FAQ

Późnośredniowieczny łacińsko-polski słowniczek nazw ziół z kodeksu praskiego VI. A. 7

Data publikacji: 12.2022

Rocznik Przemyski. Literatura i Język, 2022, 2 (26) 2022, s. 3 - 36

https://doi.org/10.4467/24497363RPLJ.22.001.17066

Autorzy

Anna Łosowska
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin
https://orcid.org/0000-0001-5994-1794 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Późnośredniowieczny łacińsko-polski słowniczek nazw ziół z kodeksu praskiego VI. A. 7

Abstrakt

Late-medieval Latin-Polish glossary of Herb names from the Prague Codex VI. A. 7

The paper presents one of the less known Latin-Polish glossaries of plant names from the Franciscan manuscript codex at present kept at the National Library of the Czech Republic in Prague. Even though over a hundred years ago the codex was mentioned among interesting manuscript relics and its links with Przemyśl were suggested, there had never been a thorough analysis of it. Therefore this article is an attempt to trace the provenance of the codex, which turns out to have been from the Franciscan monastery in Przemyśl to Prague. As a result of revived interest in late-medieval and 16th-century herbals, as well as Latin-Polish glossaries of herb names, the author has decided to present that relic. What speaks in favor of that decision is the fact that of the group of 271 plant names, which have been compared with the known dictionaries from Polish codices and herbals, nearly one-third features only in the Przemyśl (Prague) manuscript, thus confirming its value.

Keywords: medieval plant names, herbals, Latin-Polish glossary, Prague, Przemyśl

Bibliografia

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta miasta Przemyśla, sygn. 3, 5, 6, 86.

Národní knihovna České republiky w Pradze, rkps VI. A. 7.

Biblioteka Narodowego Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie, Oddział Rzadkich Ksiąg, Starodruków i Rękopisów, rkps 10 III.

Źródła drukowane

Codex epistolaris Vitoldi, Magni Ducis Lithuaniae, 13761430, ed. A. Prochaska, Cracoviae 1882 (Monumenta Medii Aevi Historica, t. 6).

Glosy i teksty polskie w XV-wiecznym rękopisie lekarskim ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej nr 132/60 akc., oprac. F. Wysocka, Wrocław–Warszawa 1971.

Stefan Falimirz, O ziołach i mocy ich, Cracoviae 1534.

Jan Karłowicz, Łacińsko-polski słowniczek roślinny z zabytku przemyskiego, „Prace Filologiczne” 1887, t. 2, z. 1, s. 143‒174.

Marcin z Urzędowa, Herbarz Polski to jest o przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych i innych rzeczy do lekarzy należących księgi dwoje […], Cracoviae 1595.

Antonius Schneeberger, Catalogus stirpium quarundam Latine et Polonice conscriptus, Cracoviae 1557.

Marcin Siennik, Herbarz polski to jest o przyrodzeniu ziół i drzew rozmaitych i innych rzeczy do lekarzy należących, Cracoviae 1568.

Hieronim Spiczyński, O ziołach tutecznych i zamorskich i o moczy ich, a ktemu księgi lekarskie wedle regestru niżej napisanego wszem wielmi użyteczne, Cracoviae 1542.

Szymon z Łowicza, Enchiridrion medicinae pro tyrunculis huius artis, quam compendiosissime, Cracoviae 1537.

Opracowania

A. Bednarski, Materiały do dziejów medycyny polskiej w XIV i XV stuleciu, Kraków 1939.

H. Biegeleisen, Lecznictwo ludu polskiego (z 100 rycinami), Kraków 1929.

A. Birkenmajer, Jakub z Zalesia, PSB, t. 10, Wrocław‒Warszawa 1962, s. 369‒370.

A. Brückner, Przyczynki do dziejów języka polskiego. Rękopis lekarski z XV wieku z glosami polskimi, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny. Seria III” 1919, t. 8, s. 59‒70.

A. Brückner, Z rękopisów petersburskich, cz. 2: Średniowieczne słownictwo polskie, „Prace  Filologiczne” 1895, t. 5, z. 1, s. 1‒52.

W. Drelicharz, Annalistyka małopolska XIII‒XV wieku. Kierunki rozwoju wielkich roczników kompilowanych, Kraków 2003.

J. Flaga, Ponowne spojrzenie na najnowszą historiografię bernardyńską, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2015, t. 104, s. 413‒420.

J.T. Frazik, Budowniczowie i artyści na usługach franciszkanów przemyskich od XV‒XVIII wieku na tle dziejów kościoła i jego wyposażenia, „Biuletyn Historii Sztuki” 1975, t. 37, z. 4, s. 312‒334.

J. Kadlec, Franciszkanie na ziemiach czeskich w okresie przedhusyckim oraz ich studium generalne, [w:] K. Kantak, Franciszkanie w Polsce średniowiecznej, t. 1, Kraków 1937, s. 267‒274.

J. Kamper-Warejko, Słownictwo botaniczne w polskim tłumaczeniu „Ksiąg o gospodarstwie” (1571) Piotra Krescencjusza na tle epoki, Toruń 2016.

K. Kantak, Franciszkanie polscy, t. 1: 1237‒1517, Kraków 1937.

M. Karnecka, Słownik Jana Stanki – najbogatszy zabytek przyrodniczy średniowiecza, „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” 1976, t. 10, s. 119‒154.

J. Kłoczowski, Bracia Mniejsi w Polsce średniowiecznej, [w:] Zakony franciszkańskie w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 1, Kraków 1983, s. 13‒108.

