedunt testamenta eiusdem Th. Pirawski et Ioannis Zamoiscii, archiepiscopi leopoliensis, wyd. C.J. Heck, Lwów 1893.

Urzędnicy województwa ruskiego XIV–XVIII wieku (ziemie halicka, lwowska, przemyska, sanocka). Spisy, oprac. K. Przyboś, Wrocław 1987 (Urzędnicy województwa ruskiego XIV–XVIII wieku, t. 3, Ziemie ruskie, z. 1).

Opracowania

Z. Bania, M. Wiraszka, Kamieniec Podolski, miasto-legenda. Zarys dziejów urbanistyki i architektury od czasów najdawniejszych do współczesności, Warszawa 2001.

S. Barącz, Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce, t. 2, Lwów 1861.

M. Borkowska, Karmelitanki dawnej obserwancji w Polsce, dzieje zapomnianego zakonu, „Nasza Przeszłość” 1991, t. 75, s. 91‒116.

M. Borkowska, Klasztory dominikańskie w Górze Kalwarii, Góra Kalwaria 1997.

M. Borkowska, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. 3: Wielkie Księstwo Litewskie i Ziemie Ruskie Korony Polskiej, Warszawa 2008.

S. Chodyński, Klasztor Panien Dominikanek w Piotrkowie, Włocławek 1914.

W. Chotkowski, Księdza prymasa Poniatowskiego spustoszenia kościelne w Krakowie. Przyczynek do dziejów Uniwersytetu, Kraków 1918.

P.P. Gach, Mienie polskich zakonów i jego losy w XIX wieku, Rzym 1979.

S. Gajewski, Biskupi Królestwa Polskiego wobec ukazu carskiego o klasztorach z 8 listopada 1864 roku, „Echa Przeszłości” 2008, nr 9, s. 143‒154.

J. Gajkowski, Benedyktynki sandomierskie, Sandomierz 1917.

J.M. Giżycki (Wołyniak), Wykaz klasztorów dominikańskich prowincji ruskiej, t. 2, Kraków 1923.

J.M. Giżycki (Wołyniak), Zniesione kościoły i klasztory rzymsko-katolickie przez rząd rosyjski w wieku XIX-tym w diecezji łuckiej, żytomierskiej i kamienieckiej (gub. wołyńskiej, kijowskiej i podolskiej), „Nova Polonia Sacra” 1928, t. 1, s. 1‒312.

P. Grajewska, Klasztor dominikanek II zakonu w Piotrkowie, później Św. Anny pod Przyrowem, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” 1973, R. 20, s. 93‒98.

E. Janicka-Olczakowa, Żeński ruch dominikański w Polsce w XVII–XX wieku, [w:] Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222–1972, t. 1, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1975, s. 159‒178.

Kartka z dziejów kraju i Kościoła katolickiego w Polsce Rosyjskiej. Podług źródeł wiarygodnych skreślił „X. Y. Z., t. 3, Poznań 1891.

Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, t. 1–4, red. M. Derwich, Wrocław 2014 („Opera ad Historiam Monasticam Spectantiam”, Series I, Colloquia, 8/I–IV).

M. Miławicki, Inwentarze i spisy bibliotek klasztorów dominikańskich skasowanych w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w XIX w. Stan źródeł i miejsca ich przechowywania, „Hereditas Monasteriorum” 2012, t. 1, s. 141‒172.

M. Miławicki, Położenie klasztorów dominikańskich w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w latach 1795–1914, [w:] Święty Jacek Odrowąż i dominikanie na Śląsku, red. A. Barciak, Katowice 2008, s. 331–363.

M. Miławicki, Zaplecze gospodarcze klasztorów dominikańskich w diecezji kamienieckiej w świetle akt wizytacji z 1823 roku, [w:] Dominikanie na ziemiach polskich w epoce nowożytnej, red. A. Markiewicz, M. Miławicki, Kraków 2009, s. 485‒517.

W.M. Podlewski, Święta Brygida królowa szwedzka i zakon jej pod regułą Zbawiciela, Kraków 1892.

J. Przybył, Kamieniec Podolski albo Trylogia na nowo przeżywana, Wrocław 1998.

A. Rasszczupkin, Kamieniec Podolski, Kamieniec Podolski 2002.

A.J. [Rolle], Zameczki podolskie na Kresach Multańskich, t. 2: Kamieniec nad Smotryczem, Warszawa 1880.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, t. 3, Warszawa 1886.

L. Skomorowski, Hrabia Ostroróg albo okropna tajemnica, Warszawa 1819.

J.A. Spież, Dominikanie w Kamieńcu Podolskim, [w:] Pasterz i twierdza. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi Olszańskiemu ordynariuszowi diecezji w Kamieńcu Podolskim, red. J. Wołczański, Kraków–Kamieniec Podolski 2001, s. 249‒273.

P. Stefaniak, Dzieje klasztoru mniszek dominikańskich w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski 2009.

P. Stefaniak, Dzieje mniszek dominikańskich w krajach słowiańskich, Kraków–Racibórz 2007.

P. Stefaniak, Jedynie Bogu mówiły o ludziach. Dzieje wspólnoty mniszek dominikańskich przy Kościele św. Michała Archanioła w Kamieńcu Podolskim (1708–1866). Тільки Богу розпов ідали про людей. Дії спільноти домініканських монахинь при церкві св. Архангела Михаїла у Кам’янці-Подільському (1708–1866), KrakówKamieniec Podolski 2021.

P. Stefaniak, Klasztor dominikanek w Kamieńcu Podolskim 1615–1866, „Collectanea Historica” 2004, z. 3, s. 47–78.

P. Stefaniak, Klasztory mniszek dominikańskich ruskiej prowincji zakonu, „Nasza Przeszłość” 2007, t. 108, s. 305–336.

P. Stefaniak, T. Karolak, Panny Dominikanki w Sochaczewie 1606–1820. Studia z dziejów konwentu mniszek Zakonu Kaznodziejskiego w Sochaczewie i jego dziedzictwa materialnego oraz duchowego, Sochaczew 2013.

W. Szczygielski, Krasiński Adam Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 15, Wrocław 1970, s. 160‒166.

A. Szylar, Liczba zakonnic, skład osobowy i rotacja na urzędach w klasztorze benedyktynek w Sandomierzu w latach 1615–1903, „Nasza Przeszłość” 2004, t. 102, s. 287‒352.

E. Walewander, Matka Kolumba Białecka (1838–1887), „Seminare. Poszukiwania Naukowe” 2010, nr 28, s. 285‒290.

H. Wyczawski, Przygotowanie do studiów w archiwach kościelnych, Kalwaria Zebrzydowska 1989.

J. Żmigrodzki, Nowogródek i okolice, Nowogródek 1931.

Informacje

Informacje: Rocznik Przemyski. Literatura i Język, 2022, 2 (26) 2022, s. 51 - 92

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Zarys dziejów klasztoru św. Michała Archanioła mniszek dominikańskich w Kamieńcu Podolskim (1708–1866)

Angielski:
The outline of the history of St Michael the Archangel’s Monastery of Dominican nuns in Kamianets Podilskyi (1708–1866)

Publikacja: 12.2022

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC-BY-NC-SA  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Piotr Stefaniak (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski