Wojciech Jaworski

The growth of wealth and the improvement of the level of education of the society in the Kingdom of Poland in the second half of the 19th century, and the spreading phenomenon of free time, enabled the establishment of at least 99 amateurish organisations which ran theatre sections. 74 of them combined these sections with the music or choir societies, as well as the physical education societies. Only 22 associations were of solely theatrical character. According to the ethnicity: 53 societies were established by the Poles, 20 – Jews, 12 – Russians, 2 – Germans, 1 – French, 1 – Ukrainians, 6 were mixed, and there is no information about the founders and members of the 4 ones. Until the temporary regulations concerning the associations and unions were introduced in 1906, only 18 organisations had been legalised, and in the period of liberalisation (1906–1914) the remaining 71. In the respective governorates (within the boarders from the years 1867–1912) the following number of associations were established: Kalisz – 10 associations, Kielce – 6, Lublin – 10, Łomża – 4, Piotrków – 36, Płock – 1, Radom – 8, Siedlce – 7, Suwałki – 1 and Warsaw – 16. The fact that the greatest number of the organisations were created in the Piotrków governorate derives from its social and economic potential. According to the legal status of the places: 28 associations were created in the capitals of the governorates, 40 – the capitals of counties, 15 – other cities, 3 – craft and commercial settlements, 6 – industrial settlements, 3 – railway settlements and 4 – villages. The biggest number of the associations was registered in Łódź (11), Warsaw (8), Lublin (5), and 3 in: Kalisz, Kielce, Piotrków Trybunalski and Sosnowiec. It was due to a large number of their inhabitants with a high percentage of merchants, manufacturers, freelancers, civil servants and private clerks among them. They participated most actively in the establishment of theatre associations.

Władze Organizacji Syjonistycznej Małopolski Zachodniej (od 1920 r. Organizacji Syjonistycznej Małopolski Zachodniej i Śląska) pełniły od 1919 r. rolę dzielnicowej centrali syjonistycznej w Krakowie. Obejmowała ona początkowo swym działaniem byłą Galicję Zachodnią po rzekę San na wschodzie. W 1920 r. obszar działania centrali powiększył się o część przyłączonego do Polski Śląska Cieszyńskiego, a w 1922 r. część Górnego Śląska. Początkowo skupiała ona wszystkie nurty żydowskiego ruchu narodowego z wyjątkiem partii robotniczej Poalej Syjon-Prawicy. Decydującą rolę w działalności centrali do 1936 r. odgrywał postępowy rabin Ozjasz Abraham Thon, choć od 1926 r. ulegała ona osłabieniu. W 1925 r. powstała samodzielna dzielnicowa struktura władzy ortodoksyjno-syjonistycznej partii Mizrachi, a w 1927 r. lewicowej Hitachduth, co dało początek odrębnym centralom. W 1926 r. ujawniła się w ramach Organizacji Syjonistycznej Małopolski Zachodniej i Śląska grupa syjonistów-rewizjonistów, która w 1931 r. przekształciła się w samodzielną partię z własną centralą dzielnicową. Wobec słabości obu partii lewicowych Hitachduth i Poalej Syjon-Prawicy w latach 1934–1936 nastąpiło ich połączenie.