Iryna Matiash

Celem artykułu jest naświetlenie przyczyn i charakteru reform archiwalnych na Ukrainie w latach 1917–2022 oraz przeanalizowanie wyzwań i problemów, przed którymi stanęły archiwa ukraińskie po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w 1991 r., a także w rezultacie wojny wywołanej przez Rosję w 2014 r. i inwazji z 24 lutego 2022 r. Zastosowana metoda badawcza opiera się na kryteriach naukowości, z uwzględnieniem kontekstu historycznego, spójności oraz specyficznej metodologii badawczej, w szczególności heurystyce archiwoznawczej i krytyce źródła. Wykorzystano również metodę ekspresowego sondażu grupy fokusowej. Oryginalność badań polega na rekonstrukcji procesu reformowania sektora archiwalnego w Ukrainie, określeniu jego etapów, ich charakterystyki i wzajemnych relacji, a także analizie problemów archiwów ukraińskich po inwazji rosyjskiej. Autorka dowodzi, iż reformy archiwalne na Ukrainie są integralną częścią procesu budowy państwa, a potrzeba ich realizacji urzeczywistniła się w momencie wyzwolenia Ukrainy spod wpływów zarówno Imperium Rosyjskiego, jak i Związku Sowieckiego. Kluczową ideą wszystkich reform archiwalnych (pięciu w latach 1917–1925 i dwóch w latach 1991–2022) była organizacja dziedziny archiwalnej niepodległego państwa, mająca na celu zabezpieczenie i zachowanie całości jego zasobu archiwalnego jako integralnej części światowego dziedzictwa archiwalnego oraz umożliwienie szerokiego dostępu do zawartej w dokumentach archiwalnych informacji. Specyfiką działalności reformatorskiej w odniesieniu do archiwów w czasach współczesnych, po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości 24 sierpnia 1991 r., jest jej trwały, skierowany na praktykę charakter. W procesie tym wyróżnić można „reformę archiwalną lat 90. XX w.” oraz reformę archiwalną opartą na „zasadzie pięciu I”, której twórcą był Anatolij W. Chromow. Autorka konstatuje, że inwazja rosyjska spowodowała dla zasobu archiwalnego i archiwów Ukrainy zwiększenie ryzyka poniesienia nieodwracalnych strat, nie tylko w narodowym zasobie archiwalnym Ukrainy, ale także światowym dziedzictwie archiwalnym jako całości.