FAQ

Słowik nie z tej bajki. Kariera renesansowej fabuły o słowiku, kukułce i ośle oraz jej polska recepcja w XVII wieku

Data publikacji: 31.12.2024

Rocznik Przemyski. Literatura i Język, 2024, 2 (28) 2024, s. 165 - 184

https://doi.org/10.4467/24497363RPLJ.24.013.20539

Autorzy

Roman Krzywy
Uniwersytet Warszawski
, Polska
https://orcid.org/0000-0001-9964-7362 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Słowik nie z tej bajki. Kariera renesansowej fabuły o słowiku, kukułce i ośle oraz jej polska recepcja w XVII wieku

Abstrakt

Invoking two Polish versions of the fable about the nightingale, cuckoo and donkey (by Stanisław Grochowski and Wacław Potocki), the author of the paper presents its European success in the 16th and partly 17th c. The source of the fable is one of the facetiae by the German humanist Heinrich Bebel (1512), referred to by Juan Luis Vives in his Latin phrasebook (1539), which definitely added to the apologue’s popularity. Subsequent versions were written by Joachim Camerarius the Elder, Gilbert Cousin, Achille Bocchi, Johann Stigel, Mathias Holtzwart and others. Some of them have the form of regular apologues (in prose or in verse), others are closer to emblematic compositions; there are also versions meant to be sung. The simple plot is given new motifs in them and the authors add some edifying morals. Polish interpretations of the theme are an element of European reception of the popular motif; the versions closest to them seem to be the ones by Vives or Bocchi dependent on him.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła

Aelst P. von der, Blumm und Auβbund allerhandt auβerlesener weltlicher, züchtiger Lieder und Rheymen, Deventer 1602.

Aesopi et aliorum fabulae latinius quam ante hac expressae, Hispali 1693.

Aesopi Phrygis et aliorum fabulae, Antverpiae 1565.

Aldrovandi U., De quadrupedibus solidipedibus volumen integrum, Bononiae 1616.

Aldrovandi U., Ornithologiae, hoc est De avibus historiae libri XII, Bononiae 1599

Angelus Silesius, Cherubinowy wędrowiec. Poglądowe opisanie czterech spraw osta­tecznych, tłum., oprac. A. Lam, Opole 2012.

Antologia bajki polskiej, wybrał i oprac. W. Woźnowski, Wrocław 1982.

Bebel H., Liber tertius et novus facetiarum, Argentorati 1512.

Bebelius H., Opuscula nova et adolescentiae labores, Argentorati 1514.

Bonifacius B., Ludicra historia, Venetiis 1652.

Camerarius J., Fabulae Aesopi, emendatius quam hactenus aedite, Antverpiae 1542.

Camerarius J., Fabulae Aesopi iam denuo multo emendatius et locupletius quam antea aeditae, Tubingae 1542.

Capaccio G.C., Gli apologi con la giunta delle dicerie morali, Napoli 1602.

Capolavori polifonici del secolo XVI, red. B. Somma, t. 3: G. Croce, Triaca musicale (1596), oprac. A. Schinelli, Roma 1942, s. III.

Cognatus G., Silva narrationum diligenter purgata et uberior reddita, [Genève] 1552.

Collected Works of Erasmus, t. 1: Colloqies, tłum. i oprac. C.R. Thompson, Toronto 1997.

Colloquia, sive Exercitatio Latinae linguae, Gedani 1639.

Colloquia, sive Linguae Latinae exercitatio, Cracoviae 1609.

Die Geschwenck Henrici Bebelii, b.m. 1558.

Delitiae poetarum Germanorum huius superiorisque aevi illustrium, [wyd. J. Gruter], t. 6, Francofurti 1612.

Epigramma Henrici Bebelii [] super iudicio „Chrysopassi praedestinationis” Ioannis Eckii, [w:] I. Eckius, Chrysopassus praedestinationis, Augustae Vindelicorum 1514.

Erasmus Roterodamus, Opera omnia, cz. 1, t. 3: Colloquia, wyd. L.-E. Halkin, F. Bierlaire, R. Hoven, Amsterdam 1972.

Fabulae Aesopicae plures quingentis et aliae quaedam narrationes cum historia vitae fortunaeque Aesopi, Lipsiae 1564.

Grochowski S., Toruńskie nocy, oprac. R. Krzywy, Warszawa 2017.

Heinrich Bebels Facetien. Drei Bücher, oprac. G. Bebermeyera, Leipzig 1931.

Herder J.G., Wyjątki z listów o Osjanie i pieśniach dawnych ludów, tłum. B. Płaczkowska, [w:] idem, Wybór pism, wybór, oprac. T. Namowicz, Wrocław 1987.

Holtzwart M., Emblematum Tyrocina, sive Picta poesis Latino-Germanica, Straß-burg 1581.

Irenaeus a sancta Catharina, Mythologia sacro-profana, seu Florilegium fabularum in classes et locos morales digestum locis, sententiis, historiis, tum profanis cum sacris ex puris fontibus Scripturae, Flexiae 1666.

Lang J., Fabi F., Novissima polyanthea in libros viginti distributa, Venetiis 1616.

Matthaei Zuberi, Istro-Neuburgensis palatini, poetae laureati melissei, Poematum literato orbis theatro exhibitorum pars prima, Francofurti 1627.

Owidiusz, Metamorfozy, tłum. A. Kamieńska, S. Stabryła, oprac. S. Stabryła, Wrocław 1995.

Paprocki B., Rzecz jest barzo głupia powiedać, gdy kogo nie słuchają. Przykład o kruku i o słowiku, [w:] idem, Koło rycerskie, w którym rozmaite stworzenia rozmo­wy swe mają, [Kraków 1576/1582].

