Henryk Gmiterek

W odniesieniu do przeprowadzanych po I rozbiorze przez władze austriackie reform społecznych i podatkowych autor nawiązuje do wywołanego wówczas wzrostu zainteresowania szlachty najdawniejszą nawet dokumentacją, mającą legitymować jej status i stan posiadania. Prowadziło to niekiedy do prób rewindykacji zapomnianych i przebrzmiałych uprawnień bądź korekty granic sąsiadujących ze sobą dóbr. Do przypadków takich doszło w cyrkule zamojskim i żółkiewskim, gdzie dla uzyskania dostępu do lasów dziedzic Chodywaniec odwoływał się do przywileju Siemowita IV z 1422 r., a także na pograniczu dóbr Ordynacji Zamojskiej i tzw. państwa narolskiego Feliksa Antoniego Łosia, gdzie ordynacja zgłosiła roszczenia do znacznego, przeszło 1100 ha liczącego, obszaru opierając się na akcie rozgraniczenia z 1578 r. 

Lokowane w 1592 r. przez Floriana Łaszcza Nieledewskiego miasto Florianów (dzisiejszy Narol) stworzyło z okolicznymi wsiami kompleks dóbr, który po zniszczeniach połowy XVII w. przeszedł w ręce rodziny Silnickich. W kolejnych dekadach ulegał coraz większemu rozdrobnieniu. W 1751 r. w dość skomplikowanych okolicznościach dobra nabył kasztelan kamieniecki Michał Ludwik Łoś (zm. 1756). Zapoczątkowało to odbudowę i przebudowę dóbr, które jego syn Feliks Antoni Łoś uczynił głównym gniazdem rodowym, budując okazałą rezydencję.

W artykule zaprezentowano fragment losów, pochodzącej z Mazowsza, szlacheckiej rodziny Dłużewskich. Krzysztof Dłużewski, jeden z jej najbardziej znaczących przedstawicieli, w połowie XVII w. ożenił się z Anną Stawską, osiadł w Lubelskiem, dając początek lubelsko- -chełmskiej linii rodziny. Odegrała ona w kolejnych pokoleniach znaczącą rolę w życiu tamtejszej szlachty, zwłaszcza w ziemi chełmskiej. Najpoważniejsza kariera stała się udziałem Kazimierza Dłużewskiego, który pod koniec życia doszedł do godności kasztelana chełmskiego, dobijając się tym samym – jako jedyny przedstawiciel rodziny – urzędu senatorskiego. Wcześniej związany z dworem Jana III Sobieskiego, uzyskał nominację na podczaszego, a następnie chorążego chełmskiego. Jego kariera przebiegała przy tym pod znakiem służby wojskowej. Kazimierz Dłużewski był pułkownikiem Jego Królewskiej Mości i dowodził chorągwiami husarskimi, walczącymi z Tatarami na Ukrainie. Podczas swego życia zgromadził spory majątek, który przed śmiercią podzielił między swoich synów i innych członków rodziny. Był też dobrodziejem kościołów i klasztorów lubelskich.
Artykuł zawiera edycję testamentu kasztelana chełmskiego Kazimierza Dłużewskiego, spisanego w 1724 r.

W artykule omówiono początki procesu popadania w dewastację i ruinę miast oraz wsi województwa lubelskiego, zapoczątkowanego wybuchem walk na Ukrainie w 1648 r. W oparciu głównie o księgi grodu lubelskiego Autor zajmuje się omówieniem wysiłku finansowego województwa w pierwszych dwu latach zmagań wojennych, wywołanymi wojną spustoszeniami materialnymi i zniszczeniami dokonanymi przez rodzime oddziały wojskowe, a także skutkami społecznymi, jakie wydarzenia te za sobą niosły.

Rozwój badań nad zachowanymi księgami metrykalnymi (urodzeń, zawieranych małżeństw i zgonów) ma pierwszorzędne znaczenie nie tylko dla uszczegółowienia ustaleń genealogicznych poszczególnych rodów czy rodzin, ale przede wszystkim dla pogłębienia wiedzy o lokalnych społecznościach i zachodzących w ich obrębie procesów społecznych. Uprzystępnienie w różnych formach badaczom tej kategorii masowych źródeł historycznych może się w dłuższej perspektywie przyczynić do wyraźnego poszerzenia naszej wiedzy o różnorodnych zjawiskach demograficznych i stosunkach społecznych w obrębie żyjących przed wiekami pokoleń.