Sergeĭ S. Demidov

Nikołaj Nikołajewicz Łuzin na skrzyżowaniu dramatycznych wydarzeń w historii Europy pierwszej połowy XX wieku

Życie Mikołaja Nikołajewicza Łuzina (1883–1950) i twórczość wybitnego rosyjskiego matematyka, członka Akademii Nauk ZSRR i zagranicznego członka Polskiej Akademii Umiejętności, przypadają na bardzo trudny okres w historii Rosji: dwie wojny światowe, rewolucja 1917 w Rosji, dojście do władzy bolszewików, wojna domowa 1917–1922, wreszcie budowa nowego typu państwa – Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, obejmująca kolektywizację w rolnictwie i industrializację przemysłu, czemu towarzyszył masowy terror, który bez wyjątku dotknął wszystkie warstwy społeczeństwa radzieckiego. Na tle tych dramatycznych wydarzeń przebiegał proces powstawania i rozkwitu naukowca Łuzina, twórcy jednej z głównych szkół matematycznych XX wieku – moskiewskiej szkoły teorii funkcji, która stała się jednym z kamieni węgielnych radzieckiej szkoły matematycznej. Twórczość Łuzina można podzielić na dwa okresy: pierwszy obejmuje zagadnienia dotyczące metrycznej teorii funkcji, których kulminacją jest jego słynna rozprawa Całka i szeregi trygonometryczne (1915), a drugi, poświęcony głównie rozwojowi problemów wynikających z teorii zbiorów analitycznych. Ideą leżącą u podstaw badań Łuzina był problem struktury kontinuum arytmetycznego, który stał się nadrzędnym zadaniem jego pracy.

Przeznaczenie sprzyjało mistrzowi: złożone zwroty historii, w które był wplątany, nie przeszkadzały, a czasem nawet sprzyjały pomyślnemu rozwojowi jego badań. I nawet katastrofa, która wybuchła w 1936 roku – „przypadek akademika Łuzina” – zakończyła się dla niego pomyślnie.

Article available under CC BY-NC-ND  license.

License text: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/pl/legalcode   

The school known as the Moscow school of the theory of functions or the school of D.F. Egorov – N.N. Luzin, originated in 1910s within the framework of the Moscow philosophical-mathematical school. As a matter of fact, its birth was transplanting into the Moscow soil of the French studies on set theory and the theory of functions (E. Borel, H. Lebesgue, R. Baire). This school appeared as an attempt of Muscovites to reach the front line of modern mathematical studies in an area alien to interests of mathematicians from St.- Petersbourg. The attempt has turned successful: its result was creation (in a very short period) of one of the most effective European schools with its own subjects of studies (analytic sets etc.). As a result of the activity of this school Moscow became one of the leading world mathematical centers. Already in the late 1920s, the research done in this school (through the works of P.S. Aleksandrov, A.O. Gelfond, M.V. Keldysh, A.Ya. Khinchin, A.N. Kolmogorov, M.A. Lavrent’ev, L.A. Lyusternik, P.S. Novikov, L.S. Pontryagin, A.N. Tikhonov, P.S. Urysohn etc.) went out very far from the problems which marked the beginning of the Moscow school of the functions theory.

The First World War marked a turning point in the Russian history. The country entered the war in August 1914 as an empire, and in 1918, when the war ended, its name was: the Russian Soviet Federative Socialist Republic. In 1917 it confronted two revolutions – the February and the October Revolutions. As a result of the October Revolution, the Bolsheviks ruled the country and began the construction of a new type of state. In 1918 a civil war broke out, which was largely over in 1920, but in some areas continued until 1922. In the end of 1922 the USSR was formed ‒ the Union of the Soviet Socialist Republics. In this article we analyze the impact which these events had on academic and mathematical life. We discuss the mathematical schools of St. Petersburg and Moscow, mathematical centers in Kazan Kharkov, Kiev and Odessa, academic institutions relocated inland (University of Warsaw ,Riga Polytechnics) and others. We also mention mathematicians immigrants from Russia, who became a common phenomenon in mathematical communities of other countries.