Cywilizacja jako proces. Część 3: Powrót idei?
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 10.2023
The Polish Journal of the Arts and Culture. New Series, 2023, 18 (2/2023), s. 9 - 34
https://doi.org/10.4467/24506249PJ.23.012.19553Autorzy
Cywilizacja jako proces. Część 3: Powrót idei?
The first goal of the last in the series of articles called “Civilization as process” is to show how the notion of civilization was saved in academic discourse from being fully associated with imperialism and racism. While the text reconstructs how it happened, it nonetheless stresses that the doubts about the use of the term “civilization” in research have remained, even once its value-free, descriptive meaning was shaped. Essentialism based on racist and classificatory grounds still haunts civilizational studies, as can be seen in the scope and intensity of debate accompanying Samuel Huntington’s The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order (1997), which has been accused of essentialism. In reaction to the spectacular but also dangerous theses by Huntington, theoretical inquiry into the notion of civilization has deepened, preparing the ground for contemporary resurgence in the academic discourse of civilization in singular – as a multivalent social process.
One of the possible understandings of the notion, arguably especially useful today – civilization as “pacification of the social” – is discussed in the final part of this essay. To make this discussion possible, the classic substantialist and pluralistic theory, especially as formulated by Koneczny, is analysed, and then the dynamization of the concept in Sorokin, Nelson, Braudel and Eisenstadt is discussed, leading to an introduction to the currently dominant paradigm in civilizational analysis that is the theory of civilizational identities. The article shows that the latter is not the final step in the development of civilizational theory but rather the reverse.
Acharya, Amitay. 2020. „The Myth of the ‘Civilization State’: Rising Powers and the Cultural Challenge to World Order”. Ethics and International Affairs 34, nr 2: 139–56.
Arnason, Johann P. 2003. Civilizations in Dispute: Historical Questions and Theoretical Traditions. Leiden–Boston: Brill.
Bagby, Philip. 1975. Kultura i historia. Prolegomena do porównawczego badania cywilizacji. Przełożył Jerzy Jedlicki. Warszawa: PIW.
Baradziej, Jerzy, i Janusz Goćkowski, red. 1997. Rozmyślania o cywilizacji. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński.
Barkan, Elazar. 1992. The Retreat of Scientific Racism. Changing Concepts of Race in Britain and the United States Between the World Wars. Cambridge–New York: Cambridge University Press.
Blecharczyk, Karolina. 2014. „Cywilizacja rosyjska w perspektywie eurazjatyckiej”. Forum Socjologiczne 5: 137–50.
Bowden, Brett, i Leonard Seabrooke. 2007. „Global Standards of Market Civilization”.
W Civilizational Identity. The Production and Reproduction of “Civilizations” in International Relations, red. Martin Hall, Patrick Thaddeus Jackson, 119–34. New York–Houndmills, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Bowden, Brett. 2009. The Empire of Civilization. The Evolution of an Imperial Idea. Chicago– London: Chicago University Press.
Braudel, Fernand. 1999. „Problemy historii cywilizacji”. W Fernand Braudel, Historia i trwanie. Przełożył Bronisław Geremek, 253–315. Warszawa: Czytelnik.
Braudel, Fernand. 2006. Gramatyka cywilizacji. Przełożyła Hanna Igalson-Tygielska. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Brooks, Michael. 2022. The Art of More: How Mathematics Created Civilization. New York: Doubleday.
Buhler, Pierre. 2014. O potędze w XXI wieku. Przełożyła Grażyna Majcher. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Carr, Edward Hallett. 2021. Kryzys dwudziestolecia 1919–1939. Wprowadzenie do badań nad stosunkami międzynarodowymi. Przełożył Jan Sadkiewicz. Kraków: TAiWPN Universitas.
Collins, Randall. 2004. Civilizations as Zones of Prestige and Social Contact. W Rethinking Civilizational Analysis, red. Saïd Amir Arjomand, Edward A. Tiryakian, 132–47. London–Thousand Oaks–New Delhi: SAGE Publications.
Conklin, Alice L. 1997. A Mission to Civilize. The Republican Idea of Empire in France and West Africa. Stanford: Stanford University Press.
Diec, Joachim. 2002. Cywilizacje bez okien. Teoria Mikołaja Danilewskiego i późniejsze koncepcje monadycznych formacji socjokulturowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dugin, Aleksander. 2020. Podstawy geopolityki. Przełożyła Aleksandra Radlak. Warszawa: ReVolta.