Poematum Ioannis Stigelli liber sextus, continens epigrammatum librum posteriorem, Ienae 1569.

Poematum Ioannis Stigelli liber quintus, continens epigrammatum librum priorem. Quinto annexus est etiam liber VI epigrammatum, Ienae 1576.

Potocki W., Dzieła, t. 2: Ogród nie plewiony i inne utwory z lat 1677–1695, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1987.

Regnart J., Newe kurtzweilige Teutsche Lieder mit fünff stimmen, Nürmberg 1580.

Vives. Edicions princeps, red. E. Gonzáles, A. Albiña, V. Gutiérrez, València 1992.

Vives L., Los Diálogos (Linguae Latine exercitatio), wstęp, oprac. M. Pilar García Ruiz, Pampalona 2005.

Opracowania

Abramowska J., Polska bajka ezopowa, Poznań 1991.

Altrock S., Gewitztes Erzählen in der Frühen Neuzeit. Heinrich Bebels Fazetien und ihre deutsche Übersetzung, Köln 2009.

Brückner A., Ezopy polskie, Kraków 1902.

Budzyk K., Potocki – bajkopisarz, [w:] Studia z dawnej literatury czeskiej, słowackiej i polskiej poświęcone V Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Sofii, red. K. Budzyk, J. Hrabák przy współudziale W. Roszkowskiej-Sykłowej i A. Sieczkowskiego, Wrocław 1963, s. 219–249.

Czubalina M., Bajka ludowa w „Ogrodzie fraszek” Wacława Potockiego, [w:] Wśród zagadnień polskiej literatury barokowej, cz. 2, red. Z.J. Nowak, Katowice 1980, s. 27–36.

Fijałkowski M., Pieśń ludowa u Johanna Gottfrieda Herdera. Impulsy, źródła, recepcja, Warszawa 2017.

González González E., Gutiérrez Rodríguez V., Los Diálogos de Vives y la imprenta. Fortuna de un manual escolar renacentista (1539–1994), València 1999.

Grabski A.F., Literackie echa krakowskich studiów niemieckiego humanisty, „Prace Polonistyczne” 1969, t. 25, s. 3–24.

Homann H., Mathias Holtzwart. Allerhand Geheymnußlehren durch kunstfündige angepracht Gemäl angepracht, [w:] idem, Studien zur Emblematik des 16. Jahrhunderts, Utrecht 1971.

Kempfi A., O Ludwiku Vivesie w Polsce epoki odrodzenia, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria A” 1966, z. 10, s. 33–72.

Kratzmann G.C., Gee E., Preface, [w:] The Dialogues of Creatures Moralysed. A Critical Edition, Leiden 1988.

Kubiak Z., Muza rzymska. Poezja starożytnego Rzymu, Warszawa 1992.

Kwilecka I., Staropolskie przekłady Biblii jako czynniki sprawcze zmian językowych, [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań 2003, s. 253–264.

McMullen D.M., „Venuskräntzlein”. Late-Renaissance Courtly Poetry and Music for a Goddess, „Daphnis” 2003, t. 32, nr 1, s. 231–248.

Oszajca P., Bela Z., Ulisses Aldrovandi, jego kolekcja przyrodnicza oraz związki z polskimi uczonymi, cz. 1–2, „Opuscula Musealia” 2013, t. 21, s. 169–179, 181–187.

Rolet A., Les „Questions symboliques” d’Achille Bocchi. „Symbolicae quaestiones”, 1555, t. 1: Introduction et édition critique du texte latin, t. 2: Traduction, annotation et commentaire, Tours 2015.

Tinelli E., „Asinus ad lyram”. Su un adagio di Erasmo da Rotterdam, [w:] Filologia e letteratura. Studi offerti a Carmelo Zilli, red. A. Chielli, L. Terrusi, Bari 2014, s. 213–223.

Vígh É., Simbologia animale in Giulio Cesare Capaccio, iconologista-favolista, „Rinasci­mento meridionale” 2016, t. 7, s. 93–114.

Watson E.S., Achille Bocchi and the Emblem Book as Symbolic Form, Cambridge – New York 2004.

Woźnowski W., Dzieje bajki polskiej, Warszawa 1990.

Zabłocki S., Prerenesans w polskiej literaturze w XV i XVI wieku na tle europejskim, [w:] idem, Od prerenesansu do oświecenia. Z dziejów inspiracji klasycznej w literaturze polskiej, Warszawa 1976, s. 32–117.

Informacje

Informacje: Rocznik Przemyski. Literatura i Język, 2024, 2 (28) 2024, s. 165 - 184

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Słowik nie z tej bajki. Kariera renesansowej fabuły o słowiku, kukułce i ośle oraz jej polska recepcja w XVII wieku
Angielski:
A Nightingale From Another Fable. The Success of the Renaissance Fable about the Nightingale, Cuckoo and Donkey and Its Reception in 17th-Century Poland

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-9964-7362

Roman Krzywy
Uniwersytet Warszawski
, Polska
https://orcid.org/0000-0001-9964-7362 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Warszawski
Polska

Publikacja: 31.12.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC-BY-NC-SA  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Roman Krzywy (Autor) - 100%

Informacje o autorze:

Roman Krzywy – profesor nauk humanistycznych, kierownik Zakładu Litera-tury i Kultury Epok Dawnych UW. Ostatnio opublikował: W podróży, przy stole i w łożnicy. Źródła literackie jako zwierciadło staropolskich obyczajów (2024).

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski