Jan Wójcik

W XX w. Zagłębie Wałbrzyskie było największym obszarem wydobycia węgla kamiennego w Sudetach. W 1997 r. kopalnie zamknięto. Intensywny antropogeniczny cykl rzeźbotwórczy rozpoczął się tu w 1865 r. i trwał 130 lat. Największe przeobrażenia w ukształtowaniu powierzchni terenu wystąpiły w dwóch kotlinach: Wałbrzyskiej i Kuźnickiej. Powstał kompleks rzeźby antropogenicznej utworzony z hałd i osadników kopalnianych oraz niecek z osiadania. Dominującymi procesami rzeźbotwórczymi w związku z antropopresją były agradacja antropogeniczna i denudacja antropogeniczna. Procesy te przyczyniły się do podwyższenia i obniżenia powierzchni terenu. Ich natężenie było zróżnicowane w czasie i w przestrzeni. Średnie tempo agradacji antropogenicznej w latach 1865–1996 wynosiło 328 mm/r. i było większe w latach 1945–1996 (439 mm/r.) niż w okresie 1865–1944 (255 mm/r.). W obu kotlinach: Wałbrzyskiej i Kuźnickiej wystąpił wyraźny wzrost natężenia tego procesu w latach 1945–1996 w porównaniu z okresem 1865–1944. Tempo denudacji antropogenicznej w Zagłębiu Wałbrzyskim było znacznie mniejsze od natężenia agradacji antropogenicznej. W rozpatrywanym okresie powierzchnia terenów górniczych obniżała się średnio 66 mm/r., przy czym tempo tego procesu spadło z 75 mm/r. w latach 1865–1944 do 57 mm/r. w okresie 1945–1996. Znacznie większe natężenie denudacji antropogenicznej wystąpiło w Kotlinie Wałbrzyskiej (96 mm/r.) niż w Kotlinie Kuźnickiej (36 mm/r.). Ustalono, że bilans denudacji antropogenicznej w Zagłębiu Wałbrzyskim w latach 1865–1996 był dodatni (+262 mm/r.). Porównując rozmiary agradacji antropogenicznej i denudacji antropogenicznej w Zagłębiu Wałbrzyskim i innych zagłębiach węgla kamiennego (Górnośląskim, Ostrawsko-Karwińskim i Ruhry) należy podkreślić, że w badanym obszarze natężenie tych procesów w latach 1865–1996 było podobne, a czasem większe niż w innych zagłębiach. Wiąże się to z preferowaniem gromadzenia skał płonnych na hałdach, jako najtańszego sposobu ich unieszkodliwiania oraz z przewagą wydobycia węgla metodą na zawał.