J. Kłoczowski, Kmita Jan (zm. 1450), PSB, t. 13, Wrocław‒Warszawa 1967‒1968, s. 90.

J. Kłoczowski, Michał ze Lwowa (zm. 1494?), PSB, t. 20, Wrocław‒Warszawa 1975, s. 625.

J. Kłoczowski, Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce, Lublin 2010.

J. Krukowski, Jan Długosz jako wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1980, t. 23, s. 3‒35.

A. Łosowska, Jeszcze o Wawrzyńcu Schirmerze i jego sporze z krewnymi o wójtostwo dziedziczne w Lublinie, „Rocznik Lubelski” 2017, t. 43, s. 60‒66.

A. Łosowska, Kolekcja Liber legum i jej miejsce w kulturze umysłowej późnośredniowiecznego Przemyśla, Warszawa‒Przemyśl 2007.

Mały słownik zaginionej polszczyzny, red. F. Wysocka, oprac. E. Deptuchowa, Kraków 2003.

J. Motylewicz, Społeczeństwo Przemyśla w XIV‒XVIII wieku, t. 1, Przemyśl 2020.

F.M. Pelcl, Lebensgeschichte des Römischen und Böhmischen Königs Wenceslaus, Bd. 2: 13931419, Prag‒Leipzig 1790.

J. Rostafiński, Jana Welsa zapiska treści lekarskiej zarazem najdawniejszy przyczynek do flory Krakowa, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Akademii Umiejętności. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy” 1886, t. 14, s. 1‒43.

J. Rostafiński, Średniowieczna historia naturalna. Systematyczne zestawienie roślin, zwierząt, minerałów oraz wszystkich innego rodzaju leków prostych, używanych w Polsce od XII do XVI w., cz. 1‒2, Kraków 1900.

J. Ruda, Mistř Jan Černý a jego herbář z roku 1517, „Żiva. Sbornik vedecky musea Kralovstvi Ceskeho. Odbor prirodovedcky a mathematicky”1872, t. 9, s. 1‒79.

Schneeberger Antoni (1530‒1581), [w:] Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 5, Warszawa 1996, s. 774.

T. Skubalanka, Polskie nazewnictwo roślin. Struktura zbioru, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio FF” 2009, t. 27, s. 129‒144.

A. Spólnik, Nazwy roślin polskich do XVIII wieku, Wrocław‒Warszawa‒Kraków 1990.

A. Suchecka, Badania interdyscyplinarne nad polskimi zielnikami drukowanymi, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2020, t. 17, nr 2, s. 199‒224.

J. Tęgowski, Rozliczenie dzierżawcy żup solnych drohobyckich z 1425 r. (Przyczynek źródłowy do dziejów Skarbu Koronnego za panowania Władysława Jagiełły), [w:] Cała historia to dzieje ludzi. Studia z historii społecznej ofiarowane profesorowi Andrzejowi Wyczańskiemu w 80-tą rocznicę urodzin i 55-lecie pracy naukowej, red. C. Kuklo przy współudziale P. Guzowskiego, Białystok 2004, s. 25‒29.

J. Truhlář, Catalogus codicum manuscriptorum latinorum, qui in C.R. Bibliotheca publica atque Universitatis Pragensis asservantur, p. 1‒2, Pragae 1905.

E. Wierzbicka, Botanika w Polsce w średniowieczu (do końca XV wieku), cz. 1, „Wiadomości Botaniczne” 1964, t. 8, z. 1, s. 79‒91; cz. 2, „Wiadomości Botaniczne” 1965, t. 9, z. 2, s. 133‒147.

W. Zawitkowska, Konwent i kościół OO. Franciszkanów konwentualnych w Przemyślu, „Galicja”2011, R. 2, nr 1‒2, s. 183‒192.

M. Zdanek, Szymon z Łowicza, PSB, t. 50/2, Warszawa‒Kraków 2015, s. 277‒279.

A. Zemanek, Historia botaniki i innych nauk, [w:] Józef Rostafiński, botanik i humanista, red.

A. Zemanek, Kraków 2000, s. 181‒200.

A. Zemanek, Średniowieczne źródła do dziejów botaniki i ziołoznawstwa w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej oraz Biblioteki Kapituły Krakowskiej na Wawelu, [w:] Z historii i etymologii polskich nazw roślin leczniczych, red. B. Kuźnicka, Warszawa 1993, s. 25‒37.

Netografia

J.J. A’Becket, Albicus Sigismund, https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Sigismund_Albicus[dostęp: 10.10.2021].

hasło: Adolf Patera, obec-hudlice.cz, https://www.obec-hudlice.cz/zajimavosti/vyznamni-rodaci-nasi-obce/adolf-patera/ [dostęp: 1.10.2021].

Andreas Nuszman, www.polona.pl/item/catholicon-medicum-andreae-nuszman [dostęp: 3.10.2021].

J. Chachulski, Józef Elsner (1769‒1854), www.portalmuzykipolskiej.pl/txwcwegi.html/osoba/4349-josef-elsner [dostęp: 25.10.2021].

hasło: Pelzel Franz Martin, https://www.deutsche-biographie.de/pnd11879020X.html [dostęp: 25.10.2021].

A. Zemanek, Jan Stanko (ok. 1430‒1480), przyrodnik, lekarz, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/262291/zemanek_jan_stanko_2000.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 1.10.2021].

Informacje

Informacje: Rocznik Przemyski. Literatura i Język, 2022, 2 (26) 2022, s. 3 - 36

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Późnośredniowieczny łacińsko-polski słowniczek nazw ziół z kodeksu praskiego VI. A. 7

Angielski:

Late-medieval Latin-Polish glossary of Herb names from the Prague Codex VI. A. 7

Autorzy

https://orcid.org/0000-0001-5994-1794

Anna Łosowska
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin
https://orcid.org/0000-0001-5994-1794 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5, Lublin

Publikacja: 12.2022

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC-BY-NC-SA  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Anna Łosowska (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski