Olha Honcharenko

W artykule podjęto próbę historycznego ujęcia kategorii „filozofii edukacji” na podstawie analizy (z uwagi na występujące tam podobieństwa świadczące o historycznej ciągłości myśli) poglądów na edukację wybitnych filozofów. Zaproponowana w artykule analiza wybranych kontekstów historii filozofii, w których funkcjonowały omawiane pojęcia dotyczące edukacji, na pozór wydaje się prowadzić do negatywnych wyników, ponieważ w każdym z tych kontekstów zauważalny jest tylko element bądź wycinek filozofii edukacji. I tak, dla przykładu, jedni myśliciele cenili w życiu człowieka edukację etyczną, inny oddawali pierwszeństwo logicznej wiedzy, jeszcze inne filozofowie wskazywali na konieczność samopoznania, lub też akcentowali istotną rolę poznania świata. W związku z tym filozofię edukacji warto utożsamiać nie z jednym konkretnym podejściem, lecz z pełnym spektrum poglądów i myśli, z uwagi na ich – do pewnego stopnia – filozoficzną komplementarność. Oznacza to, że wszystkie przejawy myślenia filozoficznego, które odnoszą się do pojęcia „edukacja” stanowią przedmiot filozofii edukacji. 

Konteksty historyczne filozofii ujawniają jedną i tę samą tendencję: pojmowanie  edukacji jako intelektualnego wsparcia umożliwiającego człowiekowi dążenie do samorealizacji. Historia filozofii poucza nas, by edukację nie ograniczać jakimikolwiek ramkami czy normami. Ważne jest by właśnie w ramach edukacji akcentować konieczność stworzenia jak najlepszych możliwości rozwoju każdemu człowiekowi, by tworzyć przestrzeń dla praktyk wolności. Ludziom potrzebne jest całe życie, żeby stworzyć swój pogląd na świat i własny moralny ideał, to z kolei wymaga stałego zwracania uwagi na samego siebie i umiejętności myślenia krytycznego.

Filozofów jednoczy idea, że edukacja jest obowiązkowym fundamentem ludzkiego bytu. Nie zaprzeczając wartości poszczególnych nauk w życiu człowieka, filozofowie na przestrzeni wieków wyraźnie podkreślali, że dla wszystkich ludzi i w każdym czasie ważna jest ta nauka, która może wykształcić osobowość. Zatem, filozoficzną istotą edukacji jest zbliżenie się człowieka do duchownej doskonałości.

Wspólnym elementem charakterystycznym dla filozofii uprawianej w ramach szkoły lwowsko-warszawskiej (dalej: SLW) było nie tylko wymaganie jasnego i ścisłego myślenia, ale również zespół przekonań na temat filozofii i jej roli w życiu człowieka i społeczeństwa. Oznacza to, że SLW wypracowała pewną filozoficzną koncepcję edukacji. Potwierdzenia takiego stanu rzeczy dostarczają efekty badań prowadzonych nad: (i) pedagogicznymi aspektami filozofii Kazimierza Twardowskiego, (ii) filozoficznymi aspektami pedagogiki jego uczniów – Bogdana Nawroczyńskiego i Kazimierza Sośnickiego, (iii) ideą uniwersytetu i edukacji filozoficznej w SLW. Niemniej nie są prowadzone badania nad jednolitym ujęciem filozofii edukacji w SLW. Celem tego artykułu jest próba rekonstrukcji filozofii edukacji w SLW. Osiągnięcie tego celu przewiduje wyjaśnienie roli Twardowskiego w rozbudowie filozofii edukacji w SLW i wyznaczenie filozoficznych koncepcji edukacji w pracach jego uczniów.