Durkheim, Émile, i Marcel Mauss. 2006. „Note on the Concept of Civilization (1913)”. Przełożył William Jeffrey. W Marcel Mauss, Techniques, Technology and Civilization, red. Nathan Schlanger, 35–40. New York: Berghahn Books. PJAC New Series 18 (2/2023): 9–34
Działoszyński, Bartosz. 2018. Cywilizacja. Szkice z dziejów pojęcia w XVIII i XIX wieku. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Eisenstadt, Shmuel. 2009. Utopia i nowoczesność. Porównawcza analiza cywilizacji. Przełożył Adam Ostolski. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Elias, Norbert. 1996. „Cywilizacja a przemoc. O państwowym monopolu przemocy fizycznej i próbach jego przełamywania”. Przełożył Roman Dziergwa. W Norbert Elias, Rozważania o Niemcach. Zmaganie o władzę a habitus narodowy i jego przemiany w XIX i XX wieku. Przełożyli Roman Dziergwa, Jerzy Kałążny i Izabela Sellmer, 251–400. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Elias, Norbert. 2011. O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne. Przełożyli Tadeusz Zabłudowski i Kamil Markiewicz. Warszawa: Wydawnictwo WAB.
Fang, Wiegui. 2019. Modern Notions of Civilization and Culture in China. Przełożył Weidong Wang. Beijing–Singapore: Foreign Language Teaching and Research Press, Palgrave Macmillan.
Fernández-Armesto, Felipe. 2008. Cywilizacje. Kultura, ambicje i przekształcanie natury. Przełożyła Maria Grabska-Ryńska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Fischer-Tiné, Harald, i Michael Mann, red. 2004. Colonialism as Civilizing Mission: Cultural Ideology in British India. London: Anthem Press.
Flis, Andrzej. 2003. Chrześcijaństwo i Europa. Studia z dziejów cywilizacji Zachodu. Kraków: Nomos.
Fukuzawa, Yukichi. 2009. An Outline of a Theory of Civilization. Przełożyli David A. Dilworth i G. Cameron Hurst, III. New York: Columbia University Press.
Gaukroger, Stephen. 2020. Civilization and the Culture of Science. Science and the Shaping of Modernity, 1795–1935. Oxford–New York: Oxford University Press.
Gawin, Magdalena, i Kamila Uzarczyk, red. 2010. Eugenika – biopolityka – państwo. Z historii europejskich ruchów eugenicznych w pierwszej połowie XX w. Przełożyła Kamila Uzarczyk. Warszawa: Neriton i Instytut Historii PAN.
Gawor, Leszek. 2002. O wielości cywilizacji. Filozofia społeczna Feliksa Konecznego. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Goćkowski, Janusz. 1997. „Teoria cywilizacji jako socjologia wiedzy (O koncepcjach Feliksa Konecznego)”. W Rozmyślania o cywilizacji, red. Jerzy Baradziej, Janusz Goćkowski, 99–136. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński.
Hale, Henry E. 2014. „Civilizations Reframed: Towards a Theoretical Upgrade for a Stalled Paradigm”. Journal of Civilization Studies / Medeniyet Araştırmaları Dergisi 1, nr 1: 5–23.
Hale, Henry E., i Marlene Laruelle. 2020. „Rethinking Civilizational Identity from the Bottom Up: A Case Study of Russia and a Research Agenda”. Nationalities Papers 48, nr 3: 585–602.
Hale, Henry E., i Marlene Laruelle. 2021. „A New Wave of Research on Civilizational Politics”. Nationalities Papers 49, nr 4: 597–608.
Hall, Martin, i Patrick Thaddeus Jackson, red. 2007a. Civilizational Identity. The Production and Reproduction of “Civilizations” in International Relations. New York–Houndmills, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Hall, Martin, i Patrick Thaddeus Jackson. 2007b. „Introduction: Civilizations and International Relations Theory”. W Civilizational Identity. The Production and Reproduction of “Civilizations” in International Relations, red. Martin Hall, Patrick Thaddeus Jackson, 1–12. New York–Houndmills, Basingstoke: Palgrave Macmillan. PJAC New Series 18 (2/2023): 9–34
Hałas, Elżbieta. 1997. „Proces cywilizacyjny jako społeczna integracja kultury w ujęciu Floriana Znanieckiego”. W Rozmyślania o cywilizacji, red. Jerzy Baradziej, Janusz Goćkowski, 38–51. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński.
Heinemann, Isabel. 2014. Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy Europy. Przełożyła Justyna Górny. Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej.
