Artykuł poświęcono rozważaniom nad tym, w jaki sposób sądy formułowane przez Józefa Ignacego Kraszewskiego w pochodzących przede wszystkim z lat 30. XIX wieku wypowiedziach na temat jego drogi pisarskiej, ale też pożądanych kierunków kształtowania się twórczości powieściowej, korespondowały z pierwszymi – powstałymi u początków zarysowywania się tendencji romantycznych w rodzimej prozie fikcjonalnej – powieściami tego autora. Głównym przedmiotem uwagi są tutaj utwory Pan Walery i Wielki świat małego miasteczka, których literacki, określany także przez autotematyczne komentarze, profil został wstępnie skonfrontowany z krytyczną refleksją pisarza, zawartą w takich między innymi artykułach, jak Rzut oka na ścieżkę, którą poszedłem (1832) czy O polskich romansopisarzach (1836).
