Hadrian Ciechanowski

Artykuł stanowi analizę archiwów przez przyzmat stworzonej przez Georga Ritzera teorii makdonaldyzacji. Biorąc pod uwagę, że archiwa, podobnie jak biblioteki, są głęboko zakorzenione w społeczeństwie, można je analizować z perspektywy zachodzących zmian społecznych. Odnosząc się do poszczególnych wymiarów makdonaldyzacji: przewidywalności, efektywności, obliczalności i kontroli, autor wskazuje na wybrane aspekty rzeczywistości archiwalnej, które wykazują cechy wskazane przez Ritzera. Ritzer zauważył również, że zracjonalizowane systemy generują irracjonalności, a także wymieniał tendencje przeciwne, które idą (często intencjonalnie) pod prąd zachodzących zmian. Tych dwóch zjawisk również można się doszukiwać w dziedzinie archiwalnej. Artykuł kończy się konkluzją, że archiwa uległy przynajmniej częściowej makdonaldyzacji. Niemniej jednak stopień zmian, jakie zaszły w archiwach, jest różny w poszczególnych analizowanych aspektach. Artykuł oparto na analizie polskiej i zagranicznej literatury oraz obserwacji przez autora samych archiwów (głównie polskich). Z tego powodu w opracowaniu wykorzystano metodę porównawczą, bibliograficzną i obserwacyjną.

W dotychczasowych pracach dotyczących nauki w archiwach, archiwiści koncentrowali się na zagadnieniu działalności naukowej placówek archiwalnych. Rozważania te dotyczyły szczególnie tego, co należy zaliczyć w skład działań naukowych podejmowanych przez archiwa oraz jakie jest ich znaczenie dla pozostałych obszarów działania instytucji. Nie podejmowano natomiast w zasadzie prób spojrzenia na funkcję naukową w kontekście szerszym, nie ograniczonym tylko do działań podejmowanych przez archiwa państwowe, jak również mających odkryć jej istotę. Celem niniejszego artykuły jest zatem podjęcie próby wypełnienia tej luki poprzez dokonanie pewnej ogólnej charakterystyki funkcji naukowej archiwów, która obejmowałaby wszystkie archiwa, niezależnie od ich przynależności do sieci, organizacji, własności czy wielkości. W związku z tym rozważania zaprezentowane w artykule mają charakter czysto teoretyczny, stwarzający pole do szerszej dyskusji nad znaczeniem funkcji naukowej archiwów. Artykuł przygotowany został w oparciu o literaturę przedmiotu, uzupełnioną o elementy myśli socjologicznej oraz rozważania nad znaczeniem terminów mających podstawowe znaczenie przy analizie tego zagadnienia, jak nauka, badanie, funkcja i rola. Rezultatem rozważań zaprezentowanych w artykule jest definicja funkcji naukowej, przez którą autor rozumie: każdą aktywność archiwum zmierzającą do umożliwienia powiększenia i/lub powiększenia zasobu wiedzy zgromadzonej przy wykorzystaniu metody naukowej. Jednocześnie autor zaproponował systematykę działań podejmowanych przez archiwum w ramach funkcji naukowej, które podzielił na realizowane przez archiwum na zewnątrz instytucji, wewnątrz niej oraz na działania mieszane.