Huntington, Samuel P. 1997. Zderzenie cywilizacji i nowy kształt światowego ładu. Przełożyła Hanna Janowska. Warszawa: Muza.
Jacques, Martin. 2009. When China Rules the World. The End of the Western World and the Birth of a New Global Order. London–New York: Allen Lane.
Jaspers, Karl. 2006. O źródle i celu historii. Przełożył Józef Marzęcki. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Kaplan, Andreas. 2022. Artificial Intelligence, Business and Civilization: Our Fate Made in Machines. London–New York: Routledge.
Katzenstein, Peter J. 2010. „A World of Plural and Pluralist Civilizations: Multiple Actors, Traditions, and Practices”. W Civilizations in World Politics. Plural and Pluralist Perspectives, red. Peter J. Katzenstein, 1–140. London–New York: Routledge.
Kåre, Johan Mjør, i Turoma Sanna, red. 2020. Russia as Civilization: Ideological Discourses in Politics, Media and Academia. London: Routledge.
Khanna, Parag. 2015. Connectography. Mapping the Future of Global Civilization. New York: Random House.
Kieniewicz, Jan. 2003. Wprowadzenie do historii cywilizacji Wschodu i Zachodu. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Klimczyk, Wojciech. 2022a. „Cywilizacja jako proces. Część 1: Korzenie idei”. The Polish Journal of the Arts and Culture. New Series 16, nr 1: 9–28.
Klimczyk, Wojciech. 2022b. „Cywilizacja jako proces. Część 2: Kryzys idei”. The Polish Journal of the Arts and Culture. New Series 16, nr 2: 27–46.
Koneczny, Feliks. 2015. O wielości cywilizacji, Warszawa: Capital.
Kowalska, Agnieszka. 2011. „Teoria cywilizacji oraz wizja cywilizacji zachodniej i chrześcijaństwa w ujęciu Arnolda Toynbee’ego”. Estetyka i Krytyka 23, nr 4 „Przez kultury i cywilizacje. Pamięci Profesora Andrzeja Flisa”: 43–56.
Krejčí, Jaroslav. 2004. The Paths of Civilization. Understanding the Currents of History. Houndmills, Basingstoke – New York: Palgrave Macmillan.
Latour, Bruno. 2009. Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji. Przełożyła Agata Czarnacka. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Linde, Fabian. 2016. „The Civilizational Turn in Russian Political Discourse: From Pan-Europeanism to Civilizational Distinctiveness”. The Russian Review 75, nr 4: 604–25.
Maleuvre, Didier. 2016. The Art of Civilization. A Bourgeois History. New York: Palgrave Macmillan.
Mauss, Marcel. 2004. „Civilizational Forms”. Przełożyła Diane Barthel-Bouchier. W Rethinking Civilizational Analysis, red. Saïd Amir Arjomand, Edward A. Tiryakian, 21–9. London–Thousand Oaks–New Delhi: SAGE Publications.
McNeill, William H. 1961. The Rise of the West. A History of the Human Community. Chicago: The University of Chicago Press.
McNeill, William H. 1991. The Rise of the West. A History of the Human Community. With a Retrospective Essay. Chicago: The University of Chicago Press.
Mearsheimer, John J. 2019. Tragizm polityki mocarstw. Przełożył Piotr Nowakowski, Jan Sadkiewicz. Kraków: TAiWPN Universitas.
Mennell, Stephen. 2007. The American Civilizing Process. Cambridge–Malden, MA: Polity.
Morgenthau, Hans J. 2010. Polityka między narodami. Walka o potęgę i pokój. Przełożyła Renata Włoch. Warszawa: Difin.
Naranch, Bradley, i Geoff Eley, red. 2014. German Colonialism in a Global Age. Durham–London: Duke University Press.
Nelson, Benjamin. 1981. On the Roads to Modernity. Conscience, Science, and Civilizations, red. Toby E. Huff. Totowa, NJ: Rowman & Littlefield.
Pernau, Margrit, i Helge Jordheim, red. 2015. Civilizing Emotions. Concepts in Nineteenth-Century Asia and Europe. Oxford–New York: Oxford University Press.
Perrin, Robert G. 2017. „Sorokin’s Concept of Immanent Change”. W Sorokin & Civilization. A Centennial Assessment, red. Joseph B. Ford, Michel P. Richard, Palmer C. Talbutt, 105–123. London–New York: Routledge.
Potulski, Jakub. 2010. Wprowadzenie do geopolityki. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Quigley, Carroll. 1979. The Evolution of Civilizations. An Introduction to Historical Analysis, 2nd edition. Indianapolis: Liberty Fund.
