Zenon Kozieł

Rozwój wolontariackiej informacji geograficznej otworzył nowe możliwości partycypacji społecznej obywateli w kształtowaniu polityki przestrzennej miasta. Dane umieszczane są na mapach za pomocą aplikacji, do których dostęp jest możliwy poprzez powszechnie dostępne przeglądarki internetowe. Kolebką wykorzystania internetowych danych społecznościowych w planowaniu przestrzennym jest Finlandia. To tu opracowana została metoda softGIS, polegająca na pozyskiwaniu danych geograficznych od mieszkańców i użytkowników przestrzeni za pomocą geoankiet, czyli kwestionariuszy umieszczonych na mapach. Aktualnie w Polsce potencjał tego rodzaju praktyk dostrzega coraz więcej instytucji i organizacji.
Artykuł prezentuje przesłanki (problematykę społecznego kształtowania przestrzeni) oraz aspekt metodyczny i technologiczny badania, dotyczącego problematyki projektowania i rewitalizacji zielonej przestrzeni miejskiej Olsztyna przy zastosowaniu metody GIS’u partycypacyjnego (softGIS). Na potrzeby badania została zaprojektowana i utworzona aplikacja internetowa w postaci geoankiety. Badanie internetowe, pod hasłem promocyjnym „Wpłyń na zielony Olsztyn!” przeprowadzono od połowy października 2014 r. do końca stycznia 2015 r. Na stronie geoankietaolsztyn.pl respondenci (mieszkańcy Olsztyna i okolic) wyrażali swoje opnie i oceny odnośnie zielonej przestrzeni i miejsc rekreacji w mieście. Na podstawie wolontariackiej informacji geograficznej zostały dokonane analizy przestrzenne percepcji zieleni miejskiej na poziomie trzech skal: miasto, osiedle, najbliższa okolica.
Badanie służy w znacznej mierze kształtowaniu znaczenia społecznego terenów zieleni w mieście. Zgodnie z zasadą duńskiego architekta Jana Gehla “najpierw my kształtujemy miasta – potem one kształtują nas” – przestrzeń publiczna powinna być dla ludzi przyjazna, ma ich przyciągać i zatrzymać na dłużej. Powinna zapraszać do różnego rodzaju aktywności. Mieszkańcy mogą dostarczyć cennych informacji na temat przestrzeni miejskiej, które w połączeniu z wiedzą ekspercką mogą zaowocować bardzo dobrze zaprojektowanym otoczeniem.

Na potrzeby badania została zaprojektowana i utworzona aplikacja internetowa w postaci geoankiety. Badanie internetowe, pod hasłem promocyjnym „Wpłyń na zielony Olsztyn!”, przeprowadzono od połowy października 2014 r. do końca stycznia 2015 r. Na stronie geoankietaolsztyn.pl respondenci (mieszkańcy Olsztyna i okolic) wyrażali swoje opnie i oceny odnośnie do zielonej przestrzeni i miejsc rekreacji w mieście. Na podstawie wolontariackiej informacji geograficznej zostały dokonane analizy przestrzenne percepcji zieleni miejskiej na poziomie trzech skali: miasto, osiedle, najbliższa okolica.
Artykuł prezentuje schemat procesu badawczego dotyczącego problematyki projektowania i rewitalizacji zielonej przestrzeni miejskiej Olsztyna przy zastosowaniu metody GIS’u partycypacyjnego (softGIS).
Zaproponowane etapy postępowania badawczego to:
1) Rozpoznanie ogólnej opinii i oceny respondentów względem terenów zieleni.
2) Społeczna waloryzacja przestrzeni miejskiej na podstawie percepcji okolicy miejsca zamieszkania.
3) Analiza szczegółowych danych przestrzennych – wskazań respondentów w zakresie propozycji zmian.
4) Identyfikacja i waloryzacja miejsc pozytywnych, przyjaznych i ważnych w skali miasta lub osiedla.
5) Próba sformułowania wytycznych projektowych.
W poszczególnych częściach artykułu zostały przedstawione wybrane wyniki badań.
Wyniki etapu pierwszego służą zwróceniu ogólnej uwagi na obszary działania, które według mieszkańców nie funkcjonują wystarczająco dobrze i wymagają udoskonalenia.
Etap drugi ukazuje uśrednioną ocenę przestrzeni pod względem danego czynnika determinującego jej społeczny odbiór. Jego efektem jest waloryzacja badanej przestrzeni, będąca obrazem stopnia jej akceptacji społecznej. Etap trzeci to główny i najważniejszy etap w procesie postępowania badawczego. Jego realizacja może stanowić uzupełnienie dwóch poprzednich etapów, służąc do opracowania kierunków działań projektowych i rewitalizacyjnych oraz diagnozowania obszarów najbardziej problemowych w skali miasta, bądź też może być prowadzona niezależnie, w ramach diagnozy lokalnych potrzeb mieszkańców. Społeczna ocena obiektów pod względem przyjętych czynników w etapie czwartym, w zestawieniu z oceną ekspercką, może być z powodzeniem wykorzystywana podczas sporządzania programów kształtowania terenów zieleni miejskiej. Obiekty najbardziej wartościowe wymagają odmiennych wytycznych dotyczących ich utrzymania i użytkowania w celu ich ochrony. Podsumowaniem procesu badawczego była próba sformułowania wytycznych projektowych (założeń) ogólnych w skali całego miasta oraz wytycznych szczegółowych dla wybranych obiektów zieleni miejskiej, w postaci tzw. kart terenów, jako kart wzorcowych.