Rooney, David. 2021. About Time: A History of Civilization in Twelve Clocks. New York: W.W. Norton & Company.
Saada, Emmanuelle. 2015. „France: Sociability in the French Republic”. W Civilizing Emotions. Concepts in Nineteenth-Century Asia and Europe, red. Margrit Pernau, Helge Jordheim, 63–82. Oxford: Oxford University Press.
Said, Edward W. 2018. Orientalizm. Przełożyła Monika Wyrwas-Wiśniewska. Poznań: Zysk i S-ka.
Salter, Mark B. 2002. Barbarians & Civilization in International Relations. London–Sterling, VA: Pluto Press.
Sarmiento, Domingo Faustino. 2004. Facundo: Civilization and Barbarism. Przełożyła Kathleen Ross. Berkeley–Los Angeles–London: University of California Press.
Schaff, Gretchen E. 2006. Od rasizmu do ludobójstwa. Antropologia w Trzeciej Rzeszy. Przełożyła Teresa Bałuk-Ulewiczowa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Sofer, Sasson. 2013. The Courtiers of Civilization. A Study of Diplomacy. Albany: SUNY Press.
Spengler, Oswald. 2001. Zmierzch Zachodu. Zarys morfologii historii uniwersalnej. Przełożył Józef Marzęcki, skrót dokonany przez Helmuta Wernera. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Szakolczai, Arpad. 2004. „Civilization and Its Sources”. W Rethinking Civilizational Analysis, red. Saïd Amir Arjomand, Edward A. Tiryakian, 87–102. London–Thousand Oaks–New Delhi: SAGE Publications.
Tiryakian, Edward A. 2004. „Civilizational Analysis: Renovating the Sociological Tradition”. W Rethinking Civilizational Analysis, red. Saïd Amir Arjomandi, Edward A. Tiryakian, 30–47. London–Thousand Oaks–New Delhi: SAGE Publications.
Todorov, Tzvetan. 2010. The Fear of Barbarians. Beyond the Clash of Civilizations. Przełożył Andrew Brown. Chicago: The University of Chicago Press.
Toynbee, Arnold J. 2000. Studium historii. Przełożył Józef Marzęcki. Warszawa: PIW.
Twells, Alison. 2009. The Civilizing Mission and the English Middle Class, 1792–1850. The “Heathen” at Home and Overseas. Houndmills, Basingstoke–New York: Palgrave Macmillan.
Verkhovsky, Alexander i Emil Pain. 2012. „Civilizational Nationalism: The Russian Version of the ‘Social Path’”. Russian Politics & Law 50, nr 2: 52–86.
Walicki, Andrzej. 1996. Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wallerstein, Immanuel. 1984. The Politics of the World-Economy. The States, the Movements, and the Civilizations. Cambridge–New York: Cambridge University Press.
Watt, Carey A., i Michael Mann, red. 2011. Civilizing Missions in Colonial and Postcolonial South Asia: From Improvement to Development. London–New York: Anthem Press.
Weiwei, Zhang. 2012. The China Wave: Rise of a Civilisational State. Hackensack, NJ: World Century Publishing Corporation.
Wilkinson, David. 2017. „Sorokin versus Toynbee on Civilization”. W Sorokin & Civilization. A Centennial Assessment, red. Joseph B. Ford, Michel P. Richard, Palmer C. Talbutt, 141–58. London–New York: Routledge.
Xia, Guang. 2014. „China as a ‘Civilization-Stat’: A Historical and Comparative Interpretation”. Procedia: Social and Behavioral Sciences 140: 43–7.
Znaniecki, Florian. 1974. Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. PWN: Warszawa.
Źródła internetowe
Web 01. Hund, Wulf D. n.d. Racism in White Sociology: from Adam Smith to Max Weber. Dostęp: 20 lutego 2022. https://www.academia.edu/9469753/Racism_in_White_Sociology_From_Adam_Smith_to_Max_Weber.
Web 02. Osterhammel, Jürgen. 2006. Europe, “the West” and the Civilizing Mission. The 2005 Annual Lecture. German Historical Institute: London. Dostęp: 20 lutego 2022. https://www.ghil.ac.uk/fileadmin/redaktion/dokumente/annual_lectures/AL_2005_Osterhammel.pdf.
Informacje: The Polish Journal of the Arts and Culture. New Series, 2023, 18 (2/2023), s. 9 - 34
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Katedra Porównawczych Studiów Cywilizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Grodzka 52, 31-044 Kraków
Publikacja: 10.2